Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ και το λαϊκοδημοκρατικό - ΕΑΜικό κίνημα στη χώρα μας βρίσκονται σε κατάσταση ήττας και διωγμού. Η τρομοκρατία στις πόλεις και την ύπαιθρο, οι διωγμοί, οι δολοφονίες, οι βασανισμοί, οι συλλήψεις και οι εκτοπίσεις αγωνιστών, οι βιασμοί γυναικών, η αρπαγή και το κάψιμο περιουσιών συνιστούν μια απελπιστική κατάσταση, η οποία είναι απείρως δύσκολο να αποδοθεί σε γραπτό κείμενο. Το ΚΚΕ, μέχρι τον Ιούνη του 1945, που γίνεται η 12η Ολομέλεια της ΚΕ, προσπαθεί με μαζικές διαμαρτυρίες και πολιτικές αποφάσεις να αντισταθεί στο καθεστώς των διώξεων και της τρομοκρατίας, αλλά είναι γεγονός πως δεν έχει σαφή προσανατολισμό. Η επιστροφή του Ν. Ζαχαριάδη από το Νταχάου σκορπάει κύμα ενθουσιασμού στα μέλη του Κόμματος και του ΕΑΜ. Οι ελπίδες αναπτερώνονται και κυριαρχεί η εντύπωση πως η κατάσταση θα αντιστραφεί.

Πράγματι, η 12η Ολομέλεια της ΚΕ (Ιούνης 1945) πραγματοποιεί μια στροφή στην πολιτική και τη δράση του Κόμματος. Καθορίζονται συγκεκριμένα και σαφή καθήκοντα στο Κόμμα, υπογραμμίζεται ότι πηγή της ελληνικής κακοδαιμονίας είναι η αγγλική επέμβαση στη χώρα και σ' ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, των διωγμών και του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου, που ασκεί η αντίδραση, υιοθετείται η πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας. Να τι λέει γι' αυτό το θέμα η απόφαση της Ολομέλειας: "Η Ολομέλεια υπογραμμίζει ιδιαίτερα: α) Οτι η δολοφονική τρομοκρατική δράση της Δεξιάς επιβάλλει επιτακτικά και άμεσα την οργάνωση της μαζικής λαϊκής αυτοάμυνας για την αντιμετώπισή της. Ανδρες, γυναίκες, παιδιά, όλη η δημοκρατική Ελλάδα θα τσακίσει το χέρι των δολοφόνων φασιστών, κάθε φορά που σηκώνεται οπλισμένο. β) Οτι οι μαζικοί αγώνες όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου λαού και όλου του δημοκρατικού κόσμου (στάσεις, απεργίες, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, κλείσιμο μαγαζιών, παλλαϊκή κήδευση θυμάτων φασισμού κλπ.) είναι πρωταρχική δημοκρατική υποχρέωση, για να αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες δολοφονικές πράξεις της αντίδρασης. γ) Η μαζική και παλλαϊκή πολιτική απεργία, σαν αποφασιστικό λαϊκό όπλο, επιβάλλεται σήμερα για να αντιμετωπίζονται πιο γενικές και σημαντικές τρομοκρατικές φασιστικές εκδηλώσεις. δ) Ολος ο δημοκρατικός κόσμος πρέπει να είναι έτοιμος να υπερασπίσει τη ζωή του και να αντιμετωπίσει με όλα τα μέσα κάθε φασιστικό πραξικόπημα. Ο λαός ας αγρυπνεί". ("Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 34. Οι υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο).

Στις 22/8/1945, ο Ν. Ζαχαριάδης μιλάει σε λαϊκή συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, όπου ανάμεσα στα άλλα τονίζει: "Η υπομονή μας έχει όρια. Και αυτά τα όρια είναι το εθνικό και λαϊκό συμφέρον. Δηλώνουμε και προειδοποιούμε πως, αν η κατάσταση αυτή δεν αλλάξει σύντομα και ριζικά προς μια ομαλή δημοκρατική εσωτερική εξέλιξη, θα απαντήσουμε στις πόλεις, στα χωριά και στα βουνά, με τα ίδια μέσα που μας χτυπούν. Εκατοντάδες χιλιάδες μπρατσωμένα, ροζιασμένα χέρια τίμιων Ελλήνων δουλευτάδων ζητάν να απαντήσουν ανοιχτά στις δολοφονίες και στις ατιμίες. Τους συγκρατεί μόνο η λαϊκή δημοκρατική πειθαρχία. Μα, αυτό που σήμερα συγκρατούμε με τα δόντια, αύριο, με τη μοναρχική ασυδοσία, θα γίνει επιτακτικό εθνικό καθήκον".Τελειώνοντας το λόγο του, ο ηγέτης του ΚΚΕ τόνισε: "Κι αν το υπέρτατο συμφέρον του λαού το απαιτήσει, στις βουνοκορφές και τους λόγκους θα ξαναντηχήσει το τροπαιοφόρο "Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα"".(Αδημοσίευτο Δοκίμιο Ιστορίας ΔΣΕ, σελ. 39 - Συντάχθηκε από επιτροπή ύστερα από απόφαση της 3ης Συνδιάσκεψης, Οκτώβρης 1950 - και "Ριζοσπάστης" 25/8/1945).

Το θέμα της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας και της ενδεχόμενης εξέλιξής της σε ένοπλο αγώνα τέθηκε και στο 7ο Συνέδριο του Κόμματος, που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 1 - 6/10/1945. Στην εισήγηση του Ν. Ζαχαριάδη αναφέρεται: "Αν η τρομοκρατία δε σταματήσει, αν δεν μπει χαλινάρι στο δολοφονικό αφήνιασμα του Μαύρου Μετώπου - ΣΑΝ - Χ και Σίας και στην κατάφωρη υποστήριξη που τους δίνει ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός, οι ένοπλες στρατιωτικές δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, ο λαός θα απαντήσει με τα ίδια μέσα" (Ντοκουμέντα 7ου Συνεδρίου, τεύχος Γ, σελ. 18). Τα ίδια υπογραμμίζονται και στην Πολιτική Απόφαση του Συνεδρίου (Βλέπε: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", τόμος 6ος, σελ. 81).

Απ' όσα αναφέραμε, γίνεται καθαρό πως το ΚΚΕ, σ' εκείνες τις συνθήκες των μαζικών διώξεων και της τρομοκρατίας κατά του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος, όχι μόνο δεν απέκλειε το ενδεχόμενο ενός εμφυλίου πολέμου, αλλά και προειδοποιούσε, με τον πιο ανοιχτό και κατηγορηματικό τρόπο, τον αντίπαλο γι' αυτή την προοπτική, επιζητώντας έτσι την ειρηνική λύση του ελληνικού ζητήματος. Παρέμενε, όμως, μόνο στη διακήρυξη αυτής της πιθανής ένοπλης εξέλιξης των πραγμάτων και φρόντιζε να οργανώνει τις λαϊκές μάζες σε μαζική πολιτική δράση για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας της αντίδρασης. Βεβαίως, η πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας δεν απέκλειε την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με ένοπλα μέσα. Ομως, αυτή η μορφή πάλης εμποδιζόταν από το ΚΚΕ να πάρει μαζικά χαρακτηριστικά. Ηταν απλώς ένα μεμονωμένο μέσο άμυνας περιστασιακής χρησιμότητας και όπου εμφανιζόταν τέτοια ένοπλη αντίσταση από αγωνιστές, αναμφίβολα είχε τα χαρακτηριστικά της αυθόρμητης - ανοργάνωτης, χωρίς να υπόκειται σε γενικό σχέδιο - εκδήλωσης.