Η φασαρία σχεδόν δύο βδομάδων, με αφορμή τον υποτιθέμενο "τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου" στη Σίβα, κόπασε. Θα περίμενε κανείς να κοπάσει στο μυαλό μας και κάθε άλλος προβληματισμός, που αφορά στην Αρχαιολογία. Και σίγουρα συνέβη σε όσους ή για όσους η Αρχαιολογία ταυτίζεται μόνο με "μεγάλους" θησαυρούς, που έχουν και τεράστιο εθνικό "εκτόπισμα". Αλλωστε, ό,τι μπορεί να προκαλέσει συνεπαγωγές εθνικού (ή εθνικιστικού) περιεχομένου, βγαίνει στο παζάρι... Ετσι, συνειδητά αποκρύπτεται, τόσο η ουσία της αρχαιολογικής επιστήμης, όσο και το ποια πολιτική ουσίας χρειάζεται για την ανάπτυξη της Αρχαιολογίας στην Ελλάδα.

Πάντως, όσοι δεν καταλήφθηκαν από υπέρμετρη συναισθηματική διέγερση, όσοι παρέμειναν νηφάλιοι, δεν ξέχασαν ή στην καλύτερη περίπτωση δεν "απώθησαν",τη λειψή, σχεδόν, περιστασιακή κυβερνητική αρχαιολογική πολιτική. Αυτή, που θέλει οι μόνιμοι αρχαιολόγοι να φτάνουν μόλις τους 350 και οι συμβασιούχοι τους 88.Αυτή, που θέλει οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και των Εφορειών να χρηματοδοτούνται ετησίως, μόνο με 4 δισ. από τα κέρδη του ΛΟΤΤΟ (!) και όχι από τις δημόσιες επενδύσεις και τον τακτικό κρατικό προϋπολογισμό.

Η ψύχραιμη στάση του ΥΠΠΟ και η συμβολή του, ώστε να μην ξεσπάσει ασυγκράτητη εθνική υστερία με τα ευρήματα στη Σίβα, δεν το απαλλάσσει από την ευθύνη για την έλλειψη ενός άμεσου σχεδιασμού ανασκαφικής - αρχαιολογικής πολιτικής. Πολιτικής, που θα εκτοπίσει και θα καταστήσει άνευ περιεχομένου ερωτήματα, όπως: Γιατί τόσα χρόνια η Ελλάδα δεν έχει μόνιμη αρχαιολογική αποστολή σε χώρες, όπου σώζονται ελληνικές αρχαιότητες, όταν υπάρχουν πολλά - και αυξάνονται - ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα και ξένες αποστολές στη χώρα μας, που τους εγκρίνονται ανασκαφές σε εκτεταμένους αρχαιολογικούς χώρους; Επιτρέπεται οι αρχαιότητες και οι ανασκαφές να γίνονται έρμαια και κερδοφόρες επιχειρήσεις, πολλές φορές, στα χέρια ερασιτεχνών; Επιτρέπεται η Αρχαιολογία να ανυψώνεται όταν, αφιλοκερδώς, ενεργείται από ανθρώπους με μεράκι και γνώση και να συνθλίβεται ή να διασύρεται σε διαφορετική περίπτωση; Επαρκούν τα χρήματα και οι αρχαιολόγοι για την ικανοποιητική διεξαγωγή σωστικών και, κυρίως, συστηματικών ανασκαφών; Ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας μπορεί να έχουν κρατική προστασία, τι γίνεται όμως με τα εκατοντάδες μικρότερα ευρήματα σε αρχαιολογικούς τόπους και μουσεία, που δε διεγείρουν μεν το θυμικό μας..., αποτελούν όμως εργαλεία στα χέρια της επιστήμης;

Σ' αυτά τα ερωτήματα απαντούν ο διευθυντής Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Γιάννης Τζεδάκις,ο γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Βασίλειος Πετράκος, ο καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Βασίλης Λαμπρινουδάκης και ο καθηγητής, επίσης, του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ντούμας.

Γιάννης Τζεδάκις

"Δυστοκία στην εφαρμογή"

"Πριν μιλήσω για την ανασκαφική πολιτική της χώρας, θα ήθελα κατ' αρχήν να πω ότι η κυρία Σουλβατζή, δεν είναι χαρακτηριστικό δείγμα Ελληνα αρχαιολόγου.Αν είχε μείνει στην Ελλάδα κι αν είχε μπει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, θα είχε μάθει πάρα πολλά πράγματα και δε θα μπορούσε να κάνει λάθος σε επιγραφή ρωμαϊκή".

"Το γιατί σήμερα δεν έχουμε αποστολή στο εξωτερικό, είναι ζήτημα, που έχει τεθεί πολλές φορές. Την περασμένη δεκαετία, προσπαθήσαμε να οργανώσουμε Ινστιτούτα στο εξωτερικό, αρχίζοντας από την Ιταλία, αφού ήδη στην Ελλάδα υπήρχε ένας νόμος από το 1920, που έδινε το δικαίωμα να ιδρυθούν Ινστιτούτα στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρώμη.Προτιμήσαμε τη Ρώμη, αφού μέχρι και την περασμένη δεκαετία οι σχέσεις με την Τουρκία δεν ήταν ειδυλλιακές. Ετσι, υπάρχει ο οργανισμός ίδρυσής του και μένει μόνο η έγκριση του υπουργικού συμβουλίου.Οσο για την Αίγυπτο,οι διαδικασίες άρχισαν τον τελευταίο καιρό, αλλά δεν μπορώ να ξέρω πόσο γρήγορα θα προχωρήσει η πραγματοποίηση του Ινστιτούτου".

"Πάντως, για να οργανώσουμε μία αποστολή, χρειάζεται υποδομή, κτίριο, οργάνωση, χρήματα, κατάλληλους ανθρώπους και σωστή συνεργασία με τη χώρα προορισμού. Για παράδειγμα, οι ελληνικές αρχαιότητες της Αιγύπτου έχουν σχέση με τον αιγυπτιακό πολιτισμό και όσοι ασχοληθούν πρέπει να γνωρίζουν αυτή την ιδιαιτερότητα. Την προηγούμενη δεκαετία, θέλαμε να οργανώσουμε αποστολή στην Κύπρο, η οποία ελπίζω ότι θα γίνει φέτος.Βέβαια υπάρχει, ήδη, αποστολή των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, αλλά όχι του ελληνικού κράτους. Ομως, για να γίνει αυτό, στείλαμε αρχαιολόγους, ώστε να εκπαιδευτούν και να μάθουν τι ακριβώς συμβαίνει στην Κύπρο".

"Σχετικά με τις ξένες σχολές στην Ελλάδα, πρέπει να πούμε ότι πραγματικά "αυγατίζουν".Εκεί θέτουμε κάποιους βασικούς όρους - προϋποθέσεις καλής συνεργασίας, που τέθηκαν με σαφήνεια σε υπουργική απόφαση της Μελίνας Μερκούρη, το 1982.Υποχρεώνει να υπάρχουν μόνιμα γραφεία, μόνιμη αντιπροσωπεία, βιβλιοθήκη και οι άνθρωποι, που ασχολούνται με την ανασκαφή, να γνωρίζουν τον ελληνικό πολιτισμό. Σήμερα φιλοξενούμε 15 ξένες Σχολές ή Ιδρύματα. Ενδεικτικά θυμάμαι ότι στην Ολυμπία,την Τίρυνθα και τον Κεραμεικό, είναι οι Γερμανοί.Στους Δελφούς,την Πύλο,τα Μάλλια είναι οι Γάλλοι.Οι Αγγλοι,σχεδόν, τελείωσαν με τις Μυκήνες,δουλεύουν στη Σπάρτη και την Κνωσό,οι Ιταλοί δουλεύουν στη Φαιστό και τη Λήμνο.Ολα αυτά, όμως, είναι παλιές ανασκαφές, που οι περισσότερες έχουν δοθεί από τον περασμένο αιώνα.Αλλωστε, μεταπολεμικά οι νέες ανασκαφές δεν είναι τόσο μεγάλης έκτασης. Βρίσκονται, βέβαια, υπό έλεγχο και κάθε χρόνο ανανεώνεται ή λήγει η άδεια. Μέχρι σήμερα, υπήρξαν και περιπτώσεις με κακή οργάνωση ανασκαφής. Σταματήσαμε τη συνεργασία με τους Αυστριακούς στην Αιγείρα, με την Αμερικανική Σχολή στο Ακτιο, με τους Αγγλους στην Κνωσό, αφού μάθαμε ότι έβαλαν στον αρχαιολογικό χώρο μπουλντόζα. Διώξαμε τους Γερμανούς από τη Δημητριάδα Βόλου και πήραμε πίσω την ανασκαφή. Διώξαμε τη γαλλική ανασκαφή από τη Δήλο".

"Ολοι οι υπό ανασκαφή χώροι, αγοράζονται από τους ξένους για το ελληνικό δημόσιο και τα ευρήματα πηγαίνουν στην πλησιέστερη συλλογή ή αποθήκη μουσείου του ελληνικού κράτους,πλην ειδικών περιπτώσεων, που οι ξένοι έχουν δικές τους αποθήκες. Τότε καταγράφουμε τα αρχαία, τα οποία φυλάσσουν φύλακες, που πληρώνονται από την ξένη αποστολή, αλλά ελέγχονται από το ελληνικό κράτος".

"Ανάλογες προϋποθέσεις υπάρχουν και για τους Ελληνες ανασκαφείς στην Ελλάδα.Ο ανασκαφέας πρέπει να έχει ανασκαφική πείρα. Να μην είναι μόνος του, αλλά να έχει ομάδα και να ξέρουμε πώς και από πού χρηματοδοτείται η ανασκαφή. Επίσης, οτιδήποτε, πάνω ή κάτω από τη γη που χρονολογείται πριν το 1830, είναι κρατικό.Και γι' αυτό τώρα πια, δε δίνουμε εύρετρα στους ιδιοκτήτες των αγρών. Οσον αφορά στους υπαλλήλους του κράτους, δεν μπορεί κανείς να έχει πάνω από μία συστηματική ανασκαφή. Ενώ οποιαδήποτε ανασκαφή συνεχίζεται πάνω από δύο χρόνια, γίνεται συστηματική.Επίσης, οι κρατικοί υπάλληλοι δεν μπορούν να κάνουν συστηματική ανασκαφή σε ιδιωτικά χωράφια, εκτός αν γίνει εξαγορά του χωραφιού. Είναι πολύ σημαντικό, εξάλλου, οι ανασκαφείς να γνωρίζουν και τα της συντήρησης του ευρήματος".

"Βέβαια, η ανασκαφική πολιτική των τελευταίων χρόνων, δυστυχώς, είναι λιγότερο σκληρή. Η δυστοκία εμφανίζεται περισσότερο στην εφαρμογή και λιγότερο στη θεωρία. Για παράδειγμα, παλαιότερα, όταν οι αρχαιολόγοι έπαιρναν τη δίμηνη αρχαιολογική άδεια, ήταν υποχρεωμένοι μετά το τέλος της να κάνουν ανακοινώσεις. Σήμερα δεν ισχύει αυτό, με αποτέλεσμα τη μείωση της συγγραφικής δραστηριότητας, των δημοσιεύσεων".

"Αυτό που πάει καλύτερα είναι η μουσειακή και η αναστηλωτική πολιτική. Επίσης, στο επίπεδο της καταγραφής και της φωτογράφισης, υπάρχει κάποια πρόοδος. Εδώ, όμως όσο πάμε πιο πίσω στα χρόνια, τόσο μεγαλώνουν οι δυσκολίες. Αρκετές φορές έχουν χαθεί πινακίδες. Τα ανασκαφικά ημερολόγια δεν είναι τόσο εύκολο να βρεθούν κλπ. Είναι θετικό ότι σήμερα τα ανασκαφικά στοιχεία αποτυπώνονται, είτε σε σχέδια και φωτογραφίες, είτε σε ανασκαφικά ημερολόγια. Ακόμα, καλά πάνε οι επιφανειακές έρευνες".

"Δυστυχώς, όμως, τα πανεπιστήμια δεν εκπαιδεύουν αρχαιολόγους στην πράξη.Θα μπορούσαν, λόγου χάρη, να εκπαιδεύονται φοιτητές Αρχαιολογίας σε ανασκαφικές αποστολές. Ωστόσο, είναι ελπιδοφόρο ότι οι Ελληνες αρχαιολόγοι έχουν εκπληκτική προσαρμοστικότητα και μαθαίνουν πολύ γρήγορα".

Βασίλειος Χ. Πετράκος

"Μέθοδος, σύστημα, επιστημονική συνείδηση"

"Ο ερασιτεχνισμός στην επιστήμη είναι βλαβερός.Βέβαια, η Αρχαιολογία δεν είναι Ιατρική. Οι ερασιτέχνες αρχαιολόγοι δε βλάπτουν, όπως οι τσαρλατάνοι γιατροί. Η βλάβη βρίσκεται στη δημιουργία ψεύτικης εικόνας των αρχαίων. Σήμερα, για τους πολλούς, σημαντικά αρχαία είναι οι θησαυροί ή εκείνα τα αρχαία, που μας στηρίζουν και μας τονώνουν εθνικά. Και οι ερασιτέχνες ή τσαρλατάνοι αρχαιολογούντες, άμοιροι της επιστήμης, εξαπατούν τους ανθρώπους με τη δημιουργία υποθετικών θριάμβων.Αλλά, οι Ελληνες δεν πρόκειται να τονωθούν ηθικά και να αισθανθούν υπερήφανοι για κάτι, που έκαναν πριν από 2.300 χρόνια οι αρχαίοι. Τα "Νόμπελ", όμως, του Σεφέρη και του Ελύτη προκάλεσαν πραγματικά περηφάνια, γιατί ήταν κατορθώματα της γενιάς των σημερινών Ελλήνων. Ο ερασιτεχνισμός στην Αρχαιολογία δεν απέχει από την αρχαιοκαπηλία. Πολλές φορές ξεπερνάει σε βλαβερές συνέπειες, γιατί θεωρείται νόμιμος, όπως και οι τυχοδιωκτικές επιδιώξεις του".

"Μπορεί οι πιστώσεις που διατίθενται, το επιστημονικό, διοικητικό, τεχνικό και φυλακτικό προσωπικό να μην επαρκούν για την έρευνα των αρχαίων που αποκαλύπτονται, ωστόσο μόνη η αύξηση των πιστώσεων δεν αρκεί για να λυθεί το πρόβλημα. Χρειάζεται νέα οργάνωση της Υπηρεσίας, καθορισμός επιστημονικής πολιτικής και, κυρίως, εφαρμογή της πολιτικής".

"Ελληνικές αρχαιότητες υπάρχουν σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου, Ιταλία, Σικελία, Ισπανία, Γαλλία, Βόρειο Αφρική, Αίγυπτο, Μέση Ανατολή, Μικρά Ασία, Εύξεινο Πόντο,για να μνημονεύσουμε μόνο τους κύριους τόπους. Η Ελλάδα δεν είναι δυνατόν να ασχοληθεί με την επιστημονική έρευνα των ελληνικών αρχαιοτήτων των τόπων αυτών, έστω και εκλεκτικά, για έναν και μόνο λόγο: Δε διαθέτει αρκετούς και κατάλληλους επιστήμονες.Αυτό οφείλεται στον - από ίδρυσης του ελληνικού κράτους - περιορισμό της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, σχεδόν αποκλειστικά, σε ασφυκτικά διοικητικά καθήκοντα.Για να γίνει αντιληπτό ποια υπήρξε η θέση της Υπηρεσίας, μνημονεύω ότι κατά το χρονικό διάστημα 1829-1960, δηλαδή για 131 χρόνια, υπηρέτησαν για ολόκληρη την Ελλάδα 118 αρχαιολόγοι, έφοροι και επιμελητές.Μόνο το 1920, η Αρχαιολογική Εταιρεία,με διάταγμα, απόκτησε τη δυνατότητα να ιδρύσει Αρχαιολογική Σχολή στην Κωνσταντινούπολη.Τα γεγονότα που ακολούθησαν ματαίωσαν την προσπάθεια. Απόπειρες ιδρύσεως Ελληνικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Ρώμη έγιναν στο παρελθόν, χωρίς να τελεσφορήσουν.Η Αρχαιολογική Εταιρεία έλαβε το 1989 απόφαση ιδρύσεως τμήματός της στην Κύπρο. Οι διαπραγματεύσεις με το κυπριακό κράτος έχουν ολοκληρωθεί με επιτυχία και περιμένουμε απάντηση από το ΥΠΠΟ".

"Η ίδρυση Αρχαιολογικής Σχολής στην εξωτερικό είναι πολύ σοβαρή υπόθεση.Η οιαδήποτε σχολή μας στο εξωτερικό δεν πρέπει να είναι ευκαιρία θερινών διακοπών, αλλά τόπος σοβαρής μελέτης.Αυτό, όμως, απαιτεί μέθοδο, σύστημα, επιμονή, επιστημονική συνείδηση και ύπαρξη τελικής επιδίωξης".

"Πάντως, η Αρχαιολογική Εταιρεία, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έκανε ανασκαφές στη Μικρά Ασία και ίδρυσε, στα χαρτιά, Αρχαιολογική Σχολή στην Κωνσταντινούπολη.Επίσης, έκανε ανασκαφές στη Μ. Ασία. Αλλη σχετική δραστηριότητα δεν υπήρξε. Τελευταία, ήρθε σε διαπραγματεύσεις με την Αλβανική Αρχαιολογική Υπηρεσία,για ανασκαφή αρχαίας ελληνικής πόλης στην Αλβανία. Για διάφορους λόγους, που βαρύνουν κυρίως την ελληνική πλευρά (όχι την Εταιρεία), το σχέδιο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί".

Χρήστος Ντούμας

"Αρχαιολογία δε σημαίνει θησαυροθηρία"

"Η ανασκαφή, εξ ορισμού, είναι "καταστροφή", με την έννοια ότι μοιάζει σαν χειρουργική επέμβαση, κατά τη διάρκεια της οποίας ψάχνεις να βρεις την αιτία της νόσου, πετάς, όμως, το περιβάλλον που τη διατηρεί.Στην περίπτωση της ανασκαφής, πετάς το περιβάλλον, που διατηρεί ως αρχείο τις μαρτυρίες πολιτισμού. Ωστόσο, μέσω αυτής, αναπλάθουμε την Ιστορία. Για να γίνει όμως αυτό, απαιτείται προγραμματισμός και τέλεια μέσα, ώστε οι πληροφορίες που φυλάει το έδαφος να διασωθούν και να καταγραφούν με όλες τις δυνατές μεθόδους. Μόνο έτσι ματαιώνεται ο "καταστροφικός" χαρακτήρας της ανασκαφής".

"Στην Ελλάδα, υπάρχουν ποικίλοι φορείς, που διενεργούν ανασκαφές. Κατ' αρχήν η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία διενεργεί συστηματικές ανασκαφές, αλλά και αναγκαστικές, εννοώντας αυτές που γίνονται με αφορμή την εκτέλεση κάποιου δημόσιου έργου. Οι τελευταίες, που δε γίνονται κάτω από σωστές προϋποθέσεις, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Προβλήματα, που θα αποφεύγονταν, αν το κράτος αποφάσιζε να υλοποιήσει το από δεκαετιών αίτημά μας: Σύνταξη αρχαιολογικών χαρτών για ολόκληρη τη χώρα".

"Οι ξένες σχολές κάνουν μόνο ερευνητικό έργο και βέβαια υπόκεινται σε συγκεκριμένη νομοθεσία. Ανασκαφές ερευνητικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα διενεργεί και το Πανεπιστήμιο, με τις οποίες συνδράμει στο έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Βέβαια, το Πανεπιστήμιο θα μπορούσε να κάνει πολύ περισσότερα, αν - πρώτα απ' όλα - είχε τη βοήθεια της πολιτείας.Ξεκινώντας από την ίδια την εκπαίδευση και προετοιμασία των φοιτητών σε ανασκαφές και την εξασφάλιση της αποκλειστικής απασχόλησης των μεταπτυχιακών φοιτητών. Για να γίνουν όμως όλα αυτά και για να ενισχυθούν τα ερευνητικά προγράμματα, χρειάζονται κονδύλια που μπορεί το κράτος να δώσει, ή θα έπρεπε να μπορεί.Στο βαθμό που δεν το κάνει, το αποτέλεσμα είναι αφ' ενός η μείωση του ρυθμού των ανασκαφών και αφ' ετέρου οι αβαρίες στον τρόπο καταγραφής του υλικού. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να βιντεοσκοπήσουμε ή να έχουμε τη βοήθεια αρχιτεκτόνων κ.ά.".

"Οσο για την ελληνική παρουσία στο εξωτερικό, σήμερα δεν μπορούμε να μιλάμε, όχι μόνο για μόνιμες αποστολές, αλλά ούτε καν για προσωρινές.Πιθανόν είναι πρακτικά αδύνατον να βρισκόμαστε σε 20 και πλέον χώρες, όπου υπάρχουν ελληνικές αρχαιότητες.Αυτό, όμως, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως άλλοθι. Πάντως, αυτό που θα ήθελα να τονίσω είναι ότι τέτοιου τύπου αποστολές χρειάζονται για ένα μοναδικό λόγο: Για να διερευνήσουμε τις σχέσεις της Ελλάδας με τους γειτονικούς πολιτισμούς. Και αυτός θα πρέπει να είναι στόχος μιας καλά σχεδιασμένης πολιτικής. Μιας πολιτικής, που θα βάλει τέλος, πρώτα απ' όλα, στην εντύπωση του κόσμου ότι Αρχαιολογία σημαίνει θησαυροθηρία.Που δε θα ωραιοποιεί το εύρημα πέραν κάθε επιστημονικής δεοντολογίας. Οι αρχαιότητες δεν ψηφίζουν και γι' αυτό είναι αμελητέες... Οταν, όμως, ωραιοποιούνται, γίνονται αντικείμενο καπηλείας εθνικιστικού περιεχομένου, με επικίνδυνες συνέπειες".

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ