Εγραφα για την "αρμύρα" των πόλεων. Γι' αυτό που τις κάνει μοναδικές, χωρίς να φαίνεται καθαρά. Γι' αυτό, που δεν μπορεί να το αντιληφθεί ο καθένας, όταν τις επισκέπτεται και τις περιέρχεται, τις δοκιμάζει μέσα από μοναχικούς περιπάτους, από νυχτερινές ευωχίες. Εγραφα για την "αρμύρα" της Μόσχας, της Καστοριάς, του Τρομσέ. Εγραψα για τα σημεία των πόλεων, όπου εκείνο που τελικά κορυφώνεται ως ιδιαίτερη σχέση επισκέπτη και χώρου δεν είναι το μνημειακό ή το ανεπανάληπτο, το παγκόσμιο ή το απλησίαστο. Δεν είναι το επιβεβλημένο και το κυρίαρχο, το διαφημισμένο. Πιστεύω πως είναι το στοιχείο εκείνο, που δεν το συναντάς στους δρόμους, ούτε στους διαδρόμους των ξενοδοχείων, στις αφίσες των τουριστικών γραφείων, στους θορύβους της νύχτας και τους συριγμούς της αυγής. Η "αρμύρα" των πόλεων, η μοναδικότητά τους, όπως έγραψα, σου αποκαλύπτεται ξαφνικά ίσως την ώρα που φεύγεις από αυτήν. Την ώρα που μαζεύεις μέσα σου μικρές μικρές ιστορίες και προσπαθείς να ξαναφτιάξεις το πρόσωπο της πόλης. Να φωτίσεις τις λεπτομέρειές της, ό,τι λίγο ως πολύ κουβαλάει αυτή η πόλη είτε ως ιστορικό λάθος είτε ως σύγχρονη κατάκτηση. Ο,τι λίγο ως πολύ κουβαλάει ως δυναμική δυσμορφία ή ως ενδεχόμενη καταστροφή.

Ετσι συμβαίνει και με την Αθήνα. Η Ακρόπολη, λένε οι πιο πολύ. Ο Παρθενώνας, γράφουν οι οδηγοί και το υπογραμμίζουν με καλλιτεχνικές φωτογραφίες, με παραπομπές βιβλιογραφικές. Αλλοι πάλι αναφέρονται στην Πλάκα, στην Αρχαία Αγορά, στο λόφο του Φιλοπάππου, στα βορινά της προάστια. Ετσι, με όλες αυτές τις αναφορές, τις περιγραφές και τις προτροπές, έχει δημιουργηθεί στην τουριστική συνείδηση του επισκέπτη της πόλης μια πάγια και αμετακίνητη εικόνα της Αθήνας. Μια εικόνα, σχεδόν όμοια με απολίθωμα πρόχειρης αισθητικής και ιστοριόπληκτου αθηναιοκεντρισμού. Μια εικόνα, με άλλα λόγια, όπου η Αθήνα διαμορφώνεται από επιμέρους σχήματα συμβατικά. Και όταν λέω "συμβατικά", εννοώ τα σχήματα εκείνα που θα μπορούσαν να χαρακτηρίζουν οποιαδήποτε πόλη, με την έννοια που έχει η σημασία ενός μνημείου ως συμβόλου, ιστορικής κατασκευής, θεμελιωμένης στην αισθητική μιας εποχής ή, ακόμα, θεμελιωμένης στην απόφαση μιας ομάδας για την αντιμετώπιση μιας ανάγκης. Σε μια τέτοια περίπτωση, όλα τα μνημεία - σύμβολα μεταφέρονται στο πεδίο, όπως αυτό ορίζεται από την οικουμενικότητα των "πραγμάτων". Από τη δυνατότητά τους, δηλαδή, να λειτουργούν ως αισθητική ή τεχνολογική πρόκληση σε οποιοδήποτε μέρος της Γης. Γι' αυτό διατυπώνω, εξάλλου, αυτόν τον ισχυρισμό, πως όλα τα μνημειακά στοιχεία της Αθήνας θα μπορούσαν να είναι και αλλού, όχι βέβαια ως συγκεκριμένες πραγματώσεις, ως χωρικές ιδιομορφίες, αλλά ως γενικές λειτουργίες που παρεμβαίνουν στις ανθρώπινες κοινωνίες και με την ιστορική σημασία τους ή τη μοναδικότητα του χαρακτήρα τους δημιουργούν, θα μπορούσα να πω επιβάλλουν, εντυπώσεις, ιδανικούς έρωτες, θαυμασμούς. Μια τέτοια λειτουργία, όμως, δε σημαίνει ότι αποτελεί την "αρμύρα" της Αθήνας, τη μοναδικότητά της. Αυτήν πρέπει να την αναζητήσουμε αλλού, κρατώντας στο χέρι την καρδιά μας και όχι τον οδηγό που αγοράσαμε πριν από την επίσκεψη.

Πρέπει, λοιπόν, να σας ομολογήσω πως έτσι κάθε φορά έρχομαι στην Αθήνα, με τις ίδιες πάντα αποσκευές και με την ίδια αναζητητική αγωνία. Και κάθε φορά θέλω να φύγω, να επιστρέψω στη "γειτονιά" μου. Να αρχίσω την ίδια τη ζωή που άφησα πριν από λίγες μέρες. Ισως και την προηγούμενη. Ετσι, καταλήγω εκεί. Να πω πως η μοναδικότητα της Αθήνας είναι να σε διώχνει. Εκεί, τελικά, την κατάντησαν. Δεν ακούτε, εξάλλου, και τη γνωστή ειδησεολαγνεία, που δεν αφήνει ποτέ ανεκμετάλλευτες δημοσιογραφικά τις περιπτώσεις εκείνες που η Αθήνα αδειάζει; Φωτογραφίες από τους άδειους της δρόμους, από τα έρημα πάρκα της, από τα έρημα μνημεία της. Τα τελευταία, μάλιστα, έχουν και ένα άλλο χαρακτηριστικό: Είναι άδεια ανάμεσα στους ξένους τουρίστες. Κι αυτό σημαίνει πως σ' αυτήν την περίπτωση παύουν να είναι ελληνικά. Παύουν να είναι στοιχεία της αθηναϊκής μοναδικότητας. Φαντάζουν σαν σκηνικά ενός περίεργου κόσμου, που οι μορφές τους αποκτούν νόημα από το πλήθος που τα φωτογραφίζει, τα ερωτεύεται και τα περιπτύσσεται. Σχεδόν τα διεκδικεί. Δεν είναι υπερβολικός ούτε αυθαίρετος ο ισχυρισμός. Επιχειρήστε να επισκεφτείτε ένα αρχαιολογικό μνημείο σε μια μέρα αργίας. Μια μέρα που ο κόσμος είναι πολύς και ιδιαίτερα αλλοδαπός. Να είστε σίγουροι πως θα το νιώσετε αυτό. Θα νιώσετε, δηλαδή, πως είστε σε ένα ξένο μέρος. Σε ένα άλλο μέρος. Ολα αυτά που γράφονται και λέγονται για το σχετικό αττικό ουρανό, τις γλαυκότητες και τις αιγιακές ταλαντώσεις δεν είναι παράνοια, γιατί λειτουργούν πιο πολύ μέσα στο μυαλό αυτών που τα λένε και τα γράφουν.

Γι' αυτό επιμένω πως τη μοναδικότητα της Αθήνας πρέπει να την αναζητήσουμε εκεί που το γυμνό μας πρόσωπο συναντάει τη γυμνότητα αυτής της πόλης. Εκεί που συναντάει την εφιαλτική οικοδομή, τα εργολαβικά χρώματα του χώρου. Εκεί που συναντάει τις αγκαλιές του θορύβου, την εχθρότητα των βιαστικών, την αδιαφορία των καθισμένων στα υπερφορτωμένα τρόλεϊ, την αγωνία αυτών που ψάχνουν και την απογοήτευση αυτών που βρίσκουν ό,τι ζητούσαν με τόση λαχτάρα. Τη μοναδικότητα της Αθήνας θα την αναζητήσουμε στα σημεία εκείνα του χώρου, όπου κυριαρχεί η απουσία αυτών που χάθηκαν. Στα απόντα νεοκλασικά σπίτια, στους απόντες ανθρώπινους δρόμους. Θα την αναζητήσουμε στον αέρα που σε κάνει να πνίγεσαι και να κραυγάζεις, χωρίς την ελπίδα να σ' ακούσει κανείς. Πρέπει να την αναζητήσουμε, στην περίεργη εκείνη δύναμη, που δεν τη βλέπεις ούτε με τη μορφή του μνημείου ούτε του συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος. Είναι μια δύναμη που στριφογυρίζει μέσα σου και σε αναγκάζει να φύγεις. Αυτή είναι η μοναδικότητα της Αθήνας, δώρο των κυβερνήσεων που μας κυβέρνησαν μέχρι σήμερα: Να σε διώχνει!