Το Πάσχα έρχεται κάθε χρόνο, αιώνες τώρα. Τα ίδια έθιμα, ο ίδιος μήνας, οι ίδιες, περίπου, συνήθειες. Και όμως, κάθε φορά που βλέπουμε το Πάσχα να βρίσκεται "προ των πυλών" νιώθουμε μια χαρά, μια ελπίδα, μια προσμονή, ένα χτυποκάρδι, λες και είναι για μας πρώτη η φορά, η πρώτη πασχαλιά, που ζούμε. Μα σαν τελειώσει, χαλαρωμένοι από τις αργίες, κορεσμένοι από τη μαγειρίτσα, τα αβγά, το αρνάκι, τις σούβλες και το χορό, λέμε "Αντε και του χρόνου", τότε μας πλημμυρίζει μια βαθιά, μια απερίγραπτη μελαγχολία. Μια μελαγχολία, που μονάχα ο ξανθός ήλιος και ο γαλανός ουρανός θα κατορθώσουν να την απαλύνουν και, τελικά, να τη σβήσουν. Οι στιγμές της περισυλλογής, της περίσκεψης, της κατάνυξης αλλά και της ανάστασης του εσωτερικού μας κόσμου θα αποτελούν μια γλυκιά ανάμνηση.

To δώρο...! Το δώρο... "άδωρον" θα είναι πια. Θα έχει εξανεμιστεί, και αν τις τρομερές Κασσάνδρες πιστέψουμε, τότε σύντομα θα καταργηθεί. Τι ντροπή. Και μονομιάς από τη μελαγχολία θα περάσουμε στην ανησυχία. Θα αναρωτηθούμε: Με το επόμενο Πάσχα τι γίνεται; Θα το καταργήσουν κι αυτό; Είναι προβληματικό; Χρειάζεται εξυγίανση; Υπάρχει σχέδιο για να "εκσυγχρονιστεί", να ιδιωτικοποιηθεί, να πουληθεί σε ξένες εταιρίες, να εξαφανιστεί, να συγχωνευτεί;

Η αρχή έγινε με το κοκορέτσι. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, ως γνωστόν, με οδηγία της απαγορεύει τη χρήση, τη λήψη και τη χώνεψη του. Για το καλό μας φυσικά... Τα "φαστ φουντ" δε βλάπτουν καθόλου σοβαρά την υγεία!. Ας μη μας ζώνουν τα μαύρα φίδια, μέρες που είναι. Ας ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν και στο παρόν, αφού, το μέλλον αβέβαιο μοιάζει να 'ναι.

Απρίλης είναι. Και Απρίλης σημαίνει άνοιγμα. Βγαίνει από το ρήμα Aperio που σημαίνει ανοίγω. Ανοίγει ο καιρός, ανοίγει η καρδιά μας, ανοίγουν οι πόρτες της άνοιξης, ανοίγει το χορτάρι και κάνει χώρο στις μαργαρίτες και τις παπαρούνες να ανθίσουν. Ανοίγει η διάθεσή μας. Κάποτε, πριν ακόμη από μερικά χρόνια, στα χωριά άσπριζαν τους τοίχους των σπιτιών, σήκωναν τις πολύχρωμες κουρελούδες, μπογιάτιζαν τους τενεκέδες που φιλοξενούσαν φλογερά γεράνια. Οι γυναίκες ετοίμαζαν κουλουράκια, τσουρέκια, και έβαφαν τα αβγά. Επλεναν το μοναδικό καλό φόρεμα, που διέθεταν, για να το φορέσουν στην Ανάσταση. Το σπίτι έλαμπε. Γιατί Λαμπρή ερχόταν.

Από την Κυριακή των Βαϊων άρχιζε το πανηγύρι με τις νέες γυναίκες να πρωτοστατούν. Να πρωταγωνιστούν στη μέρα της δόξας αλλά και στη μέρα - σύμβολο της νέας ζωής. Στη μέρα της γονιμότητας. Κουβαλούσαν τα βάγια στην εκκλησία ανύπαντρες ή νιόπαντρες και έπειτα μετά τη λειτουργία έπαιρναν τα βάγια από τον παπά και μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού και χόρευαν. Χορεύοντας και τραγουδώντας έφταναν μέχρι το ρέμα και έριχναν τα κλαδιά. Και όποιας γυναίκας το κλαδί πήγαινε πρώτο γινόταν συντέκνισσα των άλλων. Αυτή έμπαινε επικεφαλής της ομάδας και οδηγούσε τις φίλες στο σπίτι, όπου η μάνα της ετοίμαζε φαγητό για όλες. Και πάλι, χορός και πάλι τραγούδι και πάλι προσμονή. Για ένα παλικάρι ή για ένα παιδί.

Ξημέρωνε Μεγάλη Δευτέρα και ερχόταν ο Νυμφίος. Και ερχόταν η Μεγάλη Τρίτη των "Δέκα Παρθένων", με το τροπάριο της Κασσιανής για να κάνει τα μάτια να υγρανθούν. Και να η αργοκίνητη, η σκυθρωπή και συννεφιασμένη Μεγάλη Πέμπτη με τον Εσταυρωμένο ράγιζε και ραγίζει τις καρδιές, πιστών και μη. Γιατί κάθε άνθρωπος βλέπει πάνω στο σταυρό κάποιον δικό του που σταυρώθηκε, που μαρτύρησε χωρίς να "μαρτυρήσει" ή να αλλαξοπιστήσει. Το αίμα στάζει από τις πληγές, αίμα δίκαιο που χύνεται άδικα. Εχουμε δει πολλούς εσταυρωμένους,ακόμα και εκείνον τον εξαιρετικό εσταυρωμένο του Σαλβαδόρ Νταλί. Ομως, λίγοι από μας είχανε την απίστευτη τύχη να θαυμάσουν στο Βέλγιο τον Εσταυρωμένο του Σταύρου Πυλαρινού,που όμοιός του δεν υπάρχει. Πουθενά. Είναι ένας εσταυρωμένος, μαχητής, αγωνιστής, κομμουνιστής με τη γροθιά σφιγμένη.Και το αίμα του κόκκινο βαθύ, αλλά και φωτεινό. Κόκκινο, όχι της παράδοσης, αλλά το κόκκινο της ανθρωπιάς, της ελπίδας, της μάχης.

Μα ας γυρίσουμε στη Μεγάλη Βδομάδα. Ξημερώνει Μεγάλη Παρασκευή. Αυτή τη μέρα, συνήθως, ο ουρανός συννεφιάζει. Σύμπτωση θα 'ναι. Ο Επιτάφιος ετοιμάζεται τελετουργικά σε κάθε εκκλησία, με πνεύμα ανταγωνιστικό προς τους Επιταφίους των γειτονικών εκκλησιών. Κάθε εκκλησία θέλει ο δικός της να είναι ο ωραιότερος, να κάνει περήφανους εκείνους που θα τον ακολουθήσουν. Το υπέροχο μοιρολόι της μάνας Παναγιάς σκίζει τη σιωπή: "Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατο μου τέκνον".Και ο νους μας πηγαίνει στη Μάνα του Χριστού του Κώστα Βάρναλη,μάνα ανθρώπινη, πονεμένη: "Μα γιατί να στεθείς να σε πιάσουν! κι ακόμα/ σα ρωτήσανε " Ποιος Χριστός;" τι 'πες; " Να με"!/ Αχ! δεν ξέρει τι λέει το πικρό μου το στόμα! / Τριάντα χρόνια παιδί μου δε σ' έμαθα ακόμα!".

Ξημερώματα Σαββάτου ακούμε τις καμπάνες. Η πρώτη Ανάσταση έγινε. Εμείς όμως κάνουμε τους... ανήξερους και περιμένουμε να 'ρθούν μεσάνυχτα, ακριβώς για να το μάθουμε επισήμως. Και τρέχοντας να φύγουμε με το κερί στο χέρι από το προαύλιο. Γιατί η μαγειρίτσα δεν αστειεύεται και δεν περιμένει. Θα κρυώσει. Το Πάσχα, επιτέλους, ήρθε. Και, το Πάσχα έπεφτε πάντα στις 14 του μήνα Νίσαν. Δηλαδή τη μέρα που έμπαινε η άνοιξη. Πάσχα, Πισσάχ,στα αρχαία Εβραϊκά, σημαίνει "πέρασμα", "μετάβαση", "έξοδος". Σύμφωνα με την αφήγηση (Εξοδος κεφ. 12), δύο ήταν τα συστατικά της μεγαλύτερης γιορτής των Εβραίων για να τιμούν το πέρασμά τους στην Ερυθρά Θάλασσα: του Πάσχα ή των Αζύμων.

Σε κάθε οικογένεια σφάζονταν ένα αρνί και με το αίμα του βάφονταν η πόρτα για να θυμούνται οι Εβραίοι πως έκαναν το ίδιο οι πατεράδες τους στην Αίγυπτο.Για να δείξουν το δρόμο που έπρεπε να... προσπεράσει ο άγγελος του Κυρίου που κατέβαινε για να σφάξει τον πρωτότοκο γιο της πλαϊνής πόρτας, που κατοικούσε ο Αιγύπτιος. Ο όποιος Αιγύπτιος.

Το δεύτερο στοιχείο της γιορτής είναι τα άζυμα ψωμιά και τα πικρά χόρτα,που δήλωναν ότι οι Εβραίοι δεν είχαν ξεχάσει πως τότε που επιχείρησαν την Εξοδο οι απόγονοι τους ήταν πάντα σε ετοιμότητα και έπρεπε να βιαστούν.

Αργότερα, οι Χριστιανοί τροποποίησαν το Πάσχα χωρίς να το καταργήσουν. Εξοδος ναι, έξοδος από την αμαρτία όμως, στη χώρα της επαγγελίας και αμνός ο ίδιος ο Χριστός που θυσιάστηκε. Στην αρχαία εκκλησία ανέκυψε το θέμα ημέρας του γιορτασμού του Πάσχα. Υπήρχαν Χριστιανοί που γιόρταζαν το Πάσχα στις 14 Νισάν, όποια μέρα κι αν έπεφτε.Το πρόβλημα λύθηκε με την Α' Οικουμενική Σύνοδο που όρισε το Πάσχα να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας.Κι αν, κατά σύμπτωση συμπίπτει με το Εβραϊκό, τότε θα καθυστερεί για μια βδομάδα...

Οπου υπάρχει σπιθαμή γης που δεν έχει καλυφθεί από μπετόν έχει γεμίσει από αυτοφυή λουλούδια. Πολύχρωμα, μυρωδάτα, αδιάφορα για κάθε είδος πολυτέλειας. Αλητάκια είναι, λίγο θα ζήσουν, αλλά στη σύντομη ζωή τους θα μας χαρίσουνε ένα υπέροχο θέαμα. Πάσχα ήρθε και κάθε επαρχία γιορτάζει με τα δικά της έθιμα. Το έθιμο της Ρόκας είναι γνωστό και απλό με πολλές παραλλαγές. Στο Μοσχοπόταμο και παλαιότερα και σε άλλα έξι χωριά γειτονικά του την Τρίτη του Πάσχα, γίνεται ένα πανηγύρι που κεντρικά πρόσωπα είναι οι γυναίκες. Θα μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει ως "γυναικοκρατικό". Διότι το "ωραίο", το "αδύνατο" φύλο, όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν, πρωταγωνιστεί εκείνη τη μέρα.

Συγκεντρώνονται όλοι, λοιπόν, στην πλατεία και με τους ήχους των οργάνων αρχίζουν να χορεύουν. Σιγά σιγά, κάνουν την εμφάνισή του οι πιο ώριμες, οι ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού και εκείνες είναι που σπάζουν την ανδρική συμπαγή κυριαρχία. Σε κάποια στιγμή εμφανίζεται η πιο ηλικιωμένη που κρατά μια ρόκα με τουλούπα από βαμβάκι. Οταν εκείνη τραγουδήσει το "Μη βλέπετε πιδάκια μου πώς γνέθω ιγώ τη ρόκα", θα αποχωρήσουν όλοι άνδρες και θα σταθούν σε απόσταση. Η γυναίκα με τη ρόκα, που πια είναι φλογισμένη, καταδιώκει τους άνδρες και απειλεί να τους κάψει. Μια Μ. Τρίτη μπήκαν οι Τούρκοι τότε στα χωριά και τα 'καψαν. Μια γυναίκα, η Μπείνα,που έμεινε στην ιστορία, ξεσήκωσε τις γυναίκες, τις έβαλε να ανάψουν τις ρόκες τους και έπεσαν όλες μαζί πάνω στον εχθρό. Αρα... δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά και έθιμο χωρίς κάποιο πραγματικό λόγο.

Με ιδιαίτερη πρωτοτυπία και μεγάλο ενθουσιασμό οι Ζακυνθινοί γιορτάζουν το Πάσχα. Τη Μεγάλη Πέμπτη, στην εκκλησία του πολιούχου του νησιού, Αγίου Διονυσίου, με λαμπρότητα και συγκίνηση γίνεται η περιφορά του Εσταυρωμένου. Μεγάλη Παρασκευή και ο "γολγοθάς" του Εσταυρωμένου συνεχίζεται. Οι κάτοικοι του νησιού και οι πολυπληθείς επισκέπτες ακολουθούν την πορεία του Εσταυρωμένου από τη Μητρόπολη στην πλατεία που φέρει το όνομα του εθνικού ποιητή, Δ. Σολωμού. Εκεί γίνεται η αναπαράσταση της Σταύρωσης και ακούγεται το "Ινα Τι". Η περιφορά καταλήγει στον Αγ. Νικόλα των Ξένων (Μόλου). Ξημερώνοντας Μεγάλο Σάββατο αρχίζει η περιφορά του Επιταφίου στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, με τη συνοδεία γνωστών χορωδιών, όπως η εξαιρετική χορωδία της Φανερωμένης, και βεβαίως της περίφημης Μπάντας του δήμου. Η πρώτη Ανάσταση έγινε. Και τότε το συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία του Αγ. Μάρκου, σχηματίζει έναν κύκλο και σπάει το "κομμάτι", (σταμνί), στη "χαρά των Χριστιανών". Αμέσως μετά, πάνω από τις σπασμένες στάμνες περνάει η Φιλαρμονική, παίζοντας τα πιο χαρμόσυνα, πασχαλινά κομμάτια. Και μονομιάς το πένθος εξαφανίζεται. Τα φώτα ανάβουν και δίνουν χαρμόσυνο, αναστάσιμο χρώμα, ενώ, οι συγκεντρωμένοι ανταλλάσσουν λουλούδια και ευχές.

Ω, εκεί γίνεται ο χορός και το τραγούδι, που μετατρέπει τους ανθρώπους σε θεϊκούς.Οταν εκείνοι χορεύουν και τραγουδούν αλλοπαίρνονται, μαγεύονται, βγαίνουν από τον εαυτό τους. Κανείς δεν μπορεί να τους παραβγεί. Περνάει μέσα από τη φωτιά χωρίς φόβο. Ατρόμητος και ένθεος μοιάζει ο Θράκας. Είναι τόσο δυνατή η φλόγα που μέσα του καίει, που η δύναμη που του δίνει τον κάνει να ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια.Δεν έχει εκτονωθεί όλη τη Σαρακοστή, και η ζωή του, που είναι η μουσική και ο χορός, η μελωδία και η κίνηση, είχε χάσει για πενήντα ολόκληρες μέρες το νόημά της.

Οποιος έχει ζήσει στην Ευρώπη έχει διαπιστώσει ότι εκεί δεν το γιορτάζουν το Πάσχα, όπως εμείς. Μερικοί πιστοί πάνε στην εκκλησία για δέκα λεπτά και έπειτα φεύγουν για γουίκ εντ το Σαββατοκύριακο. Αυτό είναι όλο. Δεν υπάρχει η πένθιμη λύπη που τη διαδέχεται η ζωική χαρά. Δεν υπάρχει η ίδια γλυκιά άνοιξη. Δεν υπάρχει η ίδια επιθυμία για χορό και για τραγούδι. Δεν υπάρχει θάνατος. Δεν υπάρχει Ανάσταση. Πάσχα σοβαρό, μετρημένο, τυπικό, αδιάφορο. Για εκείνους φυσικά.

Για μας, Πάσχα σημαίνει πολλά, πάρα πολλά. Σημαίνει ελευθερία. Σημαίνει ανεξαρτησία από τον τουρκικό ζυγό. Σημαίνει άνοιξη, σημαίνει έρωτας, σημαίνει αγάπη. Σημαίνει θάνατος, μα πάνω απ' όλα σημαίνει ανάσταση, δηλαδή, ΖΩΗ.

Και του χρόνου. Και για πολλά χρόνια.

Τ. Δ.