Πέλλα, Ημαθία, Κοζάνη, Φλώρινα, Καστοριά... Η, διαφορετικά, Βεργίνα, Λευκάδια, Μίεζα, Αιανή, Πελλαία Χώρα... Είναι κάποιοι από τους πλέον σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους στην ευθύνη της ΙΖ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων,αλλά όχι οι μόνοι. Σίγουρα, όμως, είναι εκείνοι που αποσπούν τη μεγαλύτερη προσοχή, τόσο της Εφορείας, όσο και της πολιτείας, διαπίστωση που επιβεβαιώνεται και από το ύψος των κονδυλίων - κρατικών και κοινοτικών - που έχει να διαχειριστεί η ΙΖ ΕΠΚΑ. Αν η Βεργίνα, η Πέλλα και η Αιανή έχουν αποδώσει όγκο αρχαιολογικών πληροφοριών και έχουν τύχει ειδικής εύνοιας ως προς την ανάδειξη (ιδιαίτερα η Βεργίνα), δε συμβαίνει το ίδιο με τα Λευκάδια ή τη Μίεζα, επί παραδείγματι, όπου εκεί υπάρχει πλήθος αρχαιολογικών πληροφοριών μη αποκαλυμμένων ακόμα, που σίγουρα θα πλουτίσουν και - γιατί όχι; - θα αλλάξουν τα όσα μέχρι τώρα γνωρίζουμε για την αρχαία Μακεδονία.

Η Εφορεία φροντίζει να βρίσκεται παντού, διενεργώντας πλήθος σωστικών ανασκαφών και επιφανειακών ερευνών,που προκαλούνται από την έναρξη δημόσιων κυρίων έργων και που, όπως φαίνεται, εξελίσσονται σε συστηματικές έρευνες, αφού αποκαλύπτουν πόλεις, δραστηριότητες και εποχές άγνωστες ή όχι επαρκώς γνωστές έως σήμερα για την περιοχή της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Ετσι, το έργο γίνεται εξαιρετικά πολύπλευρο, επιβάλλοντας την προστασία, την ανάδειξη, τη συντήρηση, αλλά και τη μελέτη των μνημείων. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά την ανασκαφή σε δημόσια κτιριακά συγκροτήματα στηΜίεζα (για το θέατρο της Μίεζας ανατέθηκε μελέτη αναστήλωσης), αλλά και το νεκροταφείο με εντυπωσιακά κινητά ευρήματα, στη Σφηκιά Πιερίων,που χρονολογείται στον 6ο πΧ αιώνα, εποχή ελάχιστα μελετημένη στη Μακεδονία. Κι ακόμα στην Κοινότητα Ανω Κώμη του Νομού Καβάλας, η ανασκαφή, που χρηματοδοτήθηκε από το έργο κατασκευής της εθνικής οδού Ρυμνίου - Κοζάνης, αποκάλυψε νεκροταφείο της ύστερης εποχής του Χαλκού με αμαυρόχρωμη κεραμεική, φορείς της οποίας θεωρούνται μακεδονικά και πρωτοδωρικά φύλα, αλλά και μυκηναϊκά αγγεία που μαρτυρούν σχέσεις με μυκηναϊκά κέντρα. Στην Καστοριά επίσης, στη θέση Νταηλάκι,μία σωστική ανασκαφή έφερε στο φως 34 τάφους της πρώιμης εποχής του Σιδήρου, εποχή που για πρώτη φορά ερευνάται στο νομό. Ωστόσο, η Εφορεία επισημαίνει ότι "καθώς στο νομό δεν υπάρχει αρχαιολογικό μουσείο τα ευρήματα φυλάσσονται προσωρινά στο Βυζαντινό. Εχουν ήδη αξιολογηθεί διάφορα κτίρια του δημοσίου, που θα μπορούσαν να παραχωρηθούν στο ΥΠΠΟ, με πρώτο αυτό του Ξενία και έχουν υποβληθεί οι σχετικές προτάσεις στο αρμόδιο τμήμα του υπουργείου". Οσο για τη Βέροια,εκεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Αρχαιολογική Υπηρεσία συνεργάστηκαν με επιτυχία. Ο δήμος ανέλαβε να αναδείξει τα τμήματα ρωμαϊκού δρόμου που αποκαλύφθηκαν σε περιοχές του σύγχρονου οδοστρώματος, στη διάρκεια επίσης σωστικής ανασκαφής. Ετσι, ο περίπατος πλέον σε ένα τμήμα της πόλης γίνεται στο πλάι ρωμαϊκών λειψάνων.

Και φέτος, όμως, ο χώρος της Βεργίνας και των Βασιλικών Τάφων "διεκδίκησε", όχι μόνο μεγάλο μερίδιο της δραστηριότητας της Εφορείας, αλλά και μεγάλο κομμάτι προβολής. Είναι φυσικό να ξεκινάει κανείς από την έκθεση των ταφικών ευρημάτων στο στέγαστρο του Τύμβου των Βασιλικών Τάφων, όχι μόνο γιατί είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται κάτι τέτοιο, αλλά και γιατί, τόσο η προετοιμασία της έκθεσης, όσο και η παρουσίασή της έγιναν με υποδειγματικό τρόπο. Συντηρήθηκαν, με την εποπτεία της Διεύθυνσης Συντήρησης του ΥΠΠΟ, οι επιτύμβιες στήλες,αντιμετωπίστηκαν τα προβλήματα διατήρησης των οργανικών ευρημάτων, ώστε να γίνει ανάπλαση των δύο νεκρικών κλινών και ανασύνθεση των ζωφόρων τους και εξασφαλίστηκαν οι κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες για τα αντικείμενα τα οποία τελικά τοποθετήθηκαν και παρουσιάστηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτυγχάνεται η αίσθηση της κυκλοφορίας μέσα στον τύμβο, αλλά και η κατανόηση της ιστορίας του χώρου και της ανασκαφής.

Στον περιβάλλοντα χώρο ολοκληρώθηκαν οι εργασίες διαμόρφωσης, εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη στέγασης του "Τύμβου των Στρατιωτικών" και συνεχίστηκε η σωστική ανασκαφή 68 λακκοειδών τάφων στην περιοχή. Οπως είπε η Μ. Ακαμάτη, "οι τάφοι χρονολογούνται από τον 5ο έως το 2ο αι. πΧ και τα κτερίσματά τους σκιαγραφούν τη ζωή των κατοίκων των Αιγών, παρέχοντας μέτρα σύγκρισης για την ορθή εκτίμηση των βασιλικών τάφων".

Επίσης, η συντήρηση και αναστήλωση του μακεδονικού Τάφου της Κρίσεως στα Λευκάδια είναι ένα δύσκολο και ευαίσθητο έργο που εκτελείται με τη συνεργασία των Διευθύνσεων Συντήρησης και Αναστήλωσης. Ενόψει της αποσυναρμολόγησης της πρόσοψης του τάφου, ολοκληρώθηκε η στερέωση των κονιαμάτων της ανάγλυφης ζωφόρου, καθώς και η στερέωση των τοιχογραφιών και επιχρισμάτων. Τοποθετήθηκε, εξάλλου, η γερανογέφυρα για την έναρξη των εργασιών αναστήλωσης. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι για την προστασία από την υγρασία των μνημείων στα Λευκάδια, λόγω της υψηλής στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, εκπονείται από τον τομέα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνώνγεωτεχνική μελέτη.

Η σπουδαιότητα των ευρημάτων της Πέλλας, αλλά και το ευπαθές αρχιτεκτονικό υλικό (ασβεστολιθικό) των λειψάνων απαιτούν την ιδιαίτερη φροντίδα της Υπηρεσίας για τη συντήρησή τους και την ανάδειξή τους. Η αρχαία πόλη, που εκτείνεται σε 4.000 στρέμματα,έχει ανασκαφεί κατά το μεγαλύτερο μέρος της. Ετσι γνωρίζουμε το πολεοδομικό της σύστημα, τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, την αρχιτεκτονική των σπιτιών, το ανάκτορο, το εμπορικό και διοικητικό κέντρο, δημόσια κτίρια και νεκροταφεία. Εντούτοις τα παραπάνωδε γίνονται εύκολα αντιληπτά και κατανοητά στους επισκέπτες, δεδομένου ότι ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι οργανωμένος ούτε ως προς την επισκεψιμότητά του ούτε ως προς την προστασία του. Αυτή η διαπίστωση οδήγησε στην εκπόνηση προμελέτης - χρηματοδοτείται από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων - που προβλέπει τη συνολική ανάδειξη της κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής Πέλλας.Παράλληλα, η Εφορεία προγραμματίζει, βάσει εγκεκριμένης από το ΚΑΣ μελέτης, τη συντήρηση του ασβεστολιθικού αρχιτεκτονικού υλικού. Εξάλλου, απομακρύνθηκαν οι παλιές από λαμαρίνα αποθήκες και αντικαταστάθηκαν με νέες στον τύπο των σπιτιών της Πέλλας, οι οποίες πιθανόν θα χρειαστεί, επίσης, να απομακρυνθούν με την κατασκευή του Νέου Μουσείου της Πέλλας.Το κτιριολογικό πρόγραμμα εγκρίθηκε μεν από το ΚΑΣ, αλλά με αρκετές παρατηρήσεις που αφορούσαν, τόσο στη χωροθέτησή του, εντός του αρχαιολογικού χώρου, όσο και στην έκτασή του.Το 1997 η συστηματική έρευνα της Πέλλας περιορίστηκε σε επιλεγμένα σημεία του ανακτόρου, της Αγοράς και των ιερών, ενώ η σωστική ανασκαφή στη ρωμαϊκή αποικία αποκάλυψε παλαιοχριστιανική βασιλική με εντοιχισμένο υλικό της ρωμαϊκής και ελληνιστικής πόλης. Σωστικό χαρακτήρα είχαν και οι έρευνες στις επαρχίες Εδεσσας και Αλμωπίας.

Στο Νομό Κοζάνης το επίκεντρο των δραστηριοτήτων της Εφορείας ήταν ο αρχαιολογικός χώρος της Αιανής,όπου με χρηματοδότηση των ΠΕΠ γίνονται εργασίες διαμόρφωσης και ανάδειξης (χάραξη δρόμων και μονοπατιών πρόσβασης, σήμανση κ.ά) της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με εγκεκριμένη μελέτη. Στο Μουσείο της Αιανής,που παραμένει για αρκετά χρόνια άδειο κέλυφος και εξαγγέλλεται ότι "εγκαινιάζεται" από αλλεπάλληλους υπουργούς, διαμορφώνονται οι εκθεσιακοί χώροι και αυτή τη φορά προγραμματίζεται να λειτουργήσει το φθινόπωρο του 1998. Οι έρευνες, πάντως, που έκανε η Εφορεία στην περιοχή ήταν σωστικές, κυρίως στη νεκρόπολη της Αιανής, όπου αποκαλύφθηκαν λείψανα της ύστερης νεολιθικής εποχής.