Το φως της δημοσιότητας είδαν τις τελευταίες μέρες τα εικαστικά ζητήματα της χώρας μας. Αφορμή, οι εκδηλώσεις της "Πολιτιστικής Πρωτεύουσας", οι "ηχηρές" εξαγγελίες του υπουργού Πολιτισμού για την εικαστική δημιουργία, αλλά και τα προβλήματα που χρόνια τώρα αντιμετωπίζει ο χώρος αυτός. Η πρόεδρος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ) Εύα Μελά μάς μιλά για τα παραπάνω ζητήματα. Βάζει μια ξεχωριστή "πινελιά χρώματος", στο γκρίζο φόντο της σημερινής εικαστικής Ελλάδας.

- Ποια η άποψή σας για τις εικαστικές διοργανώσεις της "Πολιτιστικής Πρωτεύουσας";

"Εχω άποψη για την πολιτιστική πρωτεύουσα ως θεσμό, για την "Ευρώπη" και για το "ποια" Ευρώπη, αλλά νομίζω ότι δεν εκπροσωπώ το Επιμελητήριο, αν καταγγείλω το θεσμό. Προσωπική μου εκτίμηση είναι, ότι η "Πολιτιστική Πρωτεύουσα" ως θεσμός έρχεται να αναδείξει κάτι το οποίο δεν υπάρχει, την περίφημη "ευρωπαϊκή τέχνη". Είμαι πεισμένη ότι αυτό που βλέπουμε στις πολιτιστικές πρωτεύουσες δεν είναι η ευρωπαϊκή τέχνη. Είναι μία τέχνη που περνάει μέσα από επιλογές πολυεθνικών κέντρων εμπορικής διακίνησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Η ευρωπαϊκή τέχνη είναι συνήθως μακριά από αυτούς τους θεσμούς.Βεβαίως, δίνεται μία αφορμή για κάποιες καλές παρουσιάσεις πραγμάτων, που αλλιώς δεν έχουν την ευκαιρία να τις γευτούν οι κάτοικοι των πόλεων που γίνονται "πολιτιστικές πρωτεύουσες". Αλλά ας μην το μεγιστοποιούμε κιόλας, σε καμία πολιτιστική πρωτεύουσα δεν έγινε κάτι σπουδαίο".

- Πώς το Επιμελητήριο είδε τη συμμετοχή του στην "Πολιτιστική Πρωτεύουσα, Θεσσαλονίκη '97";

"Το Επιμελητήριο, από την ημέρα που ανακοινώθηκε η Θεσσαλονίκη σαν Πολιτιστική Πρωτεύουσα, κατέθεσε πρόταση για τη διοργάνωση εκεί της "Πολιτιστικής Βαλκανιάδας", ενός μακρόπνοου προγράμματος του ΕΕΤΕ - από το '82 - το οποίο προέβλεπε τη θεσμοθέτηση μιας μεγάλης έκθεσης εικαστικών τεχνών και ταυτόχρονα συμποσίων όπου θα μετείχαν καλλιτέχνες από τις βαλκανικές χώρες. Βεβαίως, οι πολιτικές σκοπιμότητες δεν άφησαν την πρόταση τότε να υλοποιηθεί.Την επαναφέραμε, λοιπόν, στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Η Θεσσαλονίκη σαν μια πόλη "καρδιά" στα Βαλκάνια, σαν ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, θα έπρεπε να είναι ο χώρος που θα φιλοξενεί τη Βαλκανιάδα. Φιλοδοξούσαμε τότε (1993) να καλέσουμε καλλιτέχνες από όλες τις εμπόλεμες περιοχές των Βαλκανίων".

- Ποια τύχη είχε αυτή σας η πρόταση;

"Ο Οργανισμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας δεν απάντησε επίσημα, μέχρι αυτό το καλοκαίρι που ανεβήκαμε ξανά στη Θεσσαλονίκη και καταθέσαμε τέσσερις προτάσεις. Η μία ήταν η Βαλκανιάδα. Η δεύτερη, η παρουσίαση στη Θεσσαλονίκη του σύγχρονου ελληνικού εικαστικού γίγνεσθαι.Πιστεύουμε ότι η οποιαδήποτε πολιτιστική πρωτεύουσα δεν μπορεί να είναι ένας χώρος εισαγόμενου πολιτισμού, όπως έχει μετεξελιχθεί και η Θεσσαλονίκη. Τα προγράμματα που έχουν εξαγγελθεί, αποδεικνύουν μια επαρχιώτικη σχέση της Ελλάδας με την "πολιτιστιζόμενη" Ευρώπη, διότι δε δόθηκε βάρος στην ανάδειξη του ντόπιου πολιτιστικού στοιχείου.Η Θεσσαλονίκη είναι ένας χώρος που έχει τροφοδοτήσει με πάρα πολύ αίμα τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή. Οι λίγες ατομικές εκθέσεις που ανακοινώθηκαν, είναι μία από τα ίδια. Είναι κάποιοι επιφανείς καλλιτέχνες, που καλά κάνουν και παρουσιάζονται. Θα έπρεπε όμως παράλληλα να υπάρχει και η μεγάλη έκθεση της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής δημιουργίας.

Η τρίτη πρόταση, αφορούσε στη διοργάνωση της διεθνούς διάσκεψης της ΑΙΑΡ (Διεθνούς Ενωσης Πλαστικών Τεχνών) για την κατάσταση του εικαστικού καλλιτέχνη στην Ευρώπη. Η τέταρτη πρότασή μας ήταν η διοργάνωση του "Β Συνεδρίου Καλλιτεχνικής Παιδείας"".

- Ποια ήταν η απάντηση του ΥΠΠΟ στις τέσσερις προτάσεις του ΕΕΤΕ; "Οι προτάσεις για τα δύο συνέδρια δεν έτυχαν απάντησης. Για τα υπόλοιπα αναγκαστήκαμε να περιοριστούμε, προτείνοντας τελικά, μια υπαίθρια έκθεση σύγχρονης ελληνικής γλυπτικής στην παραλία. Ακόμη, διαβαλκανικά συμπόσια εργασίας, όπου θα δουλέψουν μαζί οι καλλιτέχνες, υλοποιώντας στην πράξη το όραμα της συνεργασίας και της ειρήνης. Ο υπουργός μάς πρότεινε να επανενεργοποιηθεί ο θεσμός της "Πανελληνίου" στη Θεσσαλονίκη. Η συζήτηση έγινε πριν τις 5 Δεκέμβρη. Στη Μονή Λαζαριστών, που μας υπέδειξαν, θα μπορούσε να φιλοξενηθεί και η έκθεση γλυπτικής. Ομως, μέχρι σήμερα τα πράγματα έχουν μείνει σε εκκρεμότητα. Εκκεμεί η οριστική υπογραφή του υπουργού, αν και στις 11/2 εξήγγειλε την πραγματοποίησή της. Αξίζει να επισημάνουμε, όμως, ότι κάθε μέρα που περνά χωρίς υπογραφή, μειώνει και τις πιθανότητες διοργάνωσής της, γιατί η διοργάνωση αυτή προϋποθέτει προετοιμασία πολλών μηνών, ώστε να γίνουν οι επιλογές με διαφάνεια. Για τα συμπόσια και τη γλυπτική δεν έχει γίνει ακόμα η υπογραφή των συμβολαίων και ο χρόνος και εκεί μας πιέζει".

- Πριν λίγες μέρες, ο υπουργός ανακοίνωσε την ίδρυση μουσείων σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Ποια είναι η άποψή σας γι' αυτά;

"Η άποψη που εκφράζω αυτή τη στιγμή, δεν είναι οριστικά διαμορφωμένη από το φορέα. Εχει όμως συζητηθεί πολύ και στο περσινό συνέδριο που κάναμε για τα εικαστικά. Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία, στην οποία απευθύνεται μία μουσειακή πολιτική, εκτιμούμε ότι σε πρώτη φάση δεν έχει ανάγκη δύο μουσείων. Καλό είναι να γίνουν τα μουσεία. Αλλά υπάρχει μια άλλη διάσταση που έχει μεγαλύτερη ουσία και που, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να προηγηθεί. Το ένα είναι η προστασία - συνολικά - της πολιτιστικής κληρονομιάς.Δεν τοποθετούμαι στο θέμα του αρχαιολογικού νόμου, αλλά πιστεύω ότι χωρίς μία γενναία υποστήριξη της διάσωσης και αξιοποίησης του πλούτου που υπάρχει στη χώρα μας (του αρχαιολογικού μας πλούτου, της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς κλπ.), δεν μπορούμε σαν "βλαχοδήμαρχοι" να ονειρευόμαστε και να οραματιζόμαστε, να έχουμε π. χ. έναν Ματίς στην Ελλάδα. Οταν μάλιστα αυτή τη στιγμή, στα μουσεία των πόλεων της Ελλάδας, καταπληκτικά μας έργα δεν είναι επισκέψιμα και πολλά από αυτά δεν είναι καν συντηρημένα.

Το δεύτερο είναι η καταγραφή και η διάσωση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δηλαδή, ο αιώνας μας - αιώνας της ταχύτητας - θα είναι στην Ελλάδα, μια εποχή που έθαψε το έργο πολλών καλλιτεχνών.Διότι ξέρουμε πως ό,τι δεν περάσει στην πληροφόρηση, ό,τι δεν καταγραφεί στα μεγάλα μουσεία, είναι καταδικασμένο. Και ξέρουμε, επίσης, ότι εκείνο που διασώζεται με αυτό τον τρόπο, δεν είναι πάντα το καλύτερο. Είναι αυτό που έχει ισχυρές διασυνδέσεις με το εμπόριο της τέχνης. Να τα διαχωρίσουμε, λοιπόν, αυτά τα πράγματα, για να μην αυταπατάται κανείς ότι "σώζει" τα εικαστικά, όταν το έργο του Χαλεπά δεν είναι επισκέψιμο, όταν τα έργα του Θεόφιλου κινδύνεψαν να καταστραφούν από το ετοιμόρροπο κτίριο που τα στέγαζε, όταν δεν έχει μπει η πολιτεία σε μια διαδικασία καταγραφής και διάσωσης του έργου των καλλιτεχνών που έχουν χαθεί από το 1930 μέχρι σήμερα. Οταν για το έργο του Διαμαντόπουλου, δεν έχει απαντήσει κανείς πού είναι σήμερα κλπ..Εάν δεν υπήρχαν αυτές οι θαυμάσιες γυναίκες που στήριξαν μετά θάνατον το έργο του ανδρός τους, δε θα υπήρχαν σήμερα μουσεία για πολλούς καλλιτέχνες μας που έφυγαν από τη ζωή. Δυστυχώς, η πολιτεία είναι απούσα. Αρα, η διάσωση του έργου, η καταγραφή του, η σωστή παρουσίασή του είναι μια μουσειακή πολιτική, που εμείς την αναζητούμε και δεν τη βλέπουμε μέσα στις σκέψεις που επισήμως έχουν διατυπωθεί για τα μουσεία σύγχρονης τέχνης. Υπάρχει ο κίνδυνος να αντιμετωπιστεί η ελληνική κοινωνία ως επαρχία, που θα της φέρουν την τέχνη να τη δει".

- Στις πρόσφατες εξαγγελίες του ο υπουργός Πολιτισμού αναφέρθηκε και στο νόμο 1854/89 για τη δημιουργία και τοποθέτηση εικαστικών έργων σε δημόσιους χώρους και κτίρια. Η υλοποίησή του - μακρόχρονο αίτημα των εικαστικών δημιουργών - είναι πρωτεύον για σας ζήτημα;

"Η εφαρμογή του νόμου θα μετέτρεπε την ελληνική ζωή σε μουσείο ζωντανό.Το κόστος αυτού του τεράστιου μουσείου, που θα ονομαζότανε "σύγχρονη ελληνική ζωή", θα ήταν πολύ λιγότερο από τα δισεκατομμύρια που θα χρειαστούν για να στεγαστούν οι συλλογές, τις οποίες συζητά αυτή τη στιγμή η πολιτεία. Ο νόμος δεν έχει υλοποιηθεί και είναι ένα σοβαρό ερώτημα προς την εξουσία, που λέει ότι δεν έχει το 1 δισ. για να τον υλοποιήσει. Γιατί το κράτος, όμως, δεν είχε δεχτεί το 1% που εμείς προτείναμε παλιά και ήταν υλοποιήσιμο; Με αδρανοποιημένο, λοιπόν, αυτό το νόμο - που είναι ο μόνος αναπτυξιακός νόμος που έχει ψηφίσει το ελληνικό κράτος για τις εικαστικές τέχνες - το ΥΠΠΟ προχωράει στο να φτιάξει μαυσωλεία. Εμείς λέμε "ναι" στο να γίνουν τα μουσεία, αλλά σε πρώτη φάση ενδιαφέρει, πιστεύουμε, η ενίσχυση της δημιουργίας, η ζωή, η διάσωση και η καταγραφή. Αυτά είναι πολύ σημαντικά πράγματα. Και βέβαια οραματίζομαι να δούμε τη διεθνή σύγχρονη τέχνη, αλλά όταν δεν μπορούμε να δούμε Χαλεπά και Διαμαντόπουλο και πολλούς άλλους, όταν αυτή τη στιγμή η οικονομική πολιτική του υπουργείου είναι τέτοια απέναντι στην Εθνική Πινακοθήκη και όταν η γενικότερη νοοτροπία εμπεριέχει τον "επαρχιωτισμό" που προανέφερα, τι πρέπει να θεωρήσουμε πρωτεύον;".

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ