Η κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά την απελευθέρωση της αγοράς λιπάσματος, οπότε απαγορεύτηκαν οι επιδοτήσεις στις ντόπιες λιπασματοβιομηχανίες, οδήγησε σε αύξηση των εισαγωγών, αλλά και των τιμών των λιπασμάτων, πράγμα που αποτέλεσε ένα ακόμα γερό πλήγμα για την αγροτική οικονομία, αυξάνοντας το κόστος παραγωγής.

Η χρήση του λιπάσματος μειώνεται αισθητά κάτω από το βάρος της βίαιης συρρίκνωσης της αγροτικής παραγωγής. Το 1983 στην Ελλάδα καταναλώθηκαν 2,04 εκατομμύρια τόνοι λιπασμάτων. Το 1985 η κατανάλωση αυξήθηκε σε 2,24 εκατομμύρια τόνους. Εκτοτε ακολουθήθηκε μια πτωτική πορεία μέχρι το 1991,όπου καταναλώθηκαν 1,9 εκατομμύρια τόνοι λιπασμάτων. Ακολούθησε η κατακόρυφη πτώση σε 1,45 εκατομμύρια τόνους το 1992 και σ' αυτό το επίπεδο περίπου η κατανάλωση σταθεροποιήθηκε μέχρι σήμερα, χωρίς προοπτικές να αυξηθεί. Ειδικά για τα αζωτούχα λιπάσματα η κατανάλωση μειώθηκε από 650 χιλιάδες τόνους σε 400 - 420 χιλιάδες τόνους σήμερα. Ως προς την προέλευση, το 75% περίπου είναι εγχώριας παραγωγής. Σ' ό,τι αφορά την αγορά, το συνεταιριστικό δίκτυο διακίνησης έχασε ένα μεγάλο μέρος της και σήμερα διακινεί περίπου το 50% των λιπασμάτων που καταναλώνονται. Οι υπόλοιπες ποσότητες διακινούνται από τα εμπορικά δίκτυα των βιομηχάνων και των διαφόρων εμπόρων.

Πρώτη το "λουκέτο" έβαλε η βιομηχανία ΑΕΒΑΛ που ιδρύθηκε στην Πτολεμαϊδα το 1964 - θυγατρική της ΕΤΒΑ - και αποτελούσε μία από τις 4 συνολικά ελληνικές βιομηχανίες στον τομέα παραγωγής λιπασμάτων. Η κυβέρνηση με την απελευθέρωση της αγοράς, το 1992, δεν πήρε κανένα μέτρο για τη διάσωση και την ανάπτυξη της εταιρίας. Μέχρι το τέλος του 1993, τα χρέη της εταιρίας έφταναν, χωρίς τους τόκους, τα 4 δισ. δρχ. Η ΑΕΒΑΛ στρέφεται στις εισαγωγές από τη Βουλγαρία. Σταδιακά αρχίζει η μείωση του προσωπικού - απασχολούσε1.000 εργαζόμενους - αλλά και της παραγωγής. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν πήρε κανένα μέτρο για τη σωτηρία της επιχείρησης, αντίθετα φαίνεται ότι την υπονόμευσε κιόλας, γιατί ενώ υπήρχαν προτάσεις στην κατεύθυνση να λειτουργήσει η επιχείρηση και να εκσυγχρονιστεί, τα αρμόδια υπουργεία δεν κινήθηκαν προς αυτήν.

Την πορεία της ΑΕΒΑΛ ακολούθησε η ΣΥΝΕΛ που βγήκε σε εκκαθάριση. Από το 1984 μέχρι το 1992 η ΣΥΝΕΛ είχε την ευθύνη από την παραγωγή και την προμήθεια λιπασμάτων, τις εισαγωγές μέχρι τη διαχείριση, τη διακίνηση, αποθήκευση και διάθεση του λιπάσματος στους παραγωγούς.

Μετά το 1992 οπότε και απελευθερώθηκε πλήρως η αγορά λιπάσματος, η ΣΥΝΕΛ άρχισε να αντιμετωπίζει δυσκολίες, καθώς οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ δεν κατέβαλαν τις οικονομικές υποχρεώσεις του κράτους προς την εταιρία με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται χρέη, να δημιουργούνται προβλήματα στη λειτουργία της, ενώ ένα σημαντικό κομμάτι της διακίνησης πέρασε στους ιδιώτες. Οι δυο μεγάλες λιπασματοβιομηχανίες, της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης, δημιούργησαν παράλληλο προς τη ΣΥΝΕΛ ιδιωτικό δίκτυο διακίνησης λιπάσματος με αποτέλεσμα η ΣΥΝΕΛ να χάνει σημαντικό έδαφος.

Γιώτα ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ