Η αναθεώρηση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής (ΚΑλΠ) συνοδεύτηκε με τη μετεξέλιξη του Χρηματοδοτικού Μέσου Προσανατολισμού Αλιείας σε αυτοτελές Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας (ΕΤΑ), με σκοπό, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της ΕΕ, «να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις του 21ου αιώνα στην Αλιεία και να την καταστήσει αειφόρο από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη». Η ίδρυση του ΕΤΑ αναβαθμίζει το εργαλείο χρηματοδότησης της ΚΑλΠ, όμως κινείται κι αυτή στην ίδια αντιαλιευτική κατεύθυνση.

Για την καλύτερη ερμηνεία του τι κρύβεται πίσω από αυτές τις πομπώδεις εκφράσεις, χρειάζεται να εκτιμηθούν οι προηγούμενες χρηματοδοτικές παρεμβάσεις της ΕΕ στην Αλιεία και τα αποτελέσματα που είχαν στους διάφορους επιμέρους κλάδους, επειδή αυτά προοιωνίζονται το μέλλον που επιφυλάσσεται για τον τομέα στην επόμενη περίοδο.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στην περίοδο 2000-2006 που εφαρμόστηκε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠΑΛ), εγκρίθηκαν πάνω από 321 εκατ. ευρώ δημόσιας δαπάνης για την αλιεία, από τα οποία τα 258 εκατ. ήταν κοινοτικά κονδύλια. Η κατανομή των χρηματοδοτήσεων δείχνει ανάγλυφα τους πραγματικούς στόχους της ΕΕ, οι οποίοι, σύμφωνα με το νέο Σχέδιο Επιχειρησιακού Προγράμματος για την Αλιεία, θα συνεχιστούν με μεγαλύτερη ένταση και στην περίοδο 2007-2013. Σύμφωνα με την κατανομή αυτή, το προηγούμενο ΕΠΑΛ χρηματοδότησε με το 31% περίπου της δημόσιας δαπάνης τις αποσύρσεις των αλιευτικών σκαφών, ενώ διέθεσε μόνο 5,6% αυτής της δαπάνης για την κατασκευή νέων αλιευτικών σκαφών και τον εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων. Στον αντίποδα, οι υδατοκαλλιέργειες και η μεταποιητική βιομηχανία χρηματοδοτήθηκαν με το 37%.

Τα στοιχεία αυτά σε πιο απλή ερμηνεία δείχνουν ότι μόνιμοι και διαχρονικοί στόχοι της ΕΕ στον τομέα της αλιείας παραμένουν, πρώτον, η ενίσχυση του μεγάλου κεφαλαίου (μεταποιητικές βιομηχανίες και υδατοκαλλιέργεια) και, δεύτερον, η εκτόπιση από την αλιεία σημαντικού αριθμού μικρών αλιευτικών σκαφών, όπως φαίνεται από τα κονδύλια για τη διάλυσή τους, αλλά και από τη χαμηλή απορρόφηση κεφαλαίων για κατασκευή και εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων σκαφών, ενδεικτικό του ότι κανένας μικρομεσαίος ψαράς δεν είναι διατεθειμένος να επενδύσει σε έναν κλάδο που δέχεται ανελέητη επίθεση.

Τα αποτελέσματα του προηγούμενου ΕΠΑΛ είναι ενδεικτικά των παραπάνω στόχων. Στην περίοδο 2000-2006 μειώθηκε η χωρητικότητα του αλιευτικού στόλου κατά 20.000 GT και η συνολική του ιπποδύναμη κατά 110.000 KW, σε σχέση με το 1999. Οι παραπάνω μειώσεις επιφέρουν 3% μείωση στη συνολική αλιευτική ικανότητα του στόλου. Ο περιορισμένος αριθμός κατασκευής νέων σκαφών, που αύξησαν τη χωρητικότητα του στόλου κατά 1.400 GT, δεν ανατρέπει τη γενική κατεύθυνση μείωσης της δυναμικότητας του αλιευτικού στόλου, ο οποίος δεν ανανεώνεται και εξακολουθεί και παραμένει πεπαλαιωμένος. Στη μη ανανέωση συμβάλλει επίσης η απαίτηση που υπάρχει να μη γίνεται υπέρβαση της ιπποδύναμης που αντιστοιχεί στις άδειες των σκαφών, όταν αντικαθίστανται οι μηχανές τους. Αυτό έχει αποτέλεσμα τα σκάφη αυτά να τις αντικαθιστούν με μικρότερης ιπποδύναμης μηχανές, οπότε τότε δεν μπορούν λόγω της χαμηλής τους ιπποδύναμης να αλιεύσουν ανοιχτά. Εάν δε τις αντικαταστήσουν με μεγαλύτερες μηχανές, να μη δικαιούνται χρηματοδότησης, χώρια ότι το αφορολόγητο πετρέλαιο που δικαιούνται είναι μειωμένο, επειδή αντιστοιχεί σε μικρότερης ιπποδύναμης μηχανές.

Οσον αφορά στις υδατοκαλλιέργειες, τα αποτελέσματα δείχνουν την αύξηση της παραγωγής κυρίως της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας κατά 8.000 τόνους, στα ψάρια του γλυκού νερού κατά 1.000 τόνους, των οστρακοκαλλιεργειών κατά 3.500 τόνους και των ιχθυδίων κατά 50 εκατ. τεμάχια. Σ' αυτή την αύξηση ο πρώτος μεγάλος κερδισμένος είναι ο κλάδος της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας, που περιλαμβάνει 5-6 ομίλους με ισχυρή συγκέντρωση κεφαλαίου, οι οποίοι σήμερα ελέγχουν το 45% της παραγωγής και ο ρυθμός αύξησης της κερδοφορίας τους προ φόρων είναι 17% ετησίως. Ο δεύτερος μεγάλος κερδισμένος είναι ο κλάδος της μεταποίησης και εμπορίας, όπου σημειώνεται αύξηση δυναμικότητας κυρίως στα κατεψυγμένα προϊόντα κατά 13.000 περίπου τόνους, της παραγωγής μεταποιημένων προϊόντων επίσης κατά 13.200 τόνους, αύξηση, ακόμα, κατά 12.500 τόνους των προϊόντων που διακινούνται μέσω εγκεκριμένων εγκαταστάσεων, ενώ 50 περίπου μεταποιητικές επιχειρήσεις εκσυγχρονίστηκαν και εφαρμόζουν σύγχρονη τεχνολογία. Στο δεύτερο μέτρο του ίδιου Αξονα υλοποιήθηκαν όλο κι όλο 3 έργα σχετικά με την προστασία των αλιευτικών πόρων και ορισμένα έργα βελτίωσης αλιευτικών λιμανιών.

Από τα παραπάνω στοιχεία και αποτελέσματα προδιαγράφονται το περιεχόμενο και οι στόχοι του νέου ΕΠΑΛ 2007-2013 κι αυτό γιατί η νέα ΚΑλΠ κινείται στους ίδιους στρατηγικούς στόχους με την προηγούμενη, που συγκαλύπτονται με τα προσχήματα της δήθεν αειφορίας και της προστασίας και διατήρησης των ιχθυοαποθεμάτων. Πράγμα που σημαίνει ότι με τα νέα μέτρα, θα συνεχιστεί η ίδια πολιτική συρρίκνωσης της μικρής παράκτιας αλιείας, διάλυσης των μικρών αλιευτικών σκαφών και εκδίωξης των μικρομεσαίων ψαράδων απ' το επάγγελμα. Ταυτόχρονα, θα ενταθεί η ενίσχυση του μεγάλου κεφαλαίου στην αλιεία, στις υδατοκαλλιέργειες, κυρίως τις θαλάσσιες, καθώς και στη μεταποιητική βιομηχανία που δραστηριοποιείται στη συγκέντρωση, επεξεργασία, συντήρηση και διάθεση των αλιευτικών προϊόντων.

Οι παραπάνω κατευθύνσεις αποτυπώνονται σε ένα πρώτο Σχέδιο του ΕΠΑΛ 2007-2013, στο οποίο το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων παραθέτει κατά άξονα τις προτεραιότητες, σύμφωνα με τις οποίες, ο αλιευτικός στόλος πρέπει να μειωθεί το 2013 κατά 6% σε σχέση με το 2004. Η υδατοκαλλιέργεια στην ίδια περίοδο θα αυξηθεί 10,3% και η μεταποίηση επίσης θα αυξηθεί κατά 14,3%.

Οι προτεραιότητες αυτές, εφόσον υλοποιηθούν, θα έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στις παράκτιες ζώνες της χώρας και στα νησιά, η οικονομία των οποίων βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παράκτια αλιεία. Η βαθμιαία μείωση των παράκτιων σκαφών θα οδηγήσει στη γιγάντωση ενός περιορισμένου αριθμού μεγάλων αλιευτικών επιχειρήσεων, οι οποίες θα λυμαίνονται τον ενάλιο πλούτο εκμεταλλευόμενες το κενό που θα αφήσουν οι εκδιωχθέντες ψαράδες, εκτός από λίγους που θα προσφέρουν την εργατική τους δύναμη και την εμπειρία τους ως εργαζόμενοι στις αλιευτικές εταιρείες και μάλιστα με ιδιαίτερα αντεργατικές εργασιακές σχέσεις. Και βέβαια η περαιτέρω ανάπτυξη των θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών θα οδηγήσει σε παραχώρηση ακόμη περισσότερων και μεγαλύτερων θαλάσσιων περιοχών στις ορέξεις του κεφαλαίου, με ό,τι αρνητικές επιπτώσεις σημαίνει αυτό για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και για το περιβάλλον στις διάφορες περιοχές στις οποίες θα επεκταθούν.

Σ' όλα τα παραπάνω προστίθενται επιπλέον περιοριστικά μέτρα που στοχεύουν στην επιτάχυνση του «ξεκληρίσματος» των μικρομεσαίων ψαράδων, όπως, π.χ., συνέβη πρόσφατα με την απαίτηση να δηλώσουν οι ψαράδες το κύριο αλιευτικό τους εργαλείο, που στην αρχή ζητήθηκε δήθεν ως πληροφοριακό στοιχείο αλλά όλοι εκτιμάνε ότι μελλοντικά θα είναι το μοναδικό εργαλείο για να ασκούν νόμιμα το επάγγελμά τους, ο εξοστρακισμός της βιτζότρατας.

Ολοι αυτοί οι παράγοντες συντείνουν στην αποξένωση των τοπικών κοινωνιών από τους αλιευτικούς πόρους των παράκτιων περιοχών και των νησιών. Τον κίνδυνο ερήμωσης αυτών των περιοχών εξαιτίας της ΚΑλΠ τον αντιλαμβάνεται και η ΕΕ, η οποία στο νέο ΕΠΑΛ προβλέπει κονδύλια για οικοτουρισμό για να ξεγελάσει τους ψαράδες. Πρόκειται για μέτρο διευκόλυνσης της εθελούσιας εξόδου των ψαράδων απ' την παραγωγική αλιεία μέσω της ψευδαίσθησης απόκτησης πρόσθετου εισοδήματος απ' τον τουρισμό.

Συμπερασματικά, η νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική και η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αλιείας, εργαλείου για την υλοποίησή της, δεν εκφράζουν τα συμφέροντα της αλιευτικής ανάπτυξης και των μικρομεσαίων ψαράδων της χώρας. Αλλά υλοποιούν τους διακηρυγμένους στόχους της ΕΕ, με τους οποίους συμφωνούν οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Βασικότεροι απ' αυτούς τους στόχους είναι η ενίσχυση του μεγάλου κεφαλαίου που δραστηριοποιείται στις θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες και στη μεταποιητική βιομηχανία των αλιευμάτων, η συγκέντρωση της αλιευτικής δραστηριότητας στα χέρια λίγων επιχειρηματιών, η δραστική συρρίκνωση της μικρής παράκτιας αλιείας και το μαζικό «ξεκλήρισμα» των μικρομεσαίων ψαράδων.

Σε αντίθεση με τους παραπάνω στόχους, οι μικρομεσαίοι ψαράδες πρέπει να αναπτύξουν τους αγώνες τους για τη διεκδίκηση των αιτημάτων τους κόντρα στο πλαίσιο των διάφορων ΕΠΑΛ και της ΚΑλΠ. Με γνώμονα τα δικά τους συμφέροντα, σε συνδυασμό με τις αλιευτικές δυνατότητες αλλά και τις ανάγκες της χώρας, να αγωνιστούν για την απάλειψη κάθε περιοριστικού μέτρου στο επάγγελμά τους, όπως είναι ο διαφαινόμενος περιορισμός των αλιευτικών εργαλείων, η χρηματοδότηση της αντικατάστασης των μηχανών σύμφωνα με τις ανάγκες των σκαφών τους, η προμήθεια αφορολόγητου πετρελαίου σύμφωνα με την αναγκαία ιπποδύναμη, η κατασκευή αλιευτικών λιμανιών, ιχθυοσκαλών και αλιευτικών καταφυγίων, η ενίσχυση των αλιευτικών συνεταιρισμών, κ.ά. Να αντιμετωπίσουν την καλλιεργούμενη αποπροσανατολιστική αντιπαράθεση μεταξύ τους με βάση τα αλιευτικά τους εργαλεία, η χρήση των οποίων πρέπει να γίνεται μόνο σύμφωνα με τις επιστημονικές μελέτες για τα αποθέματα και τους κανόνες ορθολογιστικής εκμετάλλευσής τους.

Ταυτόχρονα, να συνειδητοποιούν ότι οι αγώνες τους θα έχουν καλύτερα αποτελέσματα όταν βοηθούν να δημιουργηθούν οι πολιτικές προϋποθέσεις εφαρμογής μιας αλιευτικής πολιτικής σε όφελος του λαού και των μικρομεσαίων ψαράδων, με κύρια χαρακτηριστικά την ολόπλευρη ανάπτυξη των αλιευτικών και υδατοκαλλιεργητικών δυνατοτήτων της χώρας και την κάλυψη όλων των διατροφικών αναγκών του λαού με φρέσκο, υγιεινό και φθηνό ψάρι, με σεβασμό στο περιβάλλον, στην αειφορία και στα θαλάσσια οικοσυστήματα.