Οι δύτες της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού ξεκίνησαν πάλι από πέρσι τις καταδύσεις, μετά από έξι χρόνια διακοπής, με κυβερνητική ευθύνη. Ωστόσο, αυτή η «επέτειος» κάθε άλλο παρά πανηγυρική είναι. Η Εφορεία εξακολουθεί να βρίσκεται στον «αέρα», αφού όλα τα μεγάλα προβλήματα που συσσώρευσαν πάνω της οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ εξακολουθούν να υπάρχουν και να διογκώνονται. Ετσι, η σημαντικότατη αυτή υπηρεσία του κράτους λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί και το σύνολο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας: Με το μεράκι, τον επαγγελματισμό και το πάθος των ανθρώπων της. Ο «Ρ» συζήτησε με τον πρόεδρο του Συλλόγου Αυτοδυτών του ΥΠΠΟ, Πέτρο Τσαμπουράκη και τον γγ Χρήστο Αγουρίδη.

Η Εφορεία Εναλίων της Ελλάδας, μιας χώρας με 54 κηρυγμένους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους, 1.000 βεβαιωμένα στίγματα ναυαγίων και εκατοντάδες υπό διερεύνηση (στοιχεία 2002), διαθέτει μόλις 25 δύτες, εκ των οποίων οι τρεις «βουτάνε» στα σπήλαια και οι υπόλοιποι στη θάλασσα, σε λίμνες, ποτάμια... ακόμη και πηγάδια. Χωρίς να συνυπολογιστεί το σκέλος της έρευνας και ανάδειξης των ενάλιων αρχαιοτήτων, που είναι υποχρέωση της Εφορείας και που δεν μπορεί να γίνει λόγω τραγικών ελλείψεων σε ανθρώπους, υποδομή και χρήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή τη στιγμή οι δύτες - αρχαιολόγοι δεν είναι περισσότεροι ...από οχτώ!

Ο Π. Τσαμπουράκης εξηγεί ότι οι δύτες της Εφορείας «βουτάνε» λόγω της περσινής υπηρεσιακής διευθέτησης στο θέμα της ασφάλισης για «λόγους ζωής και υγείας». Ωστόσο, ο ισχύων κανονισμός καταδυόμενου προσωπικού του ΥΠΠΟ όχι μόνο δεν τους καλύπτει, αλλά αποτελεί και αντικείμενο προσφυγής στο ΣτΕ από τους εργαζόμενους. Ο κανονισμός προβλεπόταν από το ν.2557/1997 και «αναφερόταν και σε ασφαλιστικά (σ.σ. συνταξιοδοτικά) θέματα επειδή το καταδυόμενο προσωπικό του ΥΠΠΟ εκτελεί πολλαπλάσιες, καθαρά επαγγελματικές καταδύσεις σε σχέση με άλλους σχετικούς με την κατάδυση φορείς, γι' αυτό παρέπεμπε τη ρύθμιση αυτών των θεμάτων σε κανονισμό που θα έπρεπε να εκδοθεί. Το 2003 εμφανίστηκε ένας κανονισμός από το ΥΠΠΟ, όχι όμως αυτός που εμείς προτείναμε, αλλά ένας "ουρανοκατέβατος" και χωρίς να μας ρωτήσουν καν. Οχι μόνο δε μας κάλυπτε, αλλά αναγκαστήκαμε να προσφύγουμε και στο ΣτΕ για ακύρωση».

Η προσφυγή έχει αναβληθεί αρκετές φορές και σε περίπτωση υιοθέτησής της από το ΣτΕ ο κανονισμός δε θα ισχύει, οπότε τα πράγματα θα επιστρέψουν σχεδόν από κει που ξεκίνησαν!

Ο κανονισμός απαιτούσε από τους δύτες να κάνουν αίτηση για να αναγνωριστούν ως καταδυόμενοι(!) «χωρίς να κάνει καμία μνεία στην πολυετή προϋπηρεσία μας». Επιπλέον, το ΥΠΠΟ προέβαλε το «επιχείρημα» ότι η «κύρια απασχόληση» των δυτών ...δεν είναι η κατάδυση, αλλά η ειδικότητα με την οποία είχαν προσληφθεί, «άρα» άλλη είναι η δουλιά του και κάνει «δευτερευόντως» την κατάδυση! «Δηλαδή» σχολιάζει ο Π. Τσαμπουράκης, «καταδυόμαστε... από "χόμπι"»!

Οι δύτες της Εφορείας είναι εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, αποτελούμενο από αρχαιολόγους, γεωλόγους, συντηρητές, αρχιτέκτονες, τεχνικό προσωπικό κ.ά. Και αυτό που κάνουν επί 20 χρόνια είναι να «βουτάνε». Αρα είναι δύτες συν την ειδικότητα και όχι ειδικευμένοι που «παρεμπιπτόντως»... ρίχνουν και καμιά βουτιά όπως θεωρεί το ΥΠΠΟ! «Ο δύτης έχει περισσότερα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, αλλά δεν τους νοιάζει» λέει ο Π. Τσαμπουράκης. «Κάνουν τη δουλιά τους και συνεχίζουν την εργασιακή ομηρία. Μας αναγνωρίζουν όταν είναι να κάνουμε τη δουλιά, αλλά όχι όταν πρόκειται για τα δικαιώματά μας. Ο αρχαιολόγος όμως της Εφορείας κάνει ακριβώς αυτό. Καταδύσεις. Δεν είναι ξεχωριστή δουλιά. Το θέμα είναι λοιπόν να αντιμετωπιζόμαστε ως αυτό που κάνουμε. Και πιο πολύ για λόγους ασφαλείας. Η ζωή μας εξαρτάται από την υγεία, τη λογική και την καταδυτική ικανότητα του διπλανού μας».

Ο Χρ. Αγουρίδης προσθέτει ότι πριν τις εκλογές του 2004 έγινε μια προσπάθεια από το ΥΠΠΟ να ...«εξαφανιστεί η λέξη "ασφαλιστικά" από το κείμενο του νόμου»! «Αντί να βρεθεί τρόπος να λυθεί το θέμα της ασφάλισης, το οποίο περιλαμβανόταν στο νόμο ως θέμα προς επίλυση, προτίμησαν να αφαιρέσουν τη λέξη από μέσα για να μην υπάρχει νομικό έρεισμα για διεκδίκηση». Η λέξη «ασφάλιση» αντικαταστάθηκε με τη φράση «ασφάλιση για λόγους ζωής και υγείας», για τους οποίους όμως οι δύτες ...ήταν ήδη ασφαλισμένοι. «Ποτέ δεν κολλήσαμε καταδυτικό ένσημο. Καταδυόμαστε μέχρι να πει ο γιατρός "δεν μπορείς άλλο" και μετά σε στέλνουν αλλού. Δεν έχουμε καμία διαφορετική μεταχείριση από τον συνάδελφό μας αρχαιολόγο στην ξηρά».

Οι εργαζόμενοι ζήτησαν να δουν το ασφαλιστήριο ζωής, το οποίο, να σημειωθεί, γίνεται σε ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία πληρωμένη από την υπηρεσία. Τότε διαπιστώνουν την απαίτηση «να είμαστε σε κάθε περίπτωση διαθέσιμοι να δώσουμε στην εταιρεία στοιχεία υγείας δικά μας και των εξαρτωμένων μελών»! Οσοι δεν υπέγραψαν (ο κύριος όγκος των δυτών), έφτασαν στο σημείο να βγάζουν ...φωτοτυπίες.

«Ηταν μια σειρά προφάσεων για να μην προχωρήσει το ΥΠΠΟ στην ενεργοποίηση του προσωπικού της υπηρεσίας», λέει ο Χρήστος και φτάνει στο σημείο της ανάθεσης των εργασιών της Εναλίων στο ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, εποπτευόμενο από το υπουργείο Ανάπτυξης - ΝΠΔΔ). Ταυτόχρονα, οι συνομιλητές μας σημειώνουν ότι ξεκίνησε και μια ιδιότυπη προπαγάνδα «φετιχοποίησης» της υψηλής τεχνολογίας, η οποία ...«δε χρειάζεται δύτες». Επί έξι χρόνια το αρχαιολογικό έργο της Εναλίων γινόταν υπό την εποπτεία της, με τους δύτες όμως να παρακολουθούν την έρευνα από τα μόνιτορ στα σκάφη! Οι δύτες της Εφορείας δεν είναι αρνητικοί στη συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, αλλά στην υποβάθμιση της Εφορείας, όπως τονίζουν. «Πώς θα κάνει ένα μηχάνημα μια ανασκαφή;», αναρωτιέται ρητορικά ο Π. Τσαμπουράκης και ο Χρ. Αγουρίδης προσθέτει: «Η πολιτική ηγεσία δεν ενδιαφέρεται για συστηματική έρευνα, αλλά μόνο να μπορεί η υπηρεσία να παρεμβαίνει "πυροσβεστικά" όπου χρειάζεται. "Επείσθη" ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τα τεχνικά μέσα που διαθέτει το κράτος (βλ. ΕΛΚΕΘΕ) έτσι ώστε να καλύπτονται πίσω από έναν κρατικό φορέα. Είμαστε αντίθετοι στο να δαπανώνται εκατομμύρια σε μια αμφιβόλου χρησιμότητας συνεργασία, ενώ θα μπορούσαν αυτά τα χρήματα να δίνονται στην Εφορεία».

Οι εργασίες ανατίθονταν επίσης στο λιμενικό, σε ιδιώτες, ακόμη και σε εθελοντές. «Το βαθυσκάφος έφτασε στο σημείο να καταδυθεί ακόμη και στα 8 μέτρα με τεράστιο εβδομαδιαίο κόστος. Γιατί κλοτσάνε αυτό το προσωπικό, αντί να τιμηθεί και να στηριχτεί, που τόσα χρόνια στις πλάτες του στηρίχτηκε η ενάλια αρχαιολογία;», λέει ο Π. Τσαμπουράκης.

Από τον περασμένο Απρίλη, που έγιναν οι υπηρεσιακές κρίσεις και έφυγε η προηγούμενη προϊσταμένη, η Εναλίων εξακολουθεί να μένει «ακέφαλη» διοικητικά, αναλαμβάνοντας χρέη προϊσταμένης η αναπληρώτρια, έμπειρη δύτης η ίδια.

-- Είναι η Εφορεία επαρκής για τη διαχείριση του ενάλιου αρχαιολογικού πλούτου δεδομένων των συσσωρευμένων προβλημάτων;

-- Χρ. Αγ.: Σαφώς όχι. Λείπουν εργαστήρια, προσωπικό, οικονομική στήριξη. Εχουμε όλη την Ελλάδα στην ευθύνη μας.

-- Π. Τσ.: Το σύστημα «κατάδυση και επίδομα» δε μας καλύπτει. Εμείς ζητάμε στάνταρ επίδομα.

-- Χρ. Αγ.: Τα ευρήματα είναι το ένα πάνω στο άλλο σε δύο δωμάτια στην οδό Ερεχθείου. Και το ΥΠΠΟ διώχνει τώρα την Υπηρεσία από το κτίριο γιατί θέλει να το κάνει εκδοτήριο για το Ηρώδειο. Αγνωστο όμως πού θα πάει. Οι συνθήκες και οι χώροι εργασίας των συντηρητών της Εφορείας είναι παντελώς ακατάλληλοι. Ο μόνος και αποτελεσματικότερος τρόπος προστασίας της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι η ενδυνάμωση και ενίσχυση της Υπηρεσίας. Ολες οι έρευνες εξακολουθούν να είναι «ανοιχτές» και έχουν εγκαταλειφθεί. Διαρρηγνύουν τα «ιμάτιά» τους για την απαγόρευση των καταδύσεων, όταν το ΥΠΠΟ δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να ολοκληρώσει ούτε μία ανασκαφή ναυαγίου, δηλαδή μελέτη, δημοσίευση, έκθεση. Η Εφορεία πρέπει άμεσα να ενισχυθεί με νέο, εξειδικευμένο προσωπικό. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ανανέωση. Ο μέσος όρος ηλικίας των δυτών είναι τα 50 χρόνια. Δεν έχουμε πλοία. Ενα ερευνητικό σκάφος για τις έρευνες δε χρειάζεται;

-- Π. Τσ.: Κάνουμε αυτοψίες για μια ιχθυοκαλλιέργεια και δεν πηγαίνουμε 100 μέτρα πιο κει γιατί πρέπει να γυρίσουμε πίσω, γιατί δεν υπάρχουν χρήματα...

Στο μεταξύ πέφτουν και προτάσεις από ιδιώτες για ενάλια αρχαιολογικά πάρκα. Αν και ο πρόεδρος δηλώνει ότι «ο πολιτισμός δεν είναι θέμα αγοραπωλησίας και εμπορίου», ωστόσο εκτιμά ότι «όπως έχει η κατάσταση και όπως θα εξελιχθεί, καλό είναι να μπουν από τώρα έστω κάποια αναχώματα μέσω της συνεργασίας με ιδιώτες» ως προς τη «διαχείριση» των πάρκων και υπό την εποπτεία της Εφορείας, με απαραίτητη προϋπόθεση την ενδυνάμωσή της.

Μια ένσταση: Αυτή η θέση, ανεξαρτήτως προθέσεων, τελικά δε θα αποτελέσει έστω «ανάχωμα» στην εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, που είναι και ο στρατηγικός στόχος του κεφαλαίου και των κυβερνήσεών του. Και, σίγουρα, η επίλυση των σοβαρών προβλημάτων των δυτών της Εναλίων δεν περνά μέσα από αυτή την πολιτική. Πολύ περισσότερο που οι ίδιοι δίνουν στοιχεία για το πώς κατευθύνονται τα πράγματα προς εκεί. Ο Χ. Αγουρίδης σημειώνει ότι υπάρχει από τη δεκαετία του '80 πρόταση της Εφορείας για δημιουργία ενάλιου αρχαιολογικού πάρκου. Αλλά η οικονομοτεχνική μελέτη καταλήγει πως είναι «ασύμφορη» για το Δημόσιο. Για να είναι όμως συμφέρουσα για τον ιδιώτη, είναι σαφές πως θα πρέπει να κερδίσει από αυτήν, εμπορευματοποιώντας τελικά την πολιτιστική κληρονομιά.

-- Πώς βλέπετε το μέλλον της Εφορείας Εναλίων και για τις ενάλιες αρχαιότητες με τις σημερινές συνθήκες;

-- Χρ. Αγ.: Μαύρο. Καταστροφικό. Δεν υπάρχει ανανέωση. Δεν υπάρχει μέριμνα και προγραμματισμός για το μέλλον. Είναι δυνατόν να μιλάμε για την υποβρύχια αρχαιολογία στην Ελλάδα και να μην μπορούμε να βρούμε τρόπο να προσλάβουμε εξειδικευμένο προσωπικό; Το οποίο υπάρχει και πληρώνουμε κρατικές υποτροφίες για να το στείλουμε στο εξωτερικό να σπουδάσει.