Είναι γνωστό ότι στην ακμή του «ψυχρού πολέμου», στις ΗΠΑ κυρίως, η πλειοψηφία του χειραγωγημένου πληθυσμού πίστευε πως οι Σοβιετικοί «έμοιαζαν» με ανθρώπους και ότι στους δρόμους της Μόσχας κυκλοφορούσαν αρκούδες. Η υπόλοιπη Δύση («χειραφετημένη» από τη «βαρβαρότητα» των «γιάνκηδων») πίστευε «απλά» στο «σιδηρούν παραπέτασμα».

Μέσα σε εκείνο το «πανηγύρι» του ανορθολογισμού (του οποίου διαφορετική, αλλά εξίσου έντονη εκδοχή ζούμε στις μέρες μας) ο, νεαρός τότε, Βορειοαμερικανός σκηνοθέτης Ντ. Α. Πενεμπέικερ αποφάσισε, το καλοκαίρι του 1959, να πάρει μια κάμερα και ένα απλό μαγνητόφωνο και να πάει στη Μόσχα. Αν και ήδη προδιατεθειμένος ότι δεν επρόκειτο να συναντήσει αυτά που φαντάζονταν οι συμπατριώτες του, ωστόσο, η αλήθεια τον συγκλόνισε. Θυμάται ότι του είχαν πει πως η Μόσχα ήταν «σαν μια μεγάλη φυλακή» και ότι όλοι εδώ ήταν «εχθροί» του. «Δεν ήταν αλήθεια, οι άνθρωποι εδώ σε κοιτάνε καταπρόσωπο και αυτό με αιφνιδίασε», λέει σήμερα. Το αποτέλεσμα αυτού του ταξιδιού ήταν το ντοκιμαντέρ με το συμβολικό τίτλο «Ανοιγμα στη Μόσχα», όπου η κάμερα αποκαλύπτει μια πανέμορφη πόλη, με ανέγγιχτους τους λιθόστρωτους δρόμους της, τα φανταχτερά βαμμένα τρόλεϊ, τα τεράστια οικοδομήματα και κάτι που τον έχει εντυπωσιάσει μέχρι σήμερα: Τα ανοιχτά χαμόγελα ενός λαού που είχε σπιλωθεί ως «εχθρός» από τη δυτική προπαγάνδα.

Ηθελε να δώσει μία μη πολιτική ματιά στη ζωή στη Μόσχα, νομίζοντας ότι για τους Αμερικανούς θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά οι προσδοκίες του δεν επιβεβαιώθηκαν. «Κανένας δεν ήθελε να το δει και τελικά το έβαλα σε ένα κουτί όπου έμεινε έκτοτε χωρίς να το έχει δει κανένας», είπε.

Πριν λίγες μέρες η ταινία έκανε πρεμιέρα σε μια Μόσχα που ουδεμία σχέση έχει πλέον με την πόλη που κατέγραψε στην κάμερά του. Μια Μόσχα άσχημη, όπως μόνο ο καπιταλισμός μπορεί να ασχημύνει μια πόλη, με ουρανοξύστες, διαφημίσεις παντού, μποτιλιάρισμα, περισσότερα καζίνο και από το Λας Βέγκας και μανιώδη καταστροφή της αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς. Μια πόλη όπου οι πλούσιοι «νεο-ρώσοι» ζούνε σε περιφραγμένες, «καθαρές γειτονιές» και οι, άγνωστου πληθυσμού, «στρατιές» των «γκασταρμπάιτερ», των «παράνομων» εργατών από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, κοιμούνται εκεί που δουλεύουν και πριν πληρωθούν δολοφονούνται.

Κι όμως, «το βασικό πράγμα που θαύμασα σε αυτήν την πόλη», λέει ο σκηνοθέτης (εννοώντας τους ανθρώπους, δίνοντας ελπίδα ακόμη και μέσα σε αυτό το «χαμό») «δεν έχει αλλάξει». Μάλιστα, όπως μετέδωσαν τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, ένας 19χρονος Ρώσος που για πρώτη φορά είδε τους δρόμους της πόλης χωρίς διαφημίσεις και κυκλοφοριακό πρόβλημα, είπε ότι θα προτιμούσε να είχε ζήσει τότε. «Η ομορφιά της Μόσχας το 1950 ήταν εμφανής και τα κτίρια έδειχναν όντως τεράστια», είπε.

Τελικά μπορεί να είχε και δίκιο ο Πενεμπέικερ για την αισιοδοξία του...