Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής των οχτώ ισχυρών στην Οκινάουα της Ιαπωνίας επιβεβαίωσε ένα φαινόμενο που τείνει να γίνει σχεδόν συνήθεια: Δεν υπάρχει πια συνάντηση των ισχυρών του πλανήτη, ή των οργανισμών που σχεδιάζουν την πολιτική τους, που να μη διεξάγεται κάτω από την άμεση παρουσία και πίεση χιλιάδων διαδηλωτών, που δε διστάζουν ακόμη και να αναμετρηθούν με (ισχυρότατες) αστυνομικές δυνάμεις, προκειμένου να κομίσουν τη φωνή και τα αιτήματα όλων όσοι αρνούνται τη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων. Το εύρος των προετοιμασιών εν όψει της Συνόδου στην Πράγα της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (δύο διαδηλώσεις έχουν ανακοινωθεί για τις 23 και τις 26 Σεπτέμβρη, βλ. «Ριζοσπάστης» 25 Ιούλη) δείχνει εξ άλλου ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός φαινομένου μακράς διάρκειας, που σηματοδοτεί μια καινούρια περίοδο για τις ταξικές αναμετρήσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Πράγματι, η διαπίστωση σύμφωνα με την οποία έχει ήδη αρχίσει ένας νέος κύκλος ανάκαμψης των λαϊκών αντιστάσεων κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Η βαθύτερη κατανόηση αυτής της πραγματικότητας αποκτά, προφανώς, τεράστια σημασία για το εργατικό κίνημα και τις δυνάμεις της αντιιμπεριαλιστικής και αντικαπιταλιστικής Αριστεράς.

Τα γεγονότα που διεξήχθησαν στο Σιατλ πριν από λίγους μήνες (28 με 30 Νοέμβρη του '99) κατά τη διάρκεια της Συνόδου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) αποτελούν αναμφισβήτητα ορόσημο σ' αυτή τη διαδικασία. Σαράντα με πενήντα χιλιάδες διαδηλωτές απέκλεισαν τότε το συνεδριακό κέντρο της πόλης, εμποδίζοντας ακόμη και την απλή προσέλευση στη Σύνοδο υπουργών και αξιωματούχων (ανάμεσά τους ο ΓΓ του ΟΗΕ Κόφι Ανάν και η αρχιτέκτων του ΝΑΤΟικού εγκλήματος κατά του γιουγκοσλαβικού λαού Μαντλίν Ολμπράιτ) και οδηγώντας την όλη σύνοδο σε ναυάγιο. Ο εντυπωσιακός χαρακτήρας των συγκρούσεων με την Αστυνομία, ο συμβολισμός της αναγκαστικής αποχώρησης δεκάδων υπουργών κάτω από την αποδοκιμασία διαδηλωτών εξηγούν τη σημαντική κάλυψη αυτών των γεγονότων από τα ΜΜΕ και τον καταλυτικό διεθνή τους αντίκτυπο.

Αυτό, όμως, με το οποίο ελάχιστα, και μόνο παρεμπιπτόντως, ασχολήθηκαν οι σχολιαστές των ΜΜΕ είναι με την εσωτερική δυναμική της μάχης του Σιατλ, δηλαδή με καίρια ερωτήματα όπως: ποιες κοινωνικές δυνάμεις συσπειρώθηκαν εκείνες τις μέρες στους δρόμους της πόλης; Τι φάσμα ρευμάτων και απόψεων εκφράζουν οι διαδηλωτές; Ποιες είναι οι μονιμότερες επιπτώσεις των γεγονότων σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο τόσο στις ΗΠΑ όσο και διεθνώς;

Χωρίς να μπορούμε, στα πλαίσια αυτού του άρθρου, να θίξουμε το σύνολο αυτών των πλευρών οφείλουμε να υπογραμμίσουμε το ακόλουθο κεντρικό σημείο: Η κινητοποίηση του Σιατλ, κι εδώ εντοπίζεται ίσως και η ιστορική της σημασία, σφραγίζει τη συνάντηση δύο καθοριστικών τάσεων της αμερικανικής κοινωνίας, κι όχι μόνο, όπως θα δούμε παρακάτω. Πρώτον, την ανάκαμψη του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος, καθώς και τη συνακόλουθη μετατόπισή του σε μαχητικότερες θέσεις και πρακτικές. Επειτα, την επανεμφάνιση, για πρώτη φορά μετά τη δεκαετία του '70, μιας μαζικής πολιτικοποίησης στους χώρους της νεολαίας κι ειδικότερα στα μεγάλα Πανεπιστήμια.

Η ανάδειξη το 1994 μιας νέας ηγετικής ομάδας στη συνομοσπονδία AFL - CIO γύρω από τον Τζον Σουίνεϊ σηματοδότησε ένα καινούριο ξεκίνημα για το συνδικαλιστικό κίνημα (σ.κ.) των ΗΠΑ, που είχε εξαιρετικά αποδυναμωθεί και, σε πολύ μεγάλο βαθμό εκφυλιστεί, ύστερα από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα της ριγκανικής περιόδου και την επιταχυνόμενη νεοφιλελεύθερη κατρακύλα του Δημοκρατικού Κόμματος. Ο Σουίνεϊ, που παραμένει βέβαια στα πλαίσια του συνδικαλιστικού ρεφορμισμού και της προνομιακής σχέσης σ.κ. - Δημοκρατικού Κόμματος, κατάλαβε παρ' όλα αυτά ότι μια πιο αγωνιστική στάση, συνοδευόμενη από έναν εκδημοκρατισμό των συνδικαλιστικών πρακτικών και μια διεύρυνση της κοινωνικής βάσης του σ.κ. αποτελούν απαραίτητους όρους για την αναχαίτιση της νεοφιλελεύθερης επίθεσης, που έχει συντρίψει τον κόσμο της εργασίας στην πιο πλούσια χώρα του κόσμου. Αρκεί να αναφέρουμε ότι οι ΗΠΑ είναι η μοναδική ανεπτυγμένη χώρα του κόσμου όπου το πραγματικό μέσο ωρομίσθιο κινείται σήμερα σε επίπεδα ελαφρώς κατώτερα αυτών του 1973!

Σταδιακά λοιπόν, και ύστερα από σκληρές συγκρούσεις, η AFL - CIO κατάφερε να περιορίσει το βάρος στο εσωτερικό της των πιο διεφθαρμένων και αντιδραστικών στοιχείων (με επίκεντρο το συνδικάτο των μεταφορών, τους γνωστούς Τίμστερς) και να στραφεί στα πιο εκμεταλλευόμενα και φτωχά τμήματα της εργατικής τάξης, που στερούνται κατά κανόνα οποιασδήπτοτε συνδικαλιστικής κάλυψης: τις φυλετικές μειονότητες (μαύρους αλλά και τους γοργά αυξανόμενους ισπανόφωνους), τις γυναίκες (πάνω από 70% των χαμηλόμισθων), τους κλάδους όπου κυριαρχεί η μερική και πρόσκαιρη απασχόληση (υπηρεσίες στους ιδιώτες, εμπόριο κ.ο.κ). Κι αυτό χωρίς να αποκοπεί βέβαια από την πιο παραδοσιακή της βάση, τη μεγάλη βιομηχανία της περιοχής των Μεγάλων Λιμνών και το δημόσιο τομέα.

Οι πρώτες επιτυχίες δεν άργησαν να έρθουν: το 1997, μετά από μακροχρόνια μετωπική αναμέτρηση, τα συνδικάτα κερδίζουν την πρώτη, εδώ και πολύ καιρό, μεγάλη τους απεργία, στην United Parcel Service (ιδιωτική ταχυδρομική εταιρία που απασχολεί δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους), σ' έναν κλάδο - σύμβολο της διαβόητης νέας οικονομίας. Εδώ και τρία χρόνια, επίσης, το σ.κ. κατάφερε όχι μόνο να σταματήσει τη διαρροή, αλλά και να καταγράψει αισθητή αύξηση των μελών του: 100 χιλ. νέα μέλη το 1998, 270 χιλ. το 1999. Τα νέα σωματεία που στήθηκαν το 1999 καλύπτουν 600 χιλ. μέλη. Η αντιστροφή της πτωτικής τάσης αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αν σκεφτούμε ότι η αποδυνάμωση των συνδικάτων στις ΗΠΑ προηγήθηκε της Ευρώπης (η πτώση του αριθμού των μελών της AFL - CIO άρχισε το 1973) και πήρε ακόμη μεγαλύτερη έκταση (απώλειες της τάξης του 50%).

Η μαζική συμμετοχή, λοιπόν, των αμερικανικών συνδικάτων, συμπεριλαμβανομένης και της ηγεσίας τους, στο Σιατλ, όπου αποτελούσαν και τον κύριο κορμό των διαδηλωτών, δεν ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία. Αποτελεί τη λογική συνέχιση βαθύτερων διεργασιών. Στα πλαίσια της πάλης ενάντια στην ολοκληρωτική απορύθμιση των οικονομικών ανταλλαγών στο όνομα της παγκοσμιοποίησης, η ALF - CIO θεώρησε απαραίτητο να συμπράξει με πολύ διαφορετικές κοινωνικά και πολιτισμικά συνιστώσες: οικολογικές οργανώσεις, ομάδες πολιτών και, προπαντός, το αναπτυσσόμενο κίνημα της νεολαίας ενάντια στις πολυεθνικές και τον καπιταλισμό.

Από τα μέσα της δεκαετίας του '90, μια νέα συνιστώσα εμφανίζεται στις ΗΠΑ στο πεδίο των κοινωνικών αντιπαραθέσεων: Ενα αυτόνομο νεολαιίστικο κίνημα που στρέφεται ενάντια στις πιο καταστροφικές επιπτώσεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Στα πανεπιστήμια, συγκροτούνται με ταχείς ρυθμούς δίκτυα (με βασικότερο ίσως το United Students against Sweatshops: Φοιτητές ενωμένοι κατά της μεταφοράς επιχειρήσεων σε χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος), που παλεύουν ενάντια στην εξουσία των μεγάλων επιχειρήσεων (corporations) και πιο συγκεκριμένα ενάντια στην υπερεκμετάλλευση φτηνών εργατικών χεριών στον Τρίτο Κόσμο, ειδικά σε κλάδους έντασης εργασίας (βλέπε το γνωστό παράδειγμα της Nike, η πολλών μονάδων στον κλάδο του ιματισμού), στην καταστροφή του περιβάλλοντος από τη λογική του αλόγιστου κέρδους και στη στήριξη δικτατορικών καθεστώτων από μεγάλες επιχειρήσεις.

Τα δίκτυα αυτά συγκροτούνται κατά κανόνα μέσω του διαδικτύου, σε μια πολύ αποκεντρωμένη και αμεσοδημοκρατική βάση (χαρακτηριστικό δείγμα το Direct Action Network), κάτι που αποτελεί εξάλλου παράδοση στις ΗΠΑ για τις κάθε είδους πρακτικές αντίστασης, κι ακόμη περισσότερο σ' έναν ιδιαίτερα ρευστό και ευμετάβλητο χώρο όπως η φοιτητική νεολαία. Χαρακτηρίζονται από ένα γενικά ελευθεριακό πνεύμα, κάτι που θα πρέπει να θεωρηθεί περισσότερο ως ένα πολιτισμικό χαρακτηριστικό ενός κινήματος, που αναπτύσσεται έξω από τα καθιερωμένα πλαίσια παρά ως προσχώρηση σε οποιαδήποτε αναρχική τάση, που παραμένουν ούτως ή άλλως εξαιρετικά υποτυπώδεις στις ΗΠΑ (κι όχι μόνο). Στην ουσία, στο κίνημα αυτό συστεγάζονται οι πιο διαφορετικές απόψεις, από ρεφορμιστικές ή απλά περιβαλλοντικές μέχρι ριζοσπαστικά αριστερές, που τείνουν όμως να στοιχηθούν γύρω από δύο διαφοροποιημένους πόλους: Οσοι είναι απλά ενάντια στις καταχρήσεις των μεγάλων εταιριών (anticorporate) και όσοι θέτουν σε αμφισβήτηση το ίδιο το κυρίαρχο σύστημα και αυτοορίζονται ως αντικαπιταλιστές (anticapitalists).

Παρά τις εσωτερικές του διαφοροποιήσεις, το νεολαιίστικο κίνημα, σε μεγάλο βαθμό, χάρη στην ευελιξία και την πλαστικότητα των οργανωτικών του μορφών, διατηρεί τη συνοχή του. Συνειδητοποιεί, παράλληλα, την ανάγκη σύγκλισης με το εργατικό κίνημα, με το οποίο το συνδέει η βαθύτερη λογική της πάλης ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και στις συνέπειες της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κοινή εμφάνιση στους δρόμους του Σιατλ εργαζομένων πίσω από τα πλακάτ των συνδικάτων και νέων με εμφανίσεις που θύμιζαν συχνά χίπις της δεκαετίας του '60 αποτελεί γλαφυρή απεικόνιση αυτής της κοινής πορείας.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι παρά την προφανή διεθνή και διεθνιστική της διάσταση, η συμπόρευση συνδικάτων και νεολαίας κάθε άλλο παρά αγνοεί το εθνικό πλαίσιο των λαϊκών αντιστάσεων, αντίθετα απ' ό,τι συχνά ακούγεται. Τόσο τα συνδικάτα όσο και τα νεολαιίστικα δίκτυα κατά της παγκοσμιοποίησης ζητούν, αντίθετα, ενίσχυση των κρατικών ρυθμίσεων και παρεμβάσεων ενάντια στη ζούγκλα του διεθνούς ανταγωνισμού. Στην περίπτωση δε των ΗΠΑ, αυτό σημαίνει μέτρα εθνικού προστατευτισμού με βάση κοινωνικά κριτήρια, καθώς και την αντίθεση στην προσχώρηση της Κίνας στον ΠΟΕ, ή την κατάργηση της κοινής αγοράς με το Μεξικό και τον Καναδά (συμφωνίες ΑΛΕΝΑ), κι αυτό με στόχο την προστασία της απασχόλησης στις ΗΠΑ και τον περιορισμό του ανταγωνισμού του κόστους της εργατικής δύναμης.

Σε πιο πολιτικό επίπεδο, μπορούμε να πούμε ότι η υποψηφιότητα του αριστερού οικολόγου Ραλφ Νέιντερ καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του φάσματος δυνάμεων που εμφανίστηκαν στο Σιατλ. Η ηγεσία της AFL - CIO υποστήριξε, κατά τα ειωθότα, τον υποψήφιο των Δημοκρατικών και σημερινό αντιπρόεδρο Αλ Γκορ και προσπαθεί (εις μάτην προφανώς) να επιτύχει εκ μέρους του κάποιες δεσμεύσεις για μια πιο κοινωνική πολιτική. Είναι όμως ιδιαίτερη ανοιχτή στην υποψηφιότητα του Νέιντερ, την οποία υποστηρίζουν ανοιχτά, για πρώτη φορά στα χρονικά του σ.κ. των ΗΠΑ μετά τον πόλεμο, ισχυρά συνδικάτα όπως αυτό της αυτοκινητοβιομηχανίας (UAW), το πιο μαζικό συνδικάτο της AFL - CIO (και, με 50 χιλ. νέα μέλη το 1999, ένας από τους βασικούς κερδισμένους της συνδικαλιστικής ανάκαμψης).

Από την πλευρά του ο Ραλφ Νέιντερ, που είναι ευρύτερα αποδεκτός από την αμερικανική Αριστερά, λόγω των πολλαπλών κστρατειών που έχει διοργανώσει ενάντια στις παντοδύναμες μεγάλες εταιρίες, έχει αυτή τη φορά ενσωματώσει στη θεματολογία του βασικά αιτήματα του κόσμου της εργασίας (μισθοί, κοινωνική προστασία και περίθαλψη, προστατευτισμός με κοινωνικά κριτήρια, μέτρα κατά των απολύσεων). Δεν πρόκειται βέβαια για μια ανοιχτά αντικαπιταλιστική πολιτική πρόταση, αλλά είναι σίγουρα η πιο σοβαρή παρουσία της αμερικανικής Αριστεράς εκτός Δημοκρατικού Κόμματος εδώ και πολλές δεκαετίες.

Τα τεκταινόμενα στις ΗΠΑ δεν αποτελούν μια αμερικανική εξαίρεση ή ιδιοτυπία. Και στην Αγγλία για παράδειγμα παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια, αν και σε μικρότερο βαθμό προς το παρόν, τις ίδιες τάσεις με τις ΗΠΑ: απαρχή ανάκαμψης των συνδικάτων (100 χιλ. νέα μέλη το 1999, για πρώτη φορά εδώ και 20 χρόνια), μετατόπιση προς τα Αριστερά τμημάτων του σ.κ., επιτυχημένες εκλογικές εμφανίσεις υποψηφίων στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας (νίκη του Κεν Λιβινγκστόουν στις δημοτικές εκλογές στο Λονδίνο). Αξιοσημείωτη επίσης και η εμφάνιση μιας ριζοσπαστικοποιημένης νεολαίας μέσω της κίνησης Επαναδιεκδίκησε τους Δρόμου (Reclaim the Streets), η οποία ενώ ξεκίνησε σαν μια αυστηρά περιβαλλοντική κίνηση (ενάντια στην επέκταση των αυτοκινητόδρομων), πολιτικοποιήθηκε ταχύτατα και αυτοπαρουσιάζεται πλέον ως αντικαπιταλιστική. Οπως έδειξε και στις 18 Ιούνη του 1999, είναι ικανή να κινητοποιήσει πάνω από δέκα χιλιάδες νέους σ' ένα καρναβάλι κατά του καπιταλισμού, στην καρδιά του Σίτι, του κέντρου του διεθνούς χρηματιστηριακού κεφαλαίου.

Θα ήταν βέβαια λάθος να συμπεράνουμε απ' όλα αυτά ότι η ανάκαμψη των εργατικών και κοινωνικών αντιστάσεων (που ακολουθεί εξ άλλου άνισους ρυθμούς σε διεθνές επίπεδο) συγκροτεί από μόνη της πολιτική πρόταση. Η παρέμβαση της Αριστεράς αυτής που αρνείται συνολικά τη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων και τους νόμους του κεφαλαίου, και πρώτα απ' όλα των κομμουνιστών, είναι καθοριστικής σημασίας για την έκβαση αυτού του νέου κύκλου ταξικών αγώνων.

Παρ' όλα αυτά, η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται αρκεί για να ανατρέψει τις προβλέψεις περί τέλους της ιστορίας και εσαεί αποδοχής του καπιταλισμού ως μιας φυσικής τάξης πραγμάτων από τους ίδιους τους λαούς των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών. Αρκεί επίσης να αντικρούσει όσους κηρύσσουν, σαν τη μόνη διέξοδο για την Αριστερά, την υποταγή στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση και τη νέα τάξη. Από τις νέες μορφές αντίστασης πολύτιμα στηρίγματα διαφαίνονται για τη συγκρότηση του μετώπου πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων ενάντια στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα, του μετώπου που προετοιμάζει τη γενικότερη λαϊκή αντεπίθεση και θα ανοίξει το δρόμο για την εξουσία των εργαζομένων.

*****

Ενώ γραφόταν αυτό το άρθρο ξέσπασε στις Ηνωμένες Πολιτείες η μεγάλη απεργία των 82.700 εργαζομένων σε μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες τηλεπικοινωνιών (με 27 εκατομμύρια πελάτες) τη Βέριζον. Η απεργία αυτή έληξε με νίκη των εργαζομένων. Η σοβαρή αυτή εργατική κινητοποίηση όμως είναι αντικείμενο άλλου άρθρου.