Κανείς δε γνωρίζει με βεβαιότητα το σημερινό πληθυσμό της Μόσχας. Η επίσημη στατιστική δεν ασχολείται με το αγνώστου αριθμού - πάντως τεράστιο - πλήθος των εξαθλιωμένων εργατών που συρρέουν στην πρωτεύουσα από την εγκαταλειμμένη επαρχία και από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες για να δουλέψουν για ένα κομμάτι ψωμί, κάτω από άθλιες συνθήκες, ζώντας εκεί που δουλεύουν, χωρίς κανένα δικαίωμα, πραγματικά με δουλοκτητικούς όρους σε σχέση με τα αφεντικά τους. Ακόμη και στην κρατική τηλεόραση παρουσιάζονται περιπτώσεις εργατών που ξεζουμίστηκαν και όταν ήρθε η ώρα να πληρωθούν, οι «μπράβοι» των εταιρειών τους πέταξαν από τα πρόχειρα καταλύματα, καταχείμωνο, με αποτέλεσμα να πεθάνουν ή να ακρωτηριαστούν από κρυοπαγήματα.

Το κυνήγι του κέρδους από τους «νεο-ρώσους» (λαϊκή έκφραση για τους αστούς) επεκτάθηκε εξαρχής και ευλόγως στη γη και τα ακίνητα. Η αξία γης εκτινάχτηκε στα ύψη. Νησίδες αρχιτεκτονικής κληρονομιάς όπως τα παραδοσιακά σπιτάκια στην αρχή του παλιού Αρμπάτ εξαφανίζονται και στη θέση τους εμφανίζονται «επενδυτικά» μεγαθήρια. Και το ευνόητο παρελκόμενο είναι το ιδιότυπο «πογκρόμ» των κατοίκων κυρίως από τις περιοχές του κέντρου. Οποτε «διασώζεται» η αρχιτεκτονική κληρονομιά αυτό γίνεται με όρους εμπορευματοποίησης που σαν αποτέλεσμα έχουν και τη - γνωστή και σε μας - λογική της διατήρησης του κελύφους του κτιρίου και την καταστροφική «διευθέτηση» του εσωτερικού του για να εξυπηρετήσει τις νέες χρήσεις.

Σύμφωνα με μια έρευνα του Μοσχοβίτικου Συλλόγου για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (σ.σ. φορέας αρχιτεκτόνων, μηχανικών και άλλων ειδικών που δημιουργήθηκε το 2004 με αφορμή την κατεδάφιση του ξενοδοχείου «Μασκβά» και του πολυκαταστήματος «Βαγιεντόργκ») υπό τον τίτλο «Μοσχοβίτικη αρχιτεκτονική κληρονομιά: σημείο χωρίς επιστροφή», μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια κατεδαφίστηκαν περισσότερα από 1.000 κτίρια, εκ των οποίων σχεδόν 200, είτε ήταν χαρακτηρισμένα ως αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς, είτε βρίσκονταν σε διαδικασία χαρακτηρισμού. Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης, σήμερα στη Μόσχα απειλούνται μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων. Τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί «ανέγγιχτο». Απειλούνται ακόμη και ναοί (όπως ο ναός Βασίλι Βλαζένοβ), το πολυκατάστημα «Ντέτσκι Μιρ» (Παιδικός Κόσμος), η στάση Μετρό «Μαγιακόφσκι» κ.ά.

Σύμφωνα με τον Ρουστάμ Ραχματούλιν, δημοσιογράφο και αρθρογράφο της εφημερίδας «Ισβέστια», «η βασική αιτία της καταστροφής των αρχαίων μνημείων της Μόσχας είναι η πίεση των επιχειρηματικών δομών, οι οποίες πήραν αυτά τα κτίρια και δεν έχουν καμία όρεξη να ξοδέψουν για τη συντήρησή τους. Τα ινστιτούτα των τεχνικών εμπειρογνωμόνων δίνουν, αντί χρημάτων, ψεύτικα συμπεράσματα και το τμήμα προστασίας μνημείων, με μοτίβα για τα οποία μόνο να "μαντέψει" μπορεί κανείς, κάνει τις σχετικές διατυπώσεις για το γκρέμισμα και το ξαναχτίσιμο σαν απαραίτητες αποφάσεις αναστήλωσης (σ.σ!) Μάλιστα, λίγα χρόνια πριν, αυτές τις αποφάσεις τις έπαιρνε ο δήμαρχος της πόλης».

Οι αρχές της πόλης, λοιπόν, τόσο οι δημοτικές όσο και οι κυβερνητικές (σ.σ. η Μόσχα λόγω του μεγέθους της έχει ένα είδος τοπικής κυβέρνησης) έχουν την πρώτη ευθύνη για την καταστροφή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της, κάτι το οποίο είναι πολιτικά αυταπόδεικτο, αφού υπηρετούν πολιτικά το κεφάλαιο. Αυτό το αυταπόδεικτο προσπαθεί τώρα ο δήμος της Μόσχας να «καλύψει» δημιουργώντας έναν κατάλογο ιστορικών κτιρίων. Η κυβερνητική εφημερίδα «Ροσίσκαγια Γκαζέτα» στο φύλλο της 29/10 φιλοξενεί συνέντευξη του επικεφαλής της δημοτικής υπηρεσίας για τη μοσχοβίτικη κληρονομιά, Βαλέρι Σεβτσούκ, ο οποίος επιχειρεί να αντιστρέψει την πραγματικότητα, χαρακτηρίζοντας ως «λάθη» τις καταστροφές μνημείων, «λάθη» που υποτίθεται θα «διορθώσει» ο κατάλογος. Διότι, κατά τον ίδιο, ο κατάλογος θα «ευκολύνει τη ζωή των κατασκευαστικών εταιρειών και των επενδυτών», αφού, θα ξέρουν τα «όρια» που μπορούν να κινηθούν...

Ο τελευταίος, βέβαια, που θα έβαζε όρια στη δράση των «επενδυτών» είναι ο δήμος της Μόσχας, όπως άλλωστε απέδειξε και η παραπάνω έρευνα. Εξάλλου, τα κριτήρια για το τι είναι αρχιτεκτονική κληρονομιά, φαίνεται πως είναι εξόχως «ρευστά» στη δημοτική αρχή. Για παράδειγμα, ο Σεβτσούκ εκτιμά ότι «η εσωτερική ανακατασκευή συνηθισμένων κτιρίων με τη διατήρηση του κελύφους τους επιτρέπει τη διατήρηση της ιστορικότητας της πόλης»! Η Μόσχα όμως «τυγχάνει» να είναι ακόμη γεμάτη από τέτοια «συνηθισμένα» κτίρια και η απαξίωσή τους από τις αρχές τα φέρνει στο χείλος του γκρεμού. Προσθέτει ότι από την αρχή του χρόνου εντάχθηκαν στον κατάλογο προστασίας 180 κτίρια και ότι τώρα τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης ανέρχονται στα 6,5 χιλιάδες, εκ των οποίων τα 2,5 χιλιάδες είναι ομοσπονδιακής σημασίας.

Να σημειωθεί εδώ ότι το 2004 ψηφίστηκε νόμος για τη δημιουργία ανάλογου καταλόγου σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Το ότι ακόμη δεν ξεκίνησε η διαδικασία δεν είναι άσχετο με το γεγονός πως στην περιφέρεια η ασυδοσία του κεφαλαίου είναι ακόμη περισσότερο αχαλίνωτη, γεγονός που σχετίζεται και με το χαμηλό επίπεδο των αντιδράσεων. Προφανώς το καθεστώς δίνει χρόνο στους «επενδυτές» να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα. Ο Σεβτσούκ αποκαλύπτει ότι σε ομοσπονδιακό επίπεδο «παραμένουν άλυτα και άλλα ζητήματα» όπως το ότι δεν έχει συγκεκριμενοποιηθεί ο τρόπος με τον οποίο οι κρατικοί εμπειρογνώμονες θα ορίζουν ζώνες προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Δεν έχει λυθεί με τις περιφερειακές αρχές τι θα είναι τοπικής και τι ομοσπονδιακής σημασίας μνημείο. Ούτε καν η τυπική φόρμα για την ταυτότητα των μνημείων δεν έχει γίνει. Ολα αυτά τα ζητήματα είναι πολιτικά, γιατί αφορούν κριτήρια. Και το κυρίαρχο κριτήριο είναι το κέρδος.

Για τον Σεβτσούκ, η απόφαση της Μόσχας να προχωρήσει στη δημιουργία δικού της καταλόγου σχετίζεται με το ότι «δεν υπάρχει χρόνος». Και έχει σημασία η παραδοχή του ότι πολλά από τα κτίρια αυτά εντάχθηκαν μετά από πίεση της κοινωνίας. Διότι όλα δείχνουν πως στην «καλύτερη» περίπτωση, στη Μόσχα θα απομείνουν αρχιτεκτονικές «νησίδες» της ιστορίας της, ενώ ολόκληρη η πόλη θα έχει παραδοθεί στη λεηλασία των «επενδυτών»...