Σε πολλούς ανθρώπους, κατά τη διάρκεια της μέρας παρουσιάζεται μια περιστασιακή δυσκολία στην κατανόηση της ουσίας της ομιλίας ή της διάλεξης που παρακολουθούν, μια δυστοκία στη συγγραφή ενός κειμένου, ή στην πραγματοποίηση ενός απλού αριθμητικού υπολογισμού της καθημερινής ζωής, μια αδυναμία να θυμηθούν το όνομα ενός συναδέλφου ή παλιού γνώριμου. Οι διανοητικές αποτυχίες ή επιβραδύνσεις είναι μέρος της ζωής, αλλά ορισμένες απ' αυτές μπορούν να αποφευχθούν απλώς προσέχοντας τη διατροφή μας. Γιατί η διατροφή δεν επηρεάζει μόνο τη συνολική υγεία, αλλά και την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε και, μάλιστα, η επίδραση αυτή δε γίνεται στο βάθος του χρόνου, αλλά εκδηλώνεται από λεπτό σε λεπτό.

Οι θρεπτικές ουσίες στις τροφές που καταναλώνουμε, ή η έλλειψη κάποιων απ' αυτές, μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη, τη μαθησιακή ικανότητα, την ικανότητα συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων. Ο εγκέφαλος λειτουργεί καλύτερα όταν το επίπεδο γλυκόζης στο αίμα παραμένει σταθερό. Σύμφωνα με έρευνες, η κατανάλωση σύνθετων υδρογονανθράκων, αντί απλών σακχάρων, μπορεί να σταθεροποιήσει τη γλυκόζη στο αίμα και να προστατεύσει από νοητικές διαλείψεις. Η κατανάλωση αρκετής ποσότητας σιδήρου με τις τροφές είναι απαραίτητη για να διατηρείται η οξύνοια, επειδή αυτό το μέταλλο είναι απαραίτητο για τη μεταφορά του αναγκαίου οξυγόνου στον εγκέφαλο. Επιπλέον, οι έρευνες δείχνουν ότι οι τροφές που έχουν αρκετές πρωτεΐνες βοηθούν στην αύξηση της ικανότητας συγκέντρωσης, ενώ τροφές που έχουν ορισμένα είδη λιπαρών οξέων υποβιβάζουν την εγκεφαλική λειτουργία.

Το πότε τρώμε είναι επίσης σημαντικό. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν επιστημονικά την αντίληψη που είναι διαδεδομένη από παλιά, ότι δηλαδή ένα καλό πρωινό είναι κρίσιμης σημασίας για την πνευματική λειτουργία το πρωί. Το «τσίμπημα» μικρής ποσότητας τροφής αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της μέρας επίσης βοηθά στη διατήρηση της σταθερότητας του επιπέδου της γλυκόζης στο αίμα. Γενικότερα, ό,τι είναι καλό για το σώμα, είναι καλό και για τον εγκέφαλο. Αν και πολλά απομένουν να ανακαλυφθούν για την επίδραση της τροφής στην εγκεφαλική λειτουργία, τα μέχρι τώρα ευρήματα υποδηλώνουν έντονα ότι η καλή διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην πλήρη πραγματοποίηση των πνευματικών μας δυνατοτήτων (τουλάχιστον όσο επιτρέπει σ' αυτές να εκδηλωθούν το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στο οποίο ζούμε).

Ο εγκέφαλος σχηματίζεται κυρίως στην εμβρυική φάση της ζωής του ανθρώπου, αλλά συνεχίζει να αναπτύσσεται τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και αργότερα. Η ανάπτυξή του προϋποθέτει την τροφοδότησή του με την απαραίτητη ενέργεια και τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, όπως ορισμένα λιπαρά οξέα και πρωτεΐνες που καταναλώνει η μητέρα. Αυτά τα μόρια είναι κρίσιμης σημασίας για την ανάπτυξη των μεμβρανών των νευρικών κυττάρων και του μονωτικού στρώματος (μυελίνη) που περικλείει τα νεύρα. Μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά που ως έμβρυα στερήθηκαν αυτά τα θρεπτικά συστατικά, παρουσιάζουν μικρότερη ή μεγαλύτερη πνευματική καθυστέρηση.

Η τακτική κατανάλωση τροφής εξασφαλίζει, επίσης, ότι τα 100 δισεκατομμύρια νευρώνες του εγκεφάλου του ενηλίκου θα μπορούν να λειτουργούν οποιαδήποτε στιγμή. Αν και ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί μόλις το 2% του βάρους του σώματος, χρησιμοποιεί το 20% της μεταβολικής ενέργειας του οργανισμού! Ο εγκέφαλος, σε αντίθεση με τους μύες, δεν μπορεί να αποθηκεύσει υδρογονάνθρακες και γι' αυτό απαιτεί συνεχή παροχή γλυκόζης. Οταν η γλυκόζη του αίματος πέσει, π.χ. εξαιτίας έλλειψης τροφής, προκαλείται αδυναμία συγκέντρωσης και γενικότερα μείωση της πνευματικής απόδοσης.

Αν κανείς νηστέψει ή κάνει έντονη δίαιτα για αρκετές μέρες, η πνευματική κρίση χειροτερεύει, επειδή ο εγκέφαλος πρέπει να πάρει την ενέργεια που χρειάζεται από το μεταβολισμό ουσιών που προέρχονται από τη διάσπαση του σωματικού λίπους. Αυτή η μεταβολική διαδικασία απαιτεί τη σύνθεση ειδικών ενζύμων, διαδικασία που είναι χρονοβόρα και μπορεί να οδηγήσει σε παραπέρα διαλείψεις και έλλειψη συγκέντρωσης.

Αλλά και τα πολύ υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μπορούν να περιορίσουν τη νοητική λειτουργία. Σε μελέτη που έγινε το 2005, διαπιστώθηκε ότι οι μισοί από τους διαβητικούς που παρακολουθούσαν τις βασικές λεκτικές και μαθηματικές τους ικανότητες σε σχέση με το επίπεδο σακχάρου στο αίμα τους, εντόπισαν διανοητικές δυσκολίες όταν το σάκχαρο ήταν πάνω από ένα όριο. Αν και ο μηχανισμός δεν είναι ακόμα γνωστός, οι επιστήμονες υποθέτουν ότι η υπεργλυκαιμία μπορεί να προκαλεί νοητικά προβλήματα επηρεάζοντας τα αιμοφόρα αγγεία στον εγκέφαλο ή πυροδοτώντας αλλαγές στην παραγωγή των χημικών νευροδιαβιβαστών που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος.

Η έρευνα δείχνει ότι τα μέτρια, σταθερά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα είναι ο καλύτερος τρόπος υποβοήθησης της διανοητικής λειτουργίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να αποφύγουν τις μεγάλες διακυμάνσεις, απλώς προσέχοντας το είδος των υδατανθράκων που καταναλώνουν. Τα απλά σάκχαρα, όπως η ζάχαρη και η λακτόζη (σάκχαρο του γάλακτος), ανεβάζουν το επίπεδο γλυκόζης του αίματος έντονα και γρήγορα. Τα γλυκά μπορούν γρήγορα να προμηθεύσουν στο σώμα ενέργεια όταν για κάποιο λόγο (π.χ. έντονη σωματική ή πνευματική εργασία) το επίπεδο γλυκόζης στο αίμα έχει πέσει, αλλά αυτή η επίδραση δε διαρκεί. Το πάγκρεας αντιδρά με μεγαλύτερη έκκριση ινσουλίνης, που επιταχύνει την αφομοίωση της γλυκόζης από τους ιστούς του σώματος και το επίπεδο γλυκόζης πέφτει και πάλι.

Το άμυλο και οι πλούσιες σε ίνες τροφές, όπως το ψωμί ολικής άλεσης, τα όσπρια και τα λαχανικά, ανεβάζουν τη γλυκόζη σταδιακά και σε μέτρια επίπεδα. Οι ίνες, που δε χωνεύονται, επιβραδύνουν την αφομοίωση της γλυκόζης. Ερευνες έδειξαν ότι τα παιδιά που τρώνε ένα καλό πρωινό με πολλά απλά σάκχαρα και λιγότερα αμυλώδη παρουσιάζουν πιο γρήγορη πτώση της απόδοσής τους ως το μεσημέρι, σε σχέση με τα παιδιά που τρώνε ένα καλό πρωινό κυρίως με αμυλώδη και ίνες. Οσο για τη βοηθητική επίδραση της σοκολάτας (δηλαδή των απλών σακχάρων που περιέχει) πριν από ...διαγωνίσματα, διαπιστώθηκε ότι πέφτει κατακόρυφα πριν περάσει μισή ώρα, λόγω της έντονης έκκρισης ινσουλίνης από τον οργανισμό.

Βεβαίως, είναι μάταιο να περιμένει κανείς ότι το «χωράφι» θα βγάλει καλή παραγωγή μόνο με το κατάλληλο «πότισμα» και την κατάλληλη «λίπανση», αν δεν έχει «οργωθεί» καλά...