Ο Σέζαρ Βαγιέχο γεννήθηκε στο Σαντιάγκο του Περού, το 1892, και πέθανε στο Παρίσι το 1938. Το ποιητικό του έργο, ένα από τα σημαντικότερα στην ισπανική γλώσσα, επισκίασε το πεζογραφικό, που είναι εξίσου σημαντικό.

Το φιλολογικό έργο του διαιρείται σε δύο μεγάλες φάσεις. Αυτή που αναπτύσσει στο Περού (μέχρι το 1923) κι αυτό που παράγει στο Παρίσι και στην Ισπανία (από το 1923 μέχρι το θάνατό του). Γεννημένος σε μια επαρχία μακρινή και ταπεινή, αναθρεμμένος μέσα στη φτώχεια, ο δημιουργός δίνει μια δύσκολη και ηρωική μάχη για την πνευματική του συγκρότηση. Οι δυσκολίες και οι στερήσεις ήταν πολλές. Το 1918 δημοσιεύει το πρώτο του ποιητικό έργο, «Μαύροι μαντατοφόροι». Ακολουθεί το έργο «Τρίλθε» που θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του λατινοαμερικάνικου υπερρεαλισμού. Ενός υπερρεαλισμού, όμως, με έντονα τα στοιχεία της προσωπικής και εθνικής ευαισθησίας του Βαγιέχο.

Ο Χοσέ Κάρλος Μαριάτεγκι, ο μαρξιστής επαναστάτης διανοούμενος και ιδρυτής του ΚΚ Περού, στο κλασικό του έργο «Εφτά δοκίμια για την ερμηνεία της περουβιανής πραγματικότητας» γράφει: «Οι "Μαύροι μαντατοφόροι" θα μπορούσε να είναι το μοναδικό του έργο. Και μόνο μ' αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει μια νέα εποχή στη λογοτεχνία μας. Στο πρώτο ποίημα της συλλογής αρχίζει, ίσως, η περουβιανή ποίηση (περουβιανή με την έννοια του ιθαγενούς)».

«Είναι χτυπήματα στη ζωή τόσο σκληρά... Δεν ξέρω!

Χτύπημα σαν από την οργή του Θεού. Λες και πριν από εκείνα

τ' απόπλυμα απ' όλες τις συμφορές

Να λίμναζε μες στην ψυχή... Δεν ξέρω!

Κι ο άνθρωπος φτωχός... φτωχός... Στρέφει τα μάτια

όπως όταν πάνω απ' τον ώμο μας καλεί ένα χτύπημα παλάμης

στρέφει τα έξαλλα μάτια και ολόκληρη η ζωή του τελματώνεται

σαν μια λίμνη ενοχής στο βλέμμα

είναι χτύπημα στη ζωή τόσο σκληρό... Δεν ξέρω!»

Ο Βαγιέχο στο ευρωπαϊκό του έργο εγκαταλείπει τον «πνευματισμό» και το μυστικισμό και υιοθετεί, ιδεολογικά και αισθητικά, το μαρξισμό. Πνευματικοί καρποί αυτής της φάσης είναι τα «Ανθρώπινα ποιήματα» και η ελεγεία «Ισπανία, απομάκρυνε από μένα αυτόν τον κάλυκα». Συγχρόνως, ο Βαγιέχο αφοσιώθηκε σ' ένα έργο χρονικογράφου, δοκιμιογράφου και προπαγανδιστή της επαναστατικής ιδέας. Το θεατρικό και αφηγηματικό έργο αυτής της περιόδου εκφράζουν την ιδεολογία του. Ανάμεσα σ' αυτό εξέχουσα θέση κατέχει η νουβέλα «Τουνγκτένο», που αποτελεί υπόδειγμα της εφαρμογής των θέσεων του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Το έργο αναφέρεται στους εργάτες των ορυχείων και στο ζήτημα των ιθαγενών. Επίσης, σημαντικό είναι το αφήγημά του «Πάνο Γιούνκε», όπου στιγματίζει τις διακρίσεις που υφίστανται οι μαθητές στην εκπαίδευση. Πιστεύει ότι το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας και σ' αυτή αναπαράγονται οι ταξικές και κοινωνικές διακρίσεις.

Η επαναστατικότητα, η πίστη στις σοσιαλιστικές ιδέες, η βαθιά του πεποίθηση ότι θα έρθει μια δίκαιη, κομμουνιστική κοινωνία, εκφράζονται στα ποιήματα που έγραψε κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Στήριξε ιδεολογικά τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού και συμμετείχε, μαζί με άλλους διανοούμενους, στη διεθνή καμπάνια υπέρ του αγώνα τους.

Στο ποίημά του «Προζύμι», από την ελεγεία «Ισπανία, απομάκρυνε από μένα αυτόν τον κάλυκα», διατυπώνονται, με ανάγλυφο τρόπο, οι σοσιαλιστικές του ιδέες.

«Στο τέλος της μάχης

Και πεθαίνοντας ο μαχητής, ήλθε κοντά του, ένας άνθρωπος

Και του είπε: "Μην πεθαίνεις, σ' αγαπώ τόσο"

Ομως το πτώμα αχ! Συνέχιζε να πεθαίνει.

Τον πλησίασαν δύο και του επανέλαβαν:

"Μη μας αφήνεις! Θάρρος! Γύρνα στη ζωή!"

Ομως το πτώμα αχ! Συνέχιζε να πεθαίνει.

Προσέτρεξαν σ' αυτόν είκοσι, εκατό, χίλιοι, πεντακόσιες χιλιάδες

Κραυγάζοντας: "Τόση αγάπη και δεν μπορούμε τίποτα ενάντια στο θάνατο;"

Ομως το πτώμα αχ! Το πτώμα συνέχιζε να πεθαίνει.

Τον περικύκλωσαν εκατομμύρια άτομα

Με μια κοινή ικεσία: "Μείνε αδελφέ!"

Ομως το πτώμα αχ! Συνέχιζε να πεθαίνει.

Τότε όλοι οι άνθρωποι της γης

Τον περιτριγύρισαν: τους είδε το πτώμα θλιμμένο, συγκινημένο

Ανασηκώθηκε αργά.

Αγκάλιασε τον πρώτο άνθρωπο, άρχισε να περπατάει...».

Πολλοί μεγάλοι Αμερικανοί δημιουργοί έχουν ασχοληθεί με την αμερικανική ήπειρο (Ιστορία, γεωγραφία, φολκλόρ). Ο Βαγιέχο, όμως, κατάφερε όσο κανένας να συλλάβει το «απλό χρώμα» της Αμερικής. Είναι ο ποιητής της αμερικανικής ρίζας και των ανθρώπων της. Αυτή η αναγνώριση σε τίποτα δε μειώνει την οικουμενική διάσταση του έργου του. Η ποίησή του είναι αυθεντική, αυθόρμητη και όπως κάθε αυθεντικό και αυθόρμητο ανήκει σ' όλη την ανθρωπότητα.