Σημαντικός δημιουργός του κινηματογράφου μας, ο Τώνης Λυκουρέσης, σε εποχή ταχείας εμπορευματοποίησης και μεγάλης ιδεολογικο-αισθητικής κρίσης του - μακρόχρονα αβοήθητου από τις κυβερνήσεις του δικομματισμού - Ελληνικού Κινηματογράφου, τόλμησε, αλλά και πέτυχε, να υπηρετήσει την 7η Τέχνη με ένα σπουδαίο ελληνικό λογοτεχνικό κείμενο, και, μάλιστα, πρωτοπόρο εκφραστή των σοσιαλιστικών ιδεών στον τόπο μας... Τόλμησε να κάνει ταινία το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» (γραμμένο μεταξύ 1912-1916 και πρωτοεκδομένο το 1920), με δίκαιη «ανταμοιβή» του την απονομή σ' αυτήν δέκα από τα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας. Αξίζει, πριν από τη συζήτησή μας με τον σκηνοθέτη, να παραθέσουμε μερικά χαρακτηριστικά βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα του μυθιστορήματος.

Ο Κ. Θεοτόκης (1872-1923), γόνος πτωχευμένων αριστοκρατών, εθελοντής μαχητής στην Κρητική Επανάσταση, δημοτικιστής, με φυσικομαθηματικές, φιλολογικές και φιλοσοφικές σπουδές στη Σορβόννη και έπειτα στο Μόναχο, μελέτησε εκεί τον Μαρξ και μυήθηκε στις σοσιαλιστικές ιδέες. Επιστρέφοντας στη γενέτειρά του Κέρκυρα, επιδόθηκε στη διάδοσή τους, και ως ιδρυτικό μέλος του «Σοσιαλιστικού Ομίλου» και του «Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου», και με το έργο του (ποιητικό, μεταφραστικό, πεζογραφικό). Μεταξύ των κορυφαίων, εμπνευσμένων από τις σοσιαλιστικές ιδέες, πεζογραφικών έργων του είναι τα εξής: «Η τιμή και το χρήμα», «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», «Κατάδικος», «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα».

-- Πώς πήρατε την απόφαση να μεταφέρετε στον κινηματογράφο ένα κλασικό ελληνικό μυθιστόρημα, που εξελίσσεται, σαν γραφή και περιεχόμενο, σε μιαν άλλη τελείως εποχή από τη δική μας;

-- «Οι "Σκλάβοι στα δεσμά τους" είναι ένα σπουδαίο λογοτεχνικό κείμενο, που χαρακτηρίζεται από μια πολυπρόσωπη ανάπτυξη ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών ρήξεων, μέσα από τα ατομικά πάθη και τις ταξικές αντιπαλότητες των ηρώων του. Ενα προφητικό σχόλιο για τις επερχόμενες ανακατατάξεις της νέας ακόμα ελληνικής κοινωνίας, αρχές του 20ού αιώνα. Η δραματική πτώση μιας κερκυραϊκής αριστοκρατικής οικογένειας, η άνοδος μιας νέας τάξης, των αστών, και η αγωνία ύπαρξης των "στρατευμένων" σοσιαλιστών της εποχής, όλα συνθέτουν μιαν αφηγηματική πλοκή εικόνας και λόγου, ιδιαίτερα πυκνή και ερεθιστική για έναν κινηματογραφιστή. Και, επιπλέον, ξεπερνούν σαν δραματικός καμβάς τα στενά πλαίσια της τότε Επτανήσου και μας δίνουν υλικό σχολιασμού των κοινωνικών αλλαγών, από τότε έως σήμερα, στην ευρύτερη διαμόρφωση ακόμα και της σύγχρονης κοινωνίας μας. Από την πρώτη στιγμή που έσκυψα, νέος αναγνώστης, στις σελίδες του βιβλίου του Θεοτόκη, πριν κάποιες δεκαετίες, αισθάνθηκα έντονη τη γοητεία μιας δραματικής αφήγησης που καταθέτει ένα οξύ πολιτικοκοινωνικό σχόλιο και προσφέρει ουσιαστικό υλικό για την κινηματογραφική μεταφορά, μέσα από τις φιλοδοξίες και τις συγκρούσεις προσώπων, που, τελικά, ηττώνται ή, αντίστοιχα, βγαίνουν νικητές στη ζωή. Και, επιπλέον, με ισχυρό ταξικό πλαίσιο αναφοράς, πίσω από τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις».

-- Τι σημαίνει, άραγε, για εμάς σήμερα η κεντρική φιγούρα του κόντε Οφιομάχου, του πατέρα - αφέντη της οικογένειας;

-- «Στο πρόσωπο του οικονομικά ξεπεσμένου ντόπιου άρχοντα, που τον ερμηνεύει εμπνευσμένα ο Γιάννης Φέρτης, αναγνωρίζουμε την κατάρρευση ολόκληρης της τάξης των αριστοκρατών, κυρίαρχης επί αιώνες στην Επτάνησο, την αδυναμία αντίδρασης ή συμμετοχής της στις ραγδαίες αλλαγές που επέρχονται στην κοινωνία, καθώς οι αστοί εισβάλλουν δυναμικά στον κοινωνικό χώρο, διεκδικώντας όλα τα πλεονεκτήματα μιας νέας κατάστασης πραγμάτων. Οι επιλογές του Οφιομάχου είναι απελπισμένες κινήσεις και χωρίς θετικό εντέλει αποτέλεσμα, καθώς τον φέρνουν αντιμέτωπο με την ίδια τη "μοίρα" του, τη φθορά της τάξης του, με το ποτάμι της Ιστορίας που δε γυρίζει ποτέ πίσω. Ο γέρο-κόντες θα "πουλήσει", κυριολεκτικά, την αθώα κόρη του στον νεόπλουτο αστό γιατρό και βουλευτή Αριστείδη Στεριώτη, τον ταξικό του αντίπαλο που υποδύεται ο Ακης Σακελλαρίου, προκειμένου να σωθεί την ύστατη, έστω, στιγμή. Τίποτα, όμως, δε θα μπορέσει να αποτρέψει τον ηθικό ξεπεσμό και την οικονομική καταστροφή που θα συντρίψουν την παλιά οικογένεια των αριστοκρατών. Αυτή όλη η ανήθικη διαδικασία στόχων και επιλογών κάνει πολύ σημερινό και οικείο στα μάτια μας, σαν θεατών, το τοπίο της δραματικής εξέλιξης της ιστορίας των Οφιομάχων και του κοινωνικού τους περίγυρου».

-- Οι νέοι άνθρωποι και οι νέες ιδέες, πώς αντιμετωπίζονται στην εξέλιξη της ταινίας;

-- «Βρισκόμαστε στις αρχές των πρώτων σοσιαλιστικών συνδέσμων που ιδρύονται στην Κέρκυρα, με την ενεργή συμμετοχή, μάλιστα, του ίδιου του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, καθώς και των πρώτων εργατικών μαζικών κινητοποιήσεων στο νησί, τότε, στην πρώτη πενταετία του 20ού αιώνα. Το πλαίσιο ανάπτυξης του εργατικού κινήματος, η θεωρητική ενασχόληση με τα μεγάλα μαρξιστικά μανιφέστα, ο προσωπικός πυρετικός λόγος των νέων προσώπων που αγωνίζονται ενάντια στις άνωθεν αποφάσεις και στις οικονομικές συμφωνίες που θα σημαδέψουν για πάντα τη μοίρα τους, όλα έχουν επισημανθεί και σχολιαστεί από τον εμπνευσμένο και μοναδικό στην κοινωνική κριτική του, σοσιαλιστή, αν και αριστοκρατικής καταγωγής, Θεοτόκη. Με την ίδια κριτική ματιά, τα γεγονότα διατρέχουν και την κινηματογραφική αφήγηση της ταινίας, καθώς μέσα από την ανθρώπινη ιστορία των νέων ανθρώπων που συμπρωταγωνιστούν - ανδρών και γυναικών - προβάλλεται η αγωνία τους να μη θυσιαστούν άδικα, αλλά να καταθέσουν το δικό τους λόγο και να επιβιώσουν ανάμεσα στις προσωπικές και κοινωνικές συγκρούσεις που συνθέτουν το ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής και το τοπίο της Ελλάδας, όπως εξελίχτηκε μέσα στον 20ό αιώνα».

-- Πόσο δύσκολο είναι να γυρίζεις, σήμερα, ταινία εποχής στην Ελλάδα;

-- «Κινηματογραφική παραγωγή σημαίνει, πέρα από τα καλλιτεχνικά και δημιουργικά οράματα, εξεύρεση των αναγκαίων οικονομικών πόρων. Ιδιαίτερα για μια ταινία εποχής, χρειάζεται σημαντικός χρόνος έρευνας και προετοιμασίας και, παράλληλα, παρουσία δίπλα σου ικανών και εμπνευσμένων συνεργατών, για την αναπαράσταση και το αισθητικό κλίμα του παρελθόντος. Ολα αυτά απαιτούν οικονομική άνεση, ώστε να λειτουργήσουν οι παραγωγικές διαδικασίες επαγγελματικά. Τα χρήματα, όμως, που μπορούμε να συγκεντρώσουμε, εδώ στην Ελλάδα, είναι συγκεκριμένα και ελάχιστα. Οι πηγές χρηματοδότησης του Πολιτισμού στη χώρα μας, δεδομένες και περιορισμένες. Οι χορηγοί επιφυλακτικοί και συνήθως αρνητικοί στην κινηματογραφική παραγωγή. Μεγάλο κόστος, λοιπόν. Και μεγάλο το ρίσκο που παίρνεις με μια ταινία εποχής απέναντι στο σύγχρονο κοινό, που έχει συνηθίσει να παρακολουθεί στην οθόνη ιστορίες συχνά συνδεμένες με τρέχοντα γεγονότα. Παρά, όμως, τις δυσκολίες, αναλάβαμε- με έμπνευση και ευθύνη- την υλοποίηση του σημαντικού πλάνου παραγωγής των "Σκλάβων". Ηταν, επιπλέον, ένα όραμα της νιότης μου. Επτανήσιος κι εγώ, πίστευα πάντα ότι έχει κανείς υποχρέωση να παλέψει με τον Θεοτόκη δημιουργικά. Ευτυχείς συγκυρίες επέτρεψαν, τελικά, μετά από μακρόχρονη αναμονή, να αντιμετωπίσουμε πρακτικά το υψηλό κόστος της κινηματογράφησης. Μαζί με τον παραγωγό μου, Νίκο Σέκερη, συνθέσαμε το εικαστικό και αφηγηματικό ύφος της ταινίας, όπως το είχα προσχεδιάσει, ώστε να ελέγξουμε το οικονομικό μέγεθος της παραγωγής και να την ολοκληρώσουμε με επιτυχία. Σημαντικότατο ρόλο στην περίπτωση των "Σκλάβων" έπαιξε η κινητοποίηση και συμπαράσταση του κερκυραϊκού ανθρώπινου δυναμικού, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας γυρίστηκε επί τόπου, στους αναλλοίωτους από το χρόνο εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους του νησιού. Στο πλευρό μας, στάθηκαν οι τοπικοί φορείς, οι δημοτικές - κοινοτικές αρχές, οι βουλευτές όλων των κομμάτων του νησιού, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων και πάνω από όλα επώνυμοι και ανώνυμοι Κερκυραίοι, γνωστοί, αλλά και άγνωστοι πολλές φορές. Συγκινητικοί στην καθημερινή προσφορά τους και στις αναρίθμητες ερμηνευτικές παρουσίες τους στα γυρίσματα, μας πρόσφεραν συνεχή βοήθεια στα αναρίθμητα αιτήματα που προβάλλει μια παραγωγή, και, μάλιστα, με τις απαιτήσεις της ατμόσφαιρας εποχής. Το ιδιαίτερο ύφος της κινηματογραφικής αφήγησης της ταινίας, πιστεύω, ότι οφείλει την ποιότητά του, στη δημιουργική συνεργασία όλων μας- των υπεύθυνων συντελεστών- με τους Κερκυραίους φίλους και συμπαραστάτες μας».

-- Βλέπουμε ότι διαλέξατε στο καστ της ταινίας μια μεγάλη ποικιλία ηθοποιών, τόσο σε ηλικίες, όσο και σε ερμηνευτικό ύφος. Πώς αναπτύχθηκε αυτή η δημιουργική συνεργασία;

-- «Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, και σε προέκταση της σεναριακής γραφής, συνθέτουν ένα παλίμψηστο της ελληνικής κοινωνίας. Ισχυρά και ανίσχυρα ταυτόχρονα, σκοτεινά και εύφορα, αισιόδοξα ή παραδομένα στη μοίρα τους. Πάνω από όλα, πολύμορφα, με άγνωστα και απρόβλεπτα συναισθήματα να αναδύονται μέσα από την προσωπικότητά τους, βαθιά συναισθηματικά σαν ελληνικοί χαρακτήρες. Γι' αυτό χρειάστηκα ικανούς ερμηνευτές. Για να οργανώσουμε, όλοι μαζί, ένα σύγχρονο πλέγμα συμπεριφοράς, που να παραπέμπει όχι στην όποια μουσειακή καταγραφή του χθες, αλλά, κυρίως, σε σημερινές καταστάσεις, προσδοκίες και αντιξοότητες των ηρώων. Πρωταγωνιστές έμπειροι, όπως οι Γιάννης Φέρτης και Ακης Σακελλαρίου, γυναίκες με υποκριτική διάσταση, όπως οι θαυμάσιες Ειρήνη Ιγγλέση και Ελένη Κοκκίδου, αλλά και η εξίσου πολύ καλή Δήμητρα Ματσούκα στο σχολιασμό μιας τραυματισμένης ψυχικά γυναίκας πίσω από την εξωτερική χάρη της, οι νέοι- επώνυμοι πια θεατρικοί ερμηνευτές- Χρήστος Λούλης, Ρηνιώ Κυριαζή και ο αξέχαστος σε όλους μας Κωνσταντίνος Παπαχρόνης. Δίπλα τους οι πρόσφατες γενιές αποφοίτων της θεατρικής παιδείας, όπως οι: Λένα Παπαληγούρα, Γιώργος Σπάνιας, Γιώργος Τζωρτζής, Χριστίνα Λυκοτσέτα, μαζί με σημαντικούς ηθοποιούς στους δεύτερους ρόλους, όπως οι: Απόστολος Πελεκάνος, Λευτέρης Πλασκοβίτης, Γιώργος Βούτος, και τους ικανότατους ντόπιους Κερκυραίους καλλιτέχνες -αναφέρω ενδεικτικά τη Μαριέττα Σαββανή και τον Κώστα Ρουβά. Ολοι τους ισάξιοι συνεργάτες στην οργάνωση ενός δραματικού ζέοντος ύφους, σε σύγχρονους, όμως, ρυθμούς και παραγωγικές σιωπές. Και αυτή ακριβώς η ιδανική συνεργασία καταγράφτηκε στην οθόνη, χειροκροτήθηκε από τους πρώτους κιόλας θεατές της ταινίας και επιβραβεύτηκε με τρία κρατικά βραβεία ερμηνείας, στα πρόσωπα των Γιάννη Φέρτη, Χρήστου Λούλη και Δήμητρας Ματσούκα».

-- Τι σημαίνει να σκύβεις σαν κινηματογραφιστής πάνω από ένα λογοτεχνικό κείμενο, κλασικό ή και σύγχρονο ακόμα; Πόσο δύσκολη είναι η διασκευή του σε σενάριο;

-- «Τα λογοτεχνικά μας κείμενα καλύπτουν στον αφηγηματικό τους λόγο σημαντικά δείγματα της ελληνικής συμπεριφοράς, της "μοίρας" της φυλής μας θα έλεγα, μέσα από τις ιστορικές και πολιτικές αφηγήσεις τους, τις κοινωνικές αναλύσεις τους, το ψυχόδραμα των χαρακτήρων που αναζητούν εναγώνια το ρόλο τους στον κόσμο. Είναι, λοιπόν, στέρεο υλικό, για να το διαχειριστεί εν συνεχεία μια οπτικοακουστική αφήγηση, όπως ο κινηματογράφος. Υπάρχουν πάντα οι αρχικοί χαρακτήρες, η δεδομένη αναπτυσσόμενη πλοκή, στο ποικίλο κατά περίπτωση ύφος της, και μπορεί έτσι να ακολουθήσει η ιδιαίτερα παραγωγική φάση της σεναριακής γραφής. Μια γραφή, που έχει την ευθύνη να φωτίσει άμεσα και πολύπλευρα τον, εν κρυπτώ συχνά, κόσμο ενός κειμένου. Δεν είναι πανάκεια τα λογοτεχνικά κείμενα, ούτε επικαλύπτουν τις αδυναμίες ενός σεναρίου. `Η το αντίστροφο. Οταν, όμως, αποφασίσεις να διαχειριστείς σαν δημιουργός το γραπτό λόγο, πέρα από τη γοητεία της πρώτης του ανάγνωσης, οδηγεί τη φαντασία σου μέσα από τις λάμψεις του παραγωγικού δαιμόνιου του συγγραφέα και εμπνέει- εσένα πια- να σχολιάσεις τις λέξεις και την ερμηνεία τους μέσα στο χώρο και το χρόνο που παράγει η κινηματογραφική σου εικόνα».

-- Τι βάρος έχουν, τελικά, για εσάς τα δέκα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας, που κέρδισαν οι «Σκλάβοι στα δεσμά τους», πρόσφατα;

-- «Η πολύ σπουδαία αυτή βράβευση από την κριτική επιτροπή του υπουργείου Πολιτισμού υπογραμμίζει, πιστεύω, το υψηλότατο επίπεδο συνεργασίας όλων όσοι μοχθήσαμε και στηρίξαμε την υλοποίηση μιας τόσο δύσκολης κινηματογραφικής παραγωγής. Επιβραβεύτηκε έτσι η συνολική διαχείριση σπουδαίων στις ειδικότητες τους συνεργατών - καλλιτεχνικών και τεχνικών συντελεστών - και αναγνωρίστηκε, σαν ιδιαίτερα αποτελεσματική, η "ανάγνωση" που επιλέξαμε σε ένα σημαντικό κείμενο της λογοτεχνίας μας: Φωτίσαμε τον κόσμο των "Σκλάβων" και προβάλαμε τις αγωνίες, τα οράματα και τις συγκρούσεις των ηρώων μέσα από μια κλασική αφηγηματική ροή, μεταδίδοντας, όμως, στη μέγιστη συγκίνησή τους τα συναισθήματα κοινωνικών ανατροπών και ανακατατάξεων, καθώς οι εικόνες μας διατρέχουν το μυθιστορηματικό τοπίο του παρελθόντος, αλλά σχολιάζουν, μέσα από το περιεχόμενό τους, σύγχρονα πια γεγονότα και συμπεριφορές.

Θεωρώ, λοιπόν, καίρια και σημαντική τη βράβευση αυτής της κινηματογραφικής μας πρότασης. Και επιπλέον, μια πρόσκληση στο ελληνικό κοινό να χαρεί και να κρίνει ένα κινηματογραφικό έργο φορτισμένο από τα πανανθρώπινα, μεγάλα συναισθήματα που καλύπτονται πίσω από τις ρήξεις και τις διεκδικήσεις κάθε ιστορικής αλλαγής του τόπου μας. Και όχι μόνον...».