«Φοιτηταί» και «Ντον Ζουάν» στο Εθνικό Θέατρο

Ο Κώστας Τσιάνος, για δεύτερη φορά φέτος, στη σκηνή «Κοτοπούλη - Ρεξ», καταθέτει μια έξοχη σκηνική δημιουργία με το έργο του Γρ. Ξενόπουλου «Φοιτηταί», αποδεικνύοντας ότι έχει μελετήσει λεπτομερειακά το ήθος και ύφος του συγκεκριμένου έργου, αλλά και ότι είναι βαθύς γνώστης του ιστορικο - κοινωνικού «υπεδάφους» του, των ηθών, αξιών, συνηθειών, συμπεριφορών, του καθημερινού τρόπου ζωής στο κλεινόν άστυ, στις αρχές του αιώνα. Και βέβαια γνώστης της αισθητικής του κυρίαρχου τότε οπερετικού και μουσικού θεάτρου. Μετά την αλησμόνητη παράσταση του έργου με το «Θεσσαλικό Θέατρο», με την οποία στο ατόφιο το κείμενο του Ξενόπουλου είχε προσθέσει (εύστοχα στιχουργικά) τραγούδια και χορογραφίες και καθοδηγώντας νέους ηθοποιούς τούς απέσπασε υποκριτικά θαύματα, με τη φετινή παράστασή του, σε δική του ελεύθερη διασκευή και στίχους, ολοκληρώνει την αισθητική μελέτη του, πάνω σ' αυτό το μεγάλης ιστορικής αξίας έργο. Εργο σπουδαίο, σοφό, ελκυστικό δραματουργικά, το οποίο, διά χειρός του δημοτικιστή Ξενόπουλου, απαθανάτισε τις φοιτητικές συγκρούσεις για το γλωσσικό ζήτημα, με χαρακτηριστικότερα τα αιματηρά «Ορεστειακά» γεγονότα. Την επίθεση, δηλαδή, των καθαρευουσιάνων κατά των δημοτικιστών, έξω από το κτίριο του τότε «Βασιλικού Θεάτρου», λόγω της παράστασης της αισχυλικής «Ορέστειας» σε μετάφραση του δημοτικιστή Γ. Σωτηριάδη.

Ο Κ. Τσιάνος, σεβαστικός απέναντι στο πρωτότυπο και γνώστης όλων των «συστατικών» του, με ευαισθησία, φαντασία, χιούμορ, με προβολή των κωμικών στοιχείων, αλλά και των μελοδραματικών αποχρώσεών του, το διάνθισε με λυρικο-χορευτικές εικόνες που αναπαριστούν τα «Ορεστειακά» και «ιστορικοποιούν» τη ζωή στην αθηναϊκή κοινωνία των αρχών του 20ού αιώνα. Εύφορη, ευρηματική, ευφρόσυνη, καλαίσθητη, καλοδουλεμένη στην παραμικρή της λεπτομέρεια, γεμάτη από τη νεανική δροσιά και χάρη πολλών νέων ηθοποιών, η παράσταση του Τσιάνου αποτελεί μια ευτυχή συνάντηση όλων των καλλιτεχνικών και ερμηνευτικών συντελεστών της. Της Ρένας Γεωργιάδου, που με ευρηματικές σκηνογραφικές λύσεις και με πανέμορφα κοστούμια αποτύπωσε ρεαλιστικά την Αθήνα της εποχής. Του Γιούρι Στούπελ, που μελοποίησε με εξαιρετικές μελωδίες, αλλά και παιγνιώδη τραγούδια, την επίσης παιγνιώδη σκηνική εικονοπλασία του Τσιάνου. Μουσική ζωντανά εκτελεσμένη από οκταμελή ορχήστρα και έξι ηθοποιούς που παίζουν μουσικά όργανα και τραγούδια άψογα διδαγμένα από την Μελίνα Παιονίδου. Του Φωκά Ευαγγελινού, με τις γεμάτες εκφραστική χάρη και χιούμορ χορογραφίες του.

Η παράσταση ευτύχησε και υποκριτικά. Εχοντας εξασφαλίσει στη διανομή τη συμμετοχή τριών έμπειρων και άξιων θεατρίνων - των Γιάννη Βογιατζή (κωμικά χαριτωμένος Μπαρμπα-Γιώργης), Σοφία Ολυμπίου (θεατρίνα μεγάλης ολκής, έξοχη και τραγουδιστικά), Γιώργου Τσιτσόπουλου (φλεγματικά χιουμοριστικός ως Πλάτων), ο σκηνοθέτης θαυματούργησε και πάλι με τους άπειρους (οι περισσότεροι είναι πρωτοεμφανιζόμενοι) 28 νέους και νέες ηθοποιούς (υποδύονται τους ρόλους σε διπλή διανομή), που ανεξαιρέτως όλοι «πλημμυρίζουν» τη σκηνή με την υποκριτική, τραγουδιστική και χορευτική ικανότητά τους και τη σπιρτόζα χάρη τους. Η δεύτερη διανομή (αυτή είδε η υπογράφουσα), αναδεικνύει, ιδιαίτερα, τέσσερα νέα ταλέντα: την πολλά υποσχόμενη ενζενί, Εβίτα Ζήμαλη (Φανή), και τους Γιάννη Στόλλα, Αλμπέρο Φάις, Κωνσταντίνο Τζανοκωστάκη.

«Διαβατήριο» για συνεργασία του με το Εθνικό Θέατρο και μάλιστα με ένα κλασικό έργο, το μολιερικό «Ντον Ζουάν», έδωσαν στον αναμφίβολα ταλαντούχο Σέρβο σκηνοθέτη Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς οι εξαιρετικές παραστάσεις του στο «Θέατρο του Νότου» με τον τσεχωφικό «Ιβάνωφ» και το ντοστογιεφσκικό «Εγκλημα και τιμωρία» σε δική του διασκευή. Οι προσδοκίες, προφανώς, του κρατικού μας Θεάτρου ήταν μεγάλες και σ' αυτές οφείλεται το γεγονός ότι παρασχέθηκαν στον Σέρβο σκηνοθέτη όσα και όποιοι συντελεστές επιθυμούσε. Από τις προσδοκίες, όμως, μέχρι το σκηνικό αποτέλεσμα μπορεί να υπάρξει αγεφύρωτο χάσμα, αν δεν υπάρχουν διάφορες προϋποθέσεις. Λόγου χάρη, αν ο σκηνοθέτης έχει μεγάλη, και όχι ξώφαλτση, παιδεία γύρω από το μολιερικό θέατρο. Αν ο σκηνοθέτης και ο μεταφραστής έχουν και μελετήσει και αποδέχονται την ποιητική γλώσσα, το ήθος και αισθητικό ύφος αυτής της ιδιαίτερα ασύσβατης ερμηνευτικά, δραματικού τέλους, σκοτεινής «κωμωδίας», καθώς η ύβρις του επηρμένου, είρωνα, ασυγκράτητα φιλήδονου, ηθικά ανερμάτιστου, ασεβή, άπιστου αριστοκράτη Ντον Ζουάν, απέναντι σε ηθικές αξίες, κοινωνικούς κανόνες και ανθρώπινα συναισθήματα τιμωρείται και καθαίρεται με τον εκούσιο θάνατό του. Αν θέλει, η όποια δική του εκσυγχρονιστική «ανάγνωση» να υποτάσσεται στο μέτρο του έργου και όχι να το υπερβαίνει, αν θέλει η σκηνοθεσία του να υπηρετήσει το έργο και όχι το έργο τη σκηνοθεσία του.

Πόσο ξέρει ή δεν ξέρει από μολιερικό θέατρο ο Ν. Μιλιβόγιεβιτς, δε γνωρίζουμε, ούτε πόσο ξέρει την ελληνική γλώσσα, ώστε να μπορεί να ελέγξει και τις εκσυγχρονιστικές υπερβάσεις της μετάφρασης του Δημήτρη Δημητριάδη. Γεγονός είναι ότι και η μετάφραση και η μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού, και το μοντερνιστικά εντυπωσιοθηρικό σκηνικό του Γιώργου Πάτσα ώθησαν τη σκηνοθεσία σε υπερεξεζητημένης αισθητικής «μοντερνισμούς» πολύ πέραν κάθε μολιερικού μέτρου. Σε μια παράσταση «διανοουμενίστικη», άρρυθμη και πλαδαρή, με ποζάτες (με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον Λάζαρο Γεωργακόπουλο), αμήχανες, ανόμοιου ύφους ερμηνείες, από τους λίγο - πολύ άμοιρων ευθυνών, ταλαντούχων, πάντως, ηθοποιών, από τους οποίους εκείνοι που περισσότερο προσέγγισαν το μολιερικό ήθος ήταν οι Σωτήρης Τζεβελέκος, Τάσος Περζικιανίδης, Χρήστος Πάρλας και Κοσμάς Φουντούκης.