Στις 6-7 Μάρτη 2010 το ΚΚΕ πραγματοποίησε την Πανελλαδική του Συνδιάσκεψη με θέμα: «Η δουλειά του Κόμματος στην εργατική τάξη και το συνδικαλιστικό κίνημά της». Η Απόφαση της Συνδιάσκεψης αποσκοπεί στον προσδιορισμό του περιεχομένου και των καθηκόντων του Κόμματος από την ΚΕ έως την ΚΟΒ, για να προχωρήσει με τον ταχύτερο δυνατό ρυθμό η ανασύνταξη του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στην κατεύθυνση της πάλης για ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων, στο δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης, με κίνητρο τη σχεδιασμένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, με νέου τύπου σχέσεις, αυτές της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, με κεντρικό σχεδιασμό και εργατικό έλεγχο.

Πρακτικά, πρόκειται για τη συγκεκριμενοποίηση των καθηκόντων του ΚΚΕ στις σημερινές συνθήκες, για τη συγκέντρωση δυνάμεων στην κατεύθυνση του ΑΑΔ Μετώπου. Και βέβαια αυτό το καθήκον κρίνεται πρώτ' απ' όλα από τη μαχητική συγκέντρωση και σφυρηλάτηση της ενότητας της εργατικής τάξης στην πάλη για την απαλλαγή της από τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Αυτή η γραμμή μαχητικής κινητοποίησης εργατικών μαζών είναι απαραίτητη για να προσελκύσει και τα κινήματα των μικρομεσαίων αγροτών και των αυτοαπασχολούμενων, τα ριζοσπαστικά τμήματα κινημάτων της νεολαίας, των γυναικών στην πάλη ενάντια στα μονοπώλια, τις ιμπεριαλιστικές ενώσεις, τα κόμματα και τις κυβερνήσεις τους.

Η ενότητα της εργατικής τάξης, με την παρέμβαση του Κόμματος, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να εμπνεύσει τους διανοούμενους με ορισμένη ριζοσπαστικότητα στη σκέψη και στάση ζωής, καθώς και καλλιτέχνες, ανεξάρτητα από την ταξική τους ένταξη και υπερβαίνοντας αυτήν. Αντικειμενικά, η ιδεολογία και πολιτική του κομμουνιστικού κινήματος μπορεί να καλλιεργήσει μια συνειδητή ένταξη πρωτοπόρων τέτοιων δυνάμεων που θα προσφέρουν την επιστημονική και καλλιτεχνική τους δημιουργία στο Λαϊκό Μέτωπο, ακόμη και στο επαναστατικό εργατικό κίνημα.

Τόσο η Ιστορία του ΚΚΕ¹ όσο και γενικότερα η ιστορία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος έχουν να επιδείξουν τέτοια επιτεύγματα. Βεβαίως, αυτά ήταν πάντα ευθέως ανάλογα με την ανοδική φάση του κινήματος.

Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα η εξής πλευρά: Η σχέση του Κόμματος με την επιστήμη, γενικότερα με τη διανοητική - καλλιτεχνική δημιουργία και αντίστροφα, η σχέση του επιστήμονα - ερευνητή και του καλλιτέχνη με τη σύγκρουση και ρήξη με τα μονοπώλια, τον ιμπεριαλισμό, η σχέση του με την επαναστατική ανατροπή.

Ηδη από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» των Μαρξ - Ενγκελς, εδώ και 162 χρόνια, προσδιορίστηκε ο εργατικός επαναστατικός χαρακτήρας του κομμουνιστικού κινήματος. Σε όλη τη διαδρομή του κομμουνιστικού κινήματος, ενάμιση και πλέον αιώνα, αυτή η ουσία του δέχτηκε ισχυρά πλήγματα όχι μόνο από την αστική εξουσία αλλά και από την επίδρασή της μέσα στις γραμμές του με τη μορφή του αναθεωρητισμού και οπορτουνισμού.

Οι σελίδες της ΚΟΜΕΠ έχουν φιλοξενήσει κατ' επανάληψη άρθρα² σχετικά με τις θεωρίες περί «τέλους της εργατικής τάξης», θεωρίες που στηρίζονται στην εκχυδαϊσμένη αντίληψη ότι εργατική τάξη είναι μόνο αυτή που δουλεύει στους κλάδους της μεταποίησης που η δουλειά της είναι χειρωνακτική, που δεν έχει μόρφωση. Αυτά τα κριτήρια βολεύουν τις θεωρίες περί «τέλους της εργατικής τάξης» - κατά συνέπεια και «τέλους της ταξικής πάλης» - γιατί έτσι την εμφανίζουν ως συνεχώς συρρικνούμενη.

Είναι γεγονός ότι στο σύγχρονο καπιταλισμό το ποσοστό των μισθωτών στους κλάδους της μεταποίησης έχει την τάση να μειώνεται σε σχέση με το συνολικό αριθμό των μισθωτών στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό το γεγονός αντανακλά δύο τάσεις: μία προοδευτική και μία αντιδραστική.

Προοδευτική είναι η τάση να μειώνεται η ζωντανή ανθρώπινη εργασία στη μεταποίηση, ενώ αυξάνεται η παραγωγικότητα της εργασίας λόγω ανάπτυξης της τεχνολογίας. Ταυτόχρονα, ορισμένες εργασίες, όπως στην εκπαίδευση, στην Υγεία - Πρόνοια, στον Τουρισμό, στον Πολιτισμό, στη Φυσική Αγωγή, γίνονται κοινωνικά αναγκαίες για τη λαϊκή μάζα, δηλαδή για την ίδια την εργατική τάξη και την αγροτιά. Ωστόσο, σε αυτήν την τάση ο καπιταλισμός απαντά με αντιδραστικό τρόπο: Αφενός συμπιέζει την τιμή της εργατικής δύναμης, αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης αλλάζοντας την αναλογία μεταξύ αναγκαίου και πρόσθετου χρόνου εργασίας, μεγαλώνοντας το δεύτερο. Αφετέρου μετατρέπει σε εμπορεύματα τα προϊόντα των εργασιών στην εκπαίδευση, στην Υγεία - Πρόνοια, στον Τουρισμό, στον Πολιτισμό, στη Φυσική Αγωγή, αντί να τις οργανώσει ως κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτή η αντιδραστική προσαρμογή είναι ιδιαίτερα έντονη στις μέρες μας. Εκδηλώνεται με την εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση μεγάλου μέρους δημόσιων κοινωνικών υπηρεσιών, τις οποίες είχε οργανώσει ο καπιταλισμός κυρίως στη Δυτική Ευρώπη, στις πρώτες δεκαετίες του β' μισού του 20ού αιώνα, για να διευκολύνει τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου μετά τις καταστροφές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και γιατί οι εργατικές κατακτήσεις στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ασκούσαν πίεση και επιδρούσαν στο συσχετισμό δυνάμεων.

Απευθείας αντιδραστική, που αντανακλά τη σήψη του καπιταλισμού, είναι η τάση να διευρύνονται οι εργασίες στην κυκλοφορία του κεφαλαίου με τη χρηματική μορφή του (χρηματοπιστωτικός τομέας, συμπεριλαμβανομένων και των «ασφαλιστικών», χρηματιστήριο) κι επομένως να συγκεντρώνονται μισθωτοί εργαζόμενοι σε αυτούς τους κλάδους. Μεγάλο τμήμα αυτών των μισθωτών εργαζομένων είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ και στο βαθμό που δεν έχουν επιτελική δουλειά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εντάσσονται στην εργατική τάξη, συμμετέχοντας στο μοίρασμα της υπεραξίας, στη μετατροπή της σε καπιταλιστικό κέρδος. Για κάποιο τμήμα τους είναι αρκετά δυσδιάκριτο το αν έχει ή όχι επιτελική εργασία. Επιπλέον, οι συνθήκες ζωής ενός σημαντικού τμήματος αυτών πλησιάζει προς τα μεσαία στρώματα που βρίσκονται πιο κοντά στην αστική τάξη. Αυτό αφορά τις συνήθειες της καθημερινότητας που επιδρούν και στις αντιλήψεις, πολύ περισσότερο που και η αστική τάξη διαμορφώνει πολιτική συμμαχιών που τη στηρίζει σε μια υλική βάση (bonus, μοίρασμα των μετοχών κλπ., ιδιαίτερα στην ανοδική φάση του κρισιακού κύκλου της καπιταλιστικής οικονομίας).

Ωστόσο, ο 21ος αιώνας έδειξε παρατεταμένη δυσκολία στη σταθεροποίηση της φάσης αναζωογόνησης από τον προηγούμενο κρισιακό κύκλο, ιδιαίτερα για χώρες όπως η Ιαπωνία και στη συνέχεια οι ΗΠΑ. Με τη νέα εκδήλωση της κρίσης (2008) η αστική πολιτική, τόσο στη Δυτική Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, υποχρεώνεται να επιταχύνει τις σημαντικές αλλαγές που έχει υιοθετήσει εδώ και μια δεκαετία, που αφορούν και την υλική βάση συμμαχίας της αστικής τάξης με σημαντικά τμήματα εργαζομένων. Αυτό αφορά π.χ. το χώρο των υπαλλήλων σε τράπεζες με ισχυρή κρατική συμμετοχή στο μετοχικό τους κεφάλαιο (κάπως εκχυδαϊσμένα κωδικοποιήθηκε στη συζήτηση περί «golden boys»). Η σχέση τέτοιων τμημάτων με την αστική τάξη μπορεί να καταστραφεί σε συνθήκες οικονομικής κρίσης.

Τις προαναφερόμενες τάσεις ακολουθεί και το εξής φαινόμενο: Τόσο στις δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες (Παιδεία, Υγεία - Πρόνοια) όσο και στις επιχειρήσεις - εκπαιδευτήρια, επιχειρήσεις - νοσοκομεία/ κέντρα υγείας, συγκεντρώνονται εργαζόμενοι πανεπιστημιακής μόρφωσης - ειδίκευσης. Ανάμεσα στους κρατικούς υπαλλήλους διευρύνθηκε το μερίδιο εκείνων που εργάζονταν στις κοινωνικές υπηρεσίες. Βεβαίως, στους κρατικούς υπαλλήλους περιλαμβάνονται και όλοι εκείνοι που εργάζονται στη λεγόμενη Δημόσια Διοίκηση (υπουργεία, εφορίες, τελωνεία, περιφερειακά, νομαρχιακά, τοπικά όργανα, διαφόρων ειδών θεσμικά όργανα του αστικού κράτους - νομισματικές, δικαστικές αρχές - και φυσικά τα κατεξοχήν όργανα καταστολής), μεταξύ των οποίων μεγεθυνόταν το μερίδιο των πτυχιούχων ΑΕΙ όσο αναπτυσσόταν η καπιταλιστική οικονομία κι ανάλογα εξελισσόταν το καπιταλιστικό κράτος. Τόσο ο Κ. Μαρξ όσο και ο Λένιν έχουν αναφερθεί στην κρατική υπαλληλία ως ιδιαίτερο στρώμα που συνδέεται με την αστική τάξη, λόγω του ότι «έχει ειδικευθεί στη διοίκηση και κατέχει μια προνομιούχα θέση απέναντι στο λαό»³.

Βεβαίως στην εποχή του Κ. Μαρξ, ακόμα και του Λένιν, δεν είχε πάρει έκταση το φαινόμενο της συγκέντρωσης δημοσίων υπαλλήλων στις υπηρεσίες της Παιδείας και της Υγείας - Πρόνοιας. Το γεγονός αυτό εγείρει ορισμένες επιφυλάξεις ως προς την κατάταξη π.χ. των εκπαιδευτικών και υγειονομικών δημοσίων υπαλλήλων στο ιδιαίτερο στρώμα της κρατικής υπαλληλίας, ζήτημα το οποίο δε θα διευκρινιστεί στα όρια του παρόντος άρθρου. Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν κατατάσσουμε στην κρατική υπαλληλία αλλά στους παραγωγικούς εργάτες τους μισθωτούς των βιομηχανικών επιχειρήσεων κρατικού κεφαλαίου (μεταποίηση, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, εξόρυξη, μαζικές μεταφορές).

Υπενθυμίζουμε ακόμα ότι κατά την καπιταλιστική ανάπτυξη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο επεκτάθηκε η δημοσιοϋπαλληλική σχέση (μόνιμος υπάλληλος του κράτους) και σε χειρώνακτες, χαμηλής ή και υψηλότερης τεχνικής εκτός της επιστημονικής ειδίκευσης εργαζόμενους, όχι μόνο στις δημόσιες υπηρεσίες αλλά και στα υπουργεία, στους ΟΤΑ, στις Νομαρχίες, στο μηχανισμό καταστολής. Αυτό το γεγονός συχνά εντείνει τους προβληματισμούς, τις διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς το αν αυτές οι μόνιμες «θεσούλες» για τις καθαρίστριες, τους νυχτοφύλακες, τους δημοτικούς εργάτες της καθαριότητας κλπ. μπορούν να τους «μετατρέψουν σε εργάτες ενός ιδιαίτερου "όπλου", που η αμοιβή τους ξεπερνά τη συνηθισμένη αμοιβή ενός καλού εργάτη»⁴.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ιστορικό Λεύκωμα «90 χρόνια ΚΚΕ 1918-2008. Πρωτοπόρα θεωρία - πρωτοπόρα δράση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 2008, σελ. 224.

2. Βλ. Μ. Παπαδόπουλου: «Η κοινωνική ρίζα του οπορτουνισμού: Εργατική αριστοκρατία, διάσπαση της εργατικής ενότητας» ΚΟΜΕΠ, τ. 1/2008, Κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ: «Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της», ΚΟΜΕΠ τ. 3/2009, Ελ. Μπέλλου: «Για την ανάπτυξη της επαναστατικής συνείδησης σε μη επαναστατικές συνθήκες», ΚΟΜΕΠ τ. 6/2006. Τασίας Κοντογιάννη: «Για το ρόλο τον κομμουνιστή εκπαιδευτικού», ΚΟΜΕΠ τ. 4-5/2006.

3. Β.Ι. Λένιν: «Τα καθήκοντα των Ρώσων σοσιαλδημοκρατών», «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 2, σελ. 481.

4. Β.Ι. Λένιν: «Για τη δυαδική εξουσία», «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 31, σελ. 146.