Ο κλάδος του τουρισμού - επισιτισμού στην Ελλάδα αποτελεί έναν από τους ανερχόμενους και βαρύνουσας σημασίας κλάδους για το κεφάλαιο, για την έξοδο από την κρίση και την καπιταλιστική ανάπτυξη. Μια οικονομία με μεγάλο μερίδιο συμμετοχής της τουριστικής οικονομικής δραστηριότητας υποδηλώνει την ύπαρξη μιας καπιταλιστικής οικονομίας σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένης από τις εξωτερικές αγορές, με σημαντική επίδραση σ' αυτήν των διακυμάνσεών τους στη διευρυμένη αναπαραγωγή της. Συντελεί στην παραπέρα εμπορευματοποίηση και αλλαγή χρήσης της γης, στην εκμετάλλευση των δασών και των θαλασσών, της πολιτιστικής δραστηριότητας και κληρονομιάς.

Είναι από τους κλάδους που ενισχύεται η τάση συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, ωστόσο και εδώ είναι ακόμα χαμηλή. Η είσοδος στην ελληνική αγορά μεγάλων πολυεθνικών, των tour operators, ενισχύει αυτή την τάση. Εκδήλωση της άναρχης και ανισόμετρης ανάπτυξης του κλάδου είναι η υπερπροσφορά κλινών πάνω από τις ανάγκες της ζήτησης.

Η ανάπτυξη του κλάδου βασίζεται στην προσέλευση ξένων τουριστών, στην ενίσχυση του τουρισμού πολυτελείας, του συνεδριακού τουρισμού και λιγότερο στον εγχώριο, ενώ απαξιώνεται ο κοινωνικός τουρισμός. Η ανάγκη για διακοπές, ξεκούραση και ψυχαγωγία μετατρέπεται σε όνειρο θερινής νυχτός για την πλειοψηφία των εργαζομένων. Επίσης υπάρχουν και υπηρεσίες Υγείας που σχετίζονται με τον τουρισμό (ιαματικά νερά κ.ά.) που εμπορευματοποιούνται και γίνονται απαγορευτικές για όσους τις έχουν ανάγκη.

Η απασχόληση στον κλάδο του τουρισμού - επισιτισμού για το Α' τρίμηνο του 2010 σε χιλιάδες φαίνεται στον πίνακα 1.

Τα αντίστοιχα στοιχεία για το Α' τρίμηνο του 2009 φαίνονται στον πίνακα 2.

-- Στο σύνολο των μισθωτών για το Γ΄ τρίμηνο του 2009 στον τουρισμό - επισιτισμό συγκεντρώνεται το 7,44%, καθιστώντας τον έναν από τους μαζικότερους κλάδους της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας. Η γυναικεία μισθωτή εργασία κυριαρχεί. Στον κλάδο απασχολούνται 45% γυναίκες έναντι 39,8% στο σύνολο της οικονομίας. Στον τουρισμό - επισιτισμό εργάζεται 1 στις 5 μετανάστριες. Από τις γυναίκες που απασχολούνται το 24,14% είναι μέχρι 30 ετών. Συγκεντρώνονται κατά πλειοψηφία φτωχά τμήματα εργατριών, από τα πιο κακοπληρωμένα. Γυναίκες της εργατικής τάξης που βγήκαν στην παράγωγη για να συμπληρώσουν το πενιχρό οικογενειακό εισόδημα, είτε αναγκάστηκαν να βγουν πρόωρα στην παραγωγή πριν τη συμπλήρωση της 12χρονης εκπαίδευσης ή δουλεύουν παράλληλα με τις σπουδές ή ανεξάρτητα από το επίπεδο των σπουδών τους.

Η αυξημένη εργασία γυναικών έχει μια από τις αιτίες της στη χαμηλή ειδίκευση που απαιτείται για τις συγκεκριμένες εργασίες. Η γυναίκα από το νοικοκυριό είναι σε σημαντικό βαθμό «εκπαιδευμένη» να γίνει καμαριέρα σε ένα ξενοδοχείο, να καθαρίζει, να μαγειρεύει σε μια κουζίνα. Οι εργασίες σε μεγάλο μέρος τους δεν απαιτούν ειδικές γνώσεις, δεν πραγματοποιούνται μέσω της χρησιμοποίησης ή του χειρισμού πολύπλοκων εργαλείων και μηχανών, ενώ ακόμα και εργασίες που απαιτούν κάποια μυϊκή δύναμη (βάρη) δε συνιστούν εμπόδιο για το κεφάλαιο στην εκμετάλλευση γυναικών με δραματικές συνέπειες στην υγεία τους.

Ο κλάδος συνιστά πρόσφορο έδαφος για την ένταξη γυναικών στην παραγωγή, με σκοπό να μεγαλώνει ο αριθμός των προς εκμετάλλευση εργατών και να πέφτει η τιμή της εργατικής δύναμης, εφόσον η γυναικεία εργασία κοστίζει λιγότερο στο κεφάλαιο. Η γυναίκα βγαίνει από το σπίτι στην παραγωγή, αλλά παραμένουν τα βάρη της οικογενειακής ζωής, των εργασιών του σπιτιού. Το κεφάλαιο, βάζοντας τη γυναίκα στην παραγωγή, γενικεύει τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις, αρχικά τη μερική απασχόληση. Τις εμφανίζει ως συμφέρουσες για μια γυναίκα ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται και στις υποχρεώσεις της οικογένειας, να μπορεί η νέα κοπέλα να δουλεύει παράλληλα με τις σπουδές.

Σε αυτό το έδαφος οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις γενικεύονται στις πιο ποικίλες μορφές τους, από τη σύμβαση ορισμένου χρόνου ακόμα και μιας μέρας ή ώρας, την ανασφάλιστη δουλειά, που κυριαρχούν πλέον.

-- Οι εργασιακές σχέσεις επιδεινώνονται δραματικά για τους εργαζόμενους του κλάδου, ειδικά με αφορμή το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής κρίσης. Οι σχέσεις εργασίας είναι μωσαϊκό. Κυριαρχεί η εποχικότητα, η ανασφάλιστη δουλειά, η ενοικίαση των εργαζομένων από μεγάλα εργολαβικά γραφεία.

Ο κλάδος παρουσιάζει έντονη διαφοροποίηση όσον αφορά την αμοιβή των εργαζομένων. Συνυπάρχουν υψηλά αμειβόμενοι υπάλληλοι και εργάτες με τα κατώτερα μεροκάματα. Τα πιο εκμεταλλευόμενα και κακοπληρωμένα τμήματα των εργαζομένων του κλάδου είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες και μετανάστες που εργάζονται ως καμαριέρες, καθαρίστριες, λαντζέρισσες κ.ά. (βλ. πίνακα 3).

Οι περισσότερες είναι καμαριέρες που δουλεύουν στους ορόφους των ξενοδοχείων. Στις περισσότερες περιπτώσεις εργάζονται μέσω εργολαβικών γραφείων. Στοιχεία στο διαδίκτυο κάνουν λόγο για 5.000 εργαζόμενους από 15 εταιρείες που δανείζουν σε μεγάλες και ακριβές ξενοδοχειακές μονάδες της χώρας. Δύο μεγάλα εργολαβικά, το «Οραμα» και η «ISS FACILITY SERVICES», είναι τα μεγαλύτερα που δραστηριοποιούνται στα ξενοδοχεία της Αθήνας, με το πρώτο να έχει αναλάβει το ξενοδοχείο «Χίλτον» και το δεύτερο να απασχολεί σε διάφορες εταιρείες 2.100 εργαζόμενους.

Πέρα από το στοιχείο της προσωρινότητας και της συνοδευόμενης ανασφάλειας, που χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη μορφή εργασίας, το κύριο που καθορίζει τη στάση των εργαζόμενων γυναικών μέσω των εργολαβικών γραφείων είναι η διπλή εργοδοσία, που από τη μία ενισχύει το ασφυκτικό πλαίσιο της εργοδοτικής πίεσης και από την άλλη τις διαχωρίζει από τους υπόλοιπους εργαζομένους στον τόπο δουλειάς τους. Διαχωρισμός που σπάει κάτω από την παρέμβαση των ταξικών δυνάμεων.

Η εντατικοποίηση της εργασίας φτάνει ως το σημείο μια καμαριέρα να αναγκάζεται να κάνει 22 δωμάτια στο ωράριό της, δηλαδή 40 κρεβάτια, σκούπισμα, τακτοποίηση κ.ά. με αποτέλεσμα έντονα μυοσκελετικά προβλήματα και τενοντίτιδες. Οι καθαρίστριες αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα σοβαρά προβλήματα που έχουν να κάνουν με τα χημικά που χρησιμοποιούν, όπως αλλεργίες, δερματικά και αναπνευστικά προβλήματα. Οι εργαζόμενες στη λάντζα έχουν επίσης σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα, εξαιτίας των απότομων αλλαγών στη θερμοκρασία, αλλά και καρδιολογικά προβλήματα που ισχύουν και για τους άντρες που απασχολούνται στην κουζίνα.

Στον κλάδο είναι έντονος ο ηλικιακός «ρατσισμός». Οταν η γυναίκα περάσει τα 40-45 δεν τη θέλουν στη δουλειά. Λίγες καταφέρνουν να πάρουν σύνταξη χωρίς να έχουν προβλήματα υγείας. Λίγες είναι οι εργαζόμενες που συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα ένσημα για την ασφάλιση και την ετήσια ιατρική περίθαλψη. Για να συγκεντρώσει ένας εποχιακά εργαζόμενος 40 χρόνια δουλειάς σε ένσημα, δεν του φτάνουν ούτε δύο ζωές. Ειδικά οι καμαριέρες που πιάνουν δουλειά σε μεγαλύτερη ηλικία, θα μείνουν χωρίς συντάξεις και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Η πρακτική άσκηση μαθητών και αλλοδαπών, ακόμα και χωρίς αμοιβή, γίνεται το πεδίο της πιο στυγνής εκμετάλλευσης, που συμπιέζει προς τα κάτω τα εργασιακά δικαιώματα στον κλάδο. Η ύπαρξη ειδικοτήτων που προϋποθέτουν μια σχετική εκπαίδευση αποτελεί τη βάση για την ύπαρξη ενός άμεσα διασυνδεόμενου με το μεγάλο τουριστικό κεφάλαιο και πολυδαίδαλου συστήματος ιδιωτικών και δημόσιων σχολών που αφορούν όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης (ΤΕΙ - ΙΕΚ - επαγγελματικές σχολές - ΕΠΑΣ).

Πολλές νέες κοπέλες οδηγούνται στην επαγγελματική κατάρτιση με το όνειρο μιας μεγάλης σταδιοδρομίας στο χώρο της μαγειρικής στις κουζίνες πολυτελών ξενοδοχείων. Γεγονός όχι τυχαίο σε μια περίοδο όπου η μαγειρική έχει έρθει στο προσκήνιο του lifestyle μέσα από δεκάδες τηλεοπτικές εκπομπές και πολυσέλιδα αφιερώματα στον περιοδικό Τύπο. Μέσα από τη χλιδή των χώρων εστίασης και ξενοδοχείων κρύβονται οι άθλιες συνθήκες δουλειάς των εργαζομένων.

Στα μεγάλα ξενοδοχεία και τα πολυτελή εστιατόρια οι εργαζόμενες έρχονται σε επαφή με αστούς, με το πολιτικό τους προσωπικό, με μεσαία τμήματα της κοινωνίας. Μέσω της εργασίας τους υπηρετούν την πολυτελή διαβίωσή τους, την ομαλή διεξαγωγή διαφορών εργασιών τους. Η επαφή αυτή καλλιεργεί εκ των πραγμάτων ψευδαισθήσεις κοινωνικής ανέλιξης, το μικροαστικό στοιχείο μέσα στους εργαζόμενους. Η λάμψη του πλούτου κρύβει τον αδίστακτο και σάπιο ως το μεδούλι μηχανισμό της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης μέσα από τον οποίο παράχθηκε.

Στον κλάδο του τουρισμού - επισιτισμού υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι αυτοαπασχολούμενων και ιδιοκτητών μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων που απασχολούνται συνήθως εποχιακά. Αποτελούν το 17,5% των απασχολουμένων, ενώ γυναίκες είναι το 35%. Επίσης η πλειοψηφία όσων απασχολούνται ως βοηθοί σε οικογενειακές επιχειρήσεις είναι γυναίκες (65,5%). Οι αυτοαπασχολούμενοι και μικροί του κλάδου πλήττονται από τη φιλομονοπωλιακή πολιτική ανάπτυξης του κλάδου και ιδιαίτερα από τη δράση των tour operators, από το δραστικό περιορισμό των διακοπών των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων.

Αναγκαία προϋπόθεση για την οριστική αντιμετώπιση της εκμεταλλευτικής μανίας του κεφαλαίου σε βάρος των εργαζομένων του κλάδου και για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών είναι ο κεντρικός σχεδιασμός της τουριστικής κοινωνικής εργασίας ως αναπόσπαστο στοιχείο της λαϊκής οικονομίας. Η μετατροπή σε κρατική - κοινωνική ιδιοκτησία όλων των μεγάλων ξενοδοχειακών και τουριστικών εγκαταστάσεων, σε συνδυασμό με την κατάργηση της εμπορευματοποίησης της γης. Η γη, τα δάση, οι παραλίες να αποτελούν λαϊκή, κρατική περιουσία.

Οι φορείς οργάνωσης και διεύθυνσης της τουριστικής δραστηριότητας - κρατικές επιχειρήσεις, φορείς συνδικάτων, συνεταιρισμοί - θα υπάγονται σε κεντρικό φορέα αρμόδιο για τον εγχώριο και αλλοδαπό τουρισμό. Αυτός ο φορέας θα διασφαλίζει την καταγραφή, αξιολόγηση και ιεράρχηση των αναγκών τουριστικής ανάπτυξης.

Αξονες διεκδίκησης των εργαζομένων και όσων έχουν πραγματικό συμφέρον από μια τέτοια προοπτική είναι:

Η ανάπτυξη του κοινωνικού λαϊκού τουρισμού, των δωρεάν διακοπών για τα φτωχά λαϊκά στρώματα, τη νεολαία, τους ανέργους.

Η κατοχύρωση μόνιμης και σταθερής εργασίας, 7ωρο - 5ήμερο - 35ωρο με αύξηση αποδοχών (1.400 ευρώ βασικό μισθό), η κατάργηση όλων των ελαστικών μορφών απασχόλησης και κάθε μορφής ανασφάλιστης εργασίας.

Αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν μεταλυκειακές επαγγελματικές σχολές για τα τουριστικά επαγγέλματα. Οι εργαζόμενοι μαθητές - φοιτητές - σπουδαστές να δουλεύουν 6 ώρες με αποδοχές πλήρους ωραρίου.

Κατάργηση του «Αll inclusive» που χρησιμοποιείται από τους μεγαλοξενοδόχους για την αύξηση της κερδοφορίας και της δύναμής τους ενάντια στους εργαζόμενους και τους μικρούς επαγγελματίες.

Η διέξοδος από την καπιταλιστική οικονομική κρίση ταυτίζεται σήμερα με την οργάνωση της πάλης για τη λαϊκή εξουσία, τη λαϊκή οικονομία, για το σοσιαλισμό. Ταυτίζεται με την ανάγκη να υπάρξει ανασύνταξη του λαϊκού κινήματος με αντιμονοπωλιακά - αντιιμπεριαλιστικά συνθήματα και με στόχο τη διεκδίκηση της λαϊκής εξουσίας, την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων.