Ο λόγος για την τραγωδία της νεολαίας μέσα στα δίχτυα ενός εκπαιδευτικού συστήματος με πολλά συμπτώματα:

• Σύγχυσης βασικών εννοιών της παιδαγωγίας
• Λειτουργικής ασυναρτησίας
• Παιδαγωγικής αναλγησίας
• κοινωνικής ζημιάς και αποδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής
• Πολιτικής αδυναμίας ή απροθυμίας για πραγματικό δημόσιο διάλογο περί του πρακτέου.

Χρησιμοποιούμε τον όρο «νέα», γιατί έχουν μεσολαβήσει - σε σχέση προς την προηγούμενη τριετία της «μεταρρύθμισης» (1997 - 2000) - οι «βελτιωτικές» παρεμβάσεις που ανακοινώθηκαν στις 8/9/2000². Πόσο είναι «νέα» και πόσο «βελτιωμένη» θα το εκτιμήσετε, αναλύοντας τα συγκεκριμένα στοιχεία, που παίρνουμε από το επίσημο κείμενο των ανακοινώσεων.

• «Ζητούμενο της εκπαιδευτικής μας πολιτικής είναι ένα Ενιαίο Λύκειο που διασφαλίζει τη Γενική Παιδεία, την πολύπλευρη (α) μόρφωση του ανθρώπου, την ενίσχυση της κριτικής (β) και συνθετικής ικανότητας των μαθητών...». (σελ.1)
• «Αυτή τη δυναμική υπηρετεί το Ενιαίο Λύκειο με τις τρεις κατευθύνσεις, τη διάκριση των γνωστικών αντικειμένων σε μαθήματα γενικής παιδείας, κατεύθυνσης, επιλογής (γ) τα γνωστικά πεδία και τη διενέργεια πανελλαδικών εξετάσεων (δ) στις τάξεις Β' και Γ'».
• «Εκλεισε ο πρώτος πλήρης κύκλος εφαρμογής του νέου συστήματος απέδειξε (ε) την υπεροχή του».
• «Προχωράμε... για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής λειτουργίας (στ`) του Ενιαίου Λυκείου, καθώς και του συστήματος των εισαγωγικών εξετάσεων (ζ) στην τριτοβάθμια εκπαίδευση» (σελ. 2)
• «Η διαδικασία πρόσβασης στα τριτοβάθμια ιδρύματα αποσυνδέεται από το Απολυτήριο Λυκείου» (σελ. 2). Και «διαχωρίζεται η διαδικασία προαγωγής και απόλυσης των μαθητών από τη διαδικασία εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση» (σελ. 6&3)
• Αλλά στις αμέσως επόμενες &4.5 διευκρινίζεται πώς υπολογίζονται οι βαθμοί των εξετάσεων (ενδοσχολικών και πανελλαδικών) των τάξεων Β' και Γ' Λυκείου για την απόκτηση του Απολυτηρίου και την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (η).
• Στις ενδιάμεσες και επόμενες σελίδες του κειμένου των ανακοινώσεων διευκρινίζονται οι Κατευθύνσεις, τα μαθήματα Γενικής Παιδείας - Κατεύθυνσης - Επιλογής, η διεξαγωγή των εξετάσεων και άλλα ενδιαφέροντα ζητήματα όπως ότι: «Η εξεταστέα και η διδακτέα ύλη (θ) ταυτίζονται και ανακοινώνονται έγκαιρα». «Οι διορθωτές - βαθμολογητές υπογραμμίζουν (ι) τα λάθη των μαθητών πάνω στα γραπτά με διαφορετικά χρώματα» (ια).

Σχολιάζω τις λέξεις ή εκφράσεις που έχουν επισημανθεί πιο μπροστά με γράμματα του αλφαβήτου και ο σχολιασμός γίνεται με τη σειρά επισήμανσης, χωρίς ενδολογική ή αξιολογική ταξινόμηση:

α. Δε γνωρίζω αν ο συντάκτης συνειδητά επιλέγει τον όρο πολύπλευρη μόρφωση αντί ολόπλευρη (all round), που φαίνεται ορθότερη και συγγενέστερη προς την έννοια της γενικής παιδείας. Η διαφορά, πάντως, είναι ουσιώδης ως στόχος και μέθοδος.

β. Ο όρος κριτική ικανότητα προβάλλεται συχνά από την πολιτική ηγεσία, αλλά μόνον ως σύνθημα. Πρώτον στις χιλιάδες σελίδες Οδηγιών για την Αξιολόγηση του Μαθητή, που έχουν σταλεί τα τελευταία χρόνια από το ΥΠΕΠΘ στα σχολεία, οι «σύμβουλοι» δε θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να διευκρινίσουν το ζήτημα είναι η κρίση πώς καλλιεργείται η κριτική ικανότητα³.

Πολλά από τα ερωτήματα που δόθηκαν στις εξετάσεις, πέρυσι και φέτος ή προτείνονται διαμέσου των Φυλλαδίων ως δείγμα (του τύπου «σωστό - λάθος» ή ποια από τις παρακάτω 5 εκδοχές είναι η «σωστή») δεν πείθουν ότι έχουν σχέση με την κριτική ικανότητα⁴.

γ. Οι τρεις όροι μένουν κενοί περιεχομένου, αν δε διατυπωθούν κριτήρια. Η απουσία κριτηρίων ανοίγει το δρόμο της ασυναρτησίας, όταν ύστερα επιχειρούμε να προσγράψουμε περιεχόμενο στους τρεις όρους, π.χ. με ποιο κριτήριο εγγράφεται η γλωσσική διδασκαλία στη Γενική Παιδεία και όχι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, που είναι σήμερα αναγκαίο συμπλήρωμα. Με ποιο κριτήριο εκβάλλεται η Λογική και η Φιλοσοφία (μέσα εννοιολογικής οργάνωσης της σκέψης όλων) από τη Γενική Παιδεία προς την Κατεύθυνση (διά της λεγόμενης «μεταρρύθμισης») και ύστερα αποδιώκεται στη Β' τάξη (με τις πρόσφατες «βελτιώσεις»)^5. Πριν από δύο χιλιάδες και τριακόσια τριάντα τόσα χρόνια κάποιος Αριστοτέλης επιχείρησε και έγραψε την πρώτη Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης και άρχισε αναζητώντας τα κριτήρια πρώτα. Εγραφε, ότι όλες τις προσπάθειες οι άνθρωποι στρέφουν προς «τα αναγκαία, τα χρήσιμα, τα καλά (διά προς τούτους τους σκοπούς δεν, παιδεύειν τους νέους...»⁶. Εκείνος, βέβαια είχε, φαίνεται, τετράγωνη λογική. Εμείς καυχιόμαστε για την πολιτισμική κληρονομιά... κάπου ναυαγήσαμε στο πέλαγος των γραμματικών τύπων. Και καταφέραμε... καταφέραμε να βάζουμε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (αντικείμενο αναγκαίο σήμερα στη ζωή και τερπνό) πλάι πλάι με τη Φιλοσοφία (θεωρούμενη απρόσιτη για τους πολλούς) στον πίνακα επιλογής. Συνέπεια, να μένει η Φιλοσοφία (εργαλείο οργάνωσης της σκέψης και βιοθεωρίας του ανθρώπου) στα αζήτητα της ελληνικής παιδείας. Επίτευγμα «μεταρρύθμισης», με «βελτιώσεις» ή απορύθμισης που ολοκληρώνεται;

δ. Πανελλαδικές εξετάσεις για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση είναι θεσμός κατανοητός για λόγους ποιότητας και αντικειμενικότητας. Αλλά, για την προαγωγή από τη Β' τάξη Λυκείου στη Γ' ποιο σκοπό υπηρετούν; Καταργούν την παιδαγωγική σχέση (και πιθανή επιείκεια) και λειτουργούν ως θεσμός απόρριψης του μισού μαθητικού πληθυσμού από τα πλαίσια της θεωρούμενης Γενικής Παιδείας⁷. Γιατί; Για να ωθήσουμε πελατεία προς τα ΤΕΕ.

ε. «Απέδειξε» το Λύκειο της «μεταρρύθμισης» την υπεροχή του! Φαίνεται ότι οι υπεύθυνοι για το κείμενο των υπουργικών δηλώσεων δεν έχουν καλές σχέσεις με τη Λογική ή με τη Μεθοδολογία ή και με την Επιστημολογία, για να χρησιμοποιούν τόσο αναπόδεικτα την έννοια της απόδειξης, χωρίς αποδεικτικούς λόγους. Αλλιώς θα θυμούνταν την «Εκθεση Καζάζη», τις χιλιάδες των απορριφθέντων στη Β' τάξη Λυκείου (πέρυσι και φέτος), τις χιλιάδες των εγκλωβισμένων αριστούχων⁸ φέτος, τα αμέτρητα άρθρα αποκάλυψης αδυναμιών του θεσμού⁹.

στ`. Δε γνωρίζω πόσο συνειδητά χρησιμοποιούν τον όρο εκπαιδευτική λειτουργία και αποφεύγουν ή αγνοούν την παιδαγωγική λειτουργία, που είναι νομίζω, ο μόνος τον οποίο μπορεί να επικαλεστεί κανείς ως καύχημα, αν διαπιστώνει κάτι τέτοιο σήμερα στο Ενιαίο Λύκειο και στο ΤΕΕ. Προσωπικά δυσκολεύομαι να δω παιδαγωγική ή εκπαιδευτική λειτουργία ύστερα από τις επισημάνσεις βαναυσουργίας που κατέγραψα στις προηγούμενες παραγράφους.

ζ. Φαίνεται ότι οι «αρμόδιοι» βλέπουν την Εκπαίδευση σχεδόν μόνο ως διαδικασία εξετάσεων, λησμονούν ότι πρώτιστα είναι θεσμός διδασκαλίας. Φαίνεται χρήσιμο να τους θυμίσουμε κάτι από τον πλατωνικό ορισμό περί παιδείας: ύστερα από πολλή συζήτηση ένας από τους συνομιλητές στους Νόμους καταλήγει συμπερασματικά έτσι «Εστιν ουν παιδεία η παίδων ολκή (από το έλκω) και αγωγή προς τον ορθόν λόγον^». Διακρίνετε τέτοια αγαθά, «ελκυστική γοητεία», «ορθό λόγο», ποιότητα στην εκπαιδευτική πραγματικότητα που ζούμε σήμερα ως τραγωδία για τη νεολαία; Με τραγικές συνέπειες για την κοινωνία;

η. Αυτά τα παραθέματα, από τη σελίδα 8 των δηλώσεων του υπουργού, εγκλείουν προφανή αντίφαση, χειροπιαστή. Και αναρωτιέμαι: δεν την αντιλήφθηκαν οι υπεύθυνοι «σύμβουλοι», οι συντάκτες, ο υπουργός¹⁰. Πλάνη τους ή επιχείρηση παραπλάνησης, ημών των ιθαγενών: Δέχομαι την επιεικέστερη εκδοχή, όποια προβάλλουν οι ίδιοι.

θ. «Η εξεταστέα και η διδακτέα ύλη ταυτίζονται». Μια απλή πρόταση, τρεις έννοιες, πολλά τα ατοπήματα¹¹ και οι απορίες για την επάρκεια της παιδαγωγικής σκέψης των εισηγητών.

Για όποιους η χρήση της γραφίδας προϋποθέτει επικοινωνία με τη σκέψη και την πραγματικότητα προηγείται ο καθορισμός διδακτέας ύλης με κριτήρια παιδαγωγικά, ακολουθεί η οργάνωση και εύρυθμη λειτουργία του σχολείου όλον τον εργάσιμο χρόνο, εξασφαλίζεται έγκαιρη ενημέρωση των διδασκόντων για το τι τους αναθέτουμε να κάνουν και πώς¹² διαπιστώνεται ότι χρησιμοποιήθηκαν σωστά οι οδηγίες¹³ και βιβλία διδάξιμα¹⁴ και πραγματοποιήθηκε η προγραμματισμένη διδακτική εργασία, ώστε να εξακριβωθεί τότε τι διδάχτηκε και μπορεί να χαρακτηριστεί εξεταστέο. Οποιος προτάσσει σε μια τέτοια ανακοίνωση τον όρο εξεταστέα μοιάζει με δικαστή (αν υπάρχει) που αρχίζει να γράφει τον όρο καταδίκη πριν διαβάσει τη δικογραφία και ακούσει την ακροαματική διαδικασία.

ι. Αντί για αυτές τις παιδαγωγικές πρόνοιες, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ μας προσφέρει μια «κοσμοϊστορική» οδηγία: «οι διορθωτές - βαθμολογητές θα υπογραμμίζουν τα λάθη των μαθητών πάνω στα γραπτά με διαφορετικά χρώματα»! Καμαρώστε και γιορτάστε. Αντί να ομολογούμε τα λάθη μας, σε όλη τη διαδικασία, θα χρωματίζουμε τα λάθη των μαθητών, για να είμαστε δίκαιοι απέναντι σε αυτούς που καταδικάσαμε άκριτα.

ια. Και λησμονούμε ένα άλλο βαρύ ολίσθημα που έχει γίνει εις βάρος της κοινωνίας μας από τους εισηγητές της «μεταρρύθμισης» και παρασιωπάται τώρα από αυτούς που εισηγούνται «βελτίωση».

Συγκεκριμένα, με διάφορες διατάξεις αρχικά δημοσιευμένες στο επίσημο ενημερωτικό φυλλάδιο Ενιαίο Λύκειο: το νομοθετικό πλαίσιο (έκδοση του ΥΠΕΘ 1998, 99), σελ. 70-72, τώρα «βελτιωμένες» με υπουργική απόφαση προβλέπονται ρυθμίσεις διευκρινιστικές για τους κατόχους Απολυτηρίων ξένων λυκείων της ημεδαπής ή αλλοδαπής και κατόχους Διεθνούς Απολυτηρίου, στο οποίο χορηγείται μόνο από λίγα Λύκεια ιδιωτικού δικαίου οι οποίες συνοψίζονται στα εξής:

Αποκτούν το Απολυτήριο τους με ενδοσχολικές διαδικασίες ομαλές (καλώς)

Αποκτούν το δικαίωμα εγγραφής σε ξένα Πανεπιστήμια (με εξωτερικές εξετάσεις σε 7 ή 8 μαθήματα, δηλαδή εξετάσεις ανάλογες προς ό,τι ονομάζουμε πανελλαδικές), καλώς

Αν επιθυμούν να εγγραφούν σε ελληνικά Πανεπιστήμια, μπορούν να λάβουν μέρος στις γραπτές εξετάσεις της Γ' Λυκείου και να κριθούν ανάλογα με τις γραπτές επιδόσεις τους.

Οι ρυθμίσεις αυτές είναι νομίζω συνετές, αλλά αποτελούν προνόμιο, αν συγκριθούν προς το κολαστήριο που ίσχυε για τους δύσμοιρους ιθαγενείς (με 18 πανελλαδικές εξετάσεις, τις εννέα στο μεθοδικό Απορριπτήριο της Β' Λυκείου).

Τρανή απόδειξη της ασυναρτησίας και του αποπροσανατολισμού της «Μεταρρύθμισης» και της «Βελτίωσης» εντόπισαν οι διαφημιστές φοιτητικής και μαθητικής μετανάστευσης και γράφουν στο θύμα της Εκπαιδευτικής Αστοργίας: «Ελα σε μας να σπουδάσεις αυτό που εσύ θέλεις» (εφημερίδες του Σεπτέμβρη).