Στον μεγάλο και πολυσήμαντο, διεθνώς αναγνωρισμένο καλλιτέχνη Νίκο Χατζηκυριάκο - Γκίκα, ο οποίος, πέρα από ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος, ήταν και συγγραφέας, ποιητής και στοχαστής, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του '30, είναι αφιερωμένη η φετινή καλοκαιρινή εκθεσιακή περίοδος στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο (3 Ιουλίου - 25 Σεπτεμβρίου 2011).

Το αφιέρωμα - φόρος τιμής και μνήμης στον μεγάλο Ελληνα καλλιτέχνη, ο οποίος όχι μόνο με το χρωστήρα του αλλά και με την οξυδερκή γραφίδα του συνέβαλε τα μέγιστα στη διάπλαση της σύγχρονης πολιτιστικής μας παράδοσης, θα συγκροτείται από 100 περίπου εκθέματα - 71 ζωγραφικά, 21 σχέδια και 12 γλυπτά - προερχόμενα από μουσεία, ιδρύματα, αλλά και ιδιωτικές συλλογές.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1906. Ο πατέρας του, Αλέξανδρος, καταγόταν από τα Ψαρά και η μητέρα του, Ελένη, από την Υδρα, νησί όπου ο καλλιτέχνης πέρασε τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων. Σ' αυτό το σπίτι, από το 1935 έως το 1940 και από το 1945 έως το 1961 (οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά), ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας δημιούργησε μερικά από τα πιο σημαντικά του έργα. Μαθητής ακόμα, παίρνει τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Κ. Παρθένη. Για πρώτη φορά, εκθέτει έργα του το 1923 στο Παρίσι, όπου γνωρίστηκε με τα εικαστικά ρεύματα της εποχής, αλλά και με μεγάλες προσωπικότητες της Tέχνης του αιώνα μας. Ανάμεσά τους οι: Ματίς, Πικάσο, Μπρακ, Λε Κορμπιζιέ, Μουρ κ.ά. Φύση ανήσυχη και πολυδιάστατη, ο Ν. Χατζηκυριάκος - Γκίκας συνεργάζεται το 1936 και '37 με τον αρχιτέκτονα Πικιώνη, τον ποιητή Παπατσώνη και τον σκηνοθέτη Καραντινό, στην έκδοση του περιοδικού «Το Τρίτο Μάτι», ενώ το 1941 εκλέχτηκε καθηγητής στην έδρα Σχεδίου της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου, όπου και δίδαξε μέχρι το 1958.

Σ' αυτό το διάστημα ασχολήθηκε και με τα σκηνικά. Τα πρώτα στην Ελλάδα μοντέρνα σκηνικά τα έκανε για το θέατρο «Κοτοπούλη». Ακολούθησε η συμμετοχή του, με αρχαίες μάσκες, στις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, που παρουσίασε το 1951 το «Εθνικό Θέατρο». Παράλληλα, η ζωγραφική, η χαρακτική και η γλυπτική του ταξίδεψαν και παρουσιάστηκαν σε μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα. Οι εκθέσεις έργων του σε Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο, Νέα Υόρκη, σημείωσαν μεγάλη επιτυχία. Στην Ελλάδα, η «Εθνική Πινακοθήκη» οργάνωσε, το 1973, μεγάλη αναδρομική έκθεση, ενώ την ίδια χρονιά ο Ν. Χατζηκυριάκος - Γκίκας εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αποκάλυψε και μία ακόμη πτυχή του: Τη συγγραφική του ικανότητα.

«Ο Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας» - σημειώνει ο διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κυριάκος Κουτσομάλλης στο κείμενό του που δημοσιεύεται στην έκδοση που συνοδεύει την έκθεση - «τόσο με την βεβαιότητα της αλήθειας του γεωμετρισμού της φύσης, όσο και την ελεγειακή χρωματική γοητεία της αιγαιοπελαγίτικης τοπιογραφίας οδήγησε τη ζωγραφική του εκεί όπου το ωραίο συγχωνεύεται με το πνευματικό. Με ερείσματα που εδραιώνονται στο "αιώνιο" της καταγωγής και της δικής του μακρινής παράδοσης, συγχρονίστηκε με την εποχή του κάνοντας επίκαιρο το παλιό».

Ο τόμος που θα πλαισιώνει την έκθεση θα κυκλοφορήσει σε ελληνικά και αγγλικά και θα περιλαμβάνει εισαγωγικό κείμενο του Κυριάκου Κουτσομάλλη, το μνημειώδες, μακροσκελές κείμενο που ο Οδυσσέας Ελύτης αφιέρωσε στον Χατζηκυριάκο - Γκίκα - αναδημοσιευμένο αυτούσιο -, καθώς και αποσπάσματα από κείμενα του ίδιου του Ν. Χατζηκυριάκου - Γκίκα, τα οποία επέλεξε η Ελεάνα Μαργαρίτη.

Στα πλαίσια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν και φέτος συμπληρωματικές εκδηλώσεις όπως η στρογγυλή τράπεζα, με αντικείμενο συζήτησης τη γενιά του '30. Συντονίστρια θα είναι, η Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ και θα συμμετέχουν προσωπικότητες από το χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών.

«[...] Στο σταυροδρόμι από τις τροχιές αυτές που διαγράφονταν μέσα στη θερμή ατμόσφαιρα της γαλλικής πρωτεύουσας, ένας καλλιτέχνης νεοφτασμένος, στην αρχή του σταδίου του ακόμη, μπορούσε ίσως να βρει εύκολα το δρόμο του, μπορούσε όμως το ίδιο εύκολα - κι αν δεν είχε αρκετό ψυχικό έρμα μέσα του - να τον χάσει, να πέσει στην παραζάλη, να κομματιαστεί και μ' ένα λόγο να καταποντισθεί και να σβήσει. Ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας άντεξε. Από την ιδιοσυγκρασία του πλασμένος, θα έλεγες, να βρεθεί σ' ένα τέτοιο περίγυρο και σε μια τέτοια ιστορική στιγμή, αναλαμβάνει μιαν ισότιμη και ανεξάρτητη δράση μέσα στην ομάδα εκείνη των πρωτοπόρων, που οι περισσότεροί τους γλήγορα γίνονται φίλοι του προσωπικοί. Και μόνο το γεγονός ότι είχε τη δύναμη τόσο νέος ακόμη να ξεφορτωθεί το βάρος μιας κληρονομιάς τυραννικής και να προσαρμοστεί στις διαθέσεις της διεθνούς πρωτοπορίας, με αξιώσεις και επιτεύγματα που ένα πλήθος αλλοφύλων διεκδικούσε, ήτανε κάτι περισσότερο από ευοίωνο. Τα μεγάλα γαλλικά περιοδικά και οι εγγλέζικες εκδόσεις τέχνης ασχολούνται από πολύ νωρίς με τη συμβολή του στη μετακυβιστική προσπάθεια. Ο προσωπικός του τόνος αρχίζει να δείχνει ότι ο ζωγράφος αυτός είναι πιθανό να διεκδικήσει πολύ γλήγορα μιαν από τις πρώτες θέσεις στη σειρά των συγχρόνων Ευρωπαίων καλλιτεχνών. Αλλά οι φιλοδοξίες του ίδιου τον σπρώχνουν, όπως θα δούμε, να επιδιώξει αυτό τον τίτλο από άλλο δρόμο, το δρόμο της πατρίδας του»... (Η σύγχρονη τέχνη και ο ζωγράφος Ν. Χατζηκυριάκος - Γκίκας. Οδυσσέας Ελύτης στο περ. Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, αρ. 11, τόμος β΄, Αθήνα 1947, σ. 351-360).