Δυόμισι χρόνια μετά την ανεξαρτησία τον Ιούλη του 2011, το Νότιο Σουδάν βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου. Οχι εξαιτίας των λεγόμενων διαφορών ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες φυλές της χώρας (φυλή των Ντίνκα από όπου προέρχεται ο Νοτιοσουδανός πρόεδρος Σάλβα Κιίρ Μαγιαρντίτ και φυλή Νούερ από όπου προέρχεται ο αποπεμφθείς πρώην αντιπρόεδρος Ρίεκ Ματσάρ που φέρεται σήμερα ως επικεφαλής στασιαστών). Αλλά εξαιτίας ενός καταστροφικού συνδυασμού που σχετίζεται με τα σημαντικά πετρελαϊκά κοιτάσματα που διαθέτει η χώρα και από τα οποία εξαρτά το 98% των εσόδων της, τις μεγάλες ελλείψεις σε σημαντικές υποδομές και υπηρεσίες, και τη διαπάλη της πολιτικής ελίτ για τον έλεγχο της οικονομίας. Οχι τυχαία ο Νοτιοσουδανός πρόεδρος Σάλβα Κιίρ Μαγιαρντίτ διοικεί με υπερεξουσίες που δημιουργούν τριβές.

Οι πολύνεκρες μάχες που ξέσπασαν το βράδυ της περασμένης Κυριακής (15/12/13) σε κεντρικές περιοχές της πρωτεύουσας Τζούμπα και μεταλαμπαδεύτηκαν ως το τέλος της βδομάδας στις πετρελαιοφόρες περιοχές των πολιτειών Τζόνγκλεϊ και Γιούνιτι δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, αλλά αναμενόμενη εξέλιξη. Οι ραγδαίες εξελίξεις από το βράδυ της περασμένης Κυριακής ως σήμερα, με χαρακτηριστικό γεγονός τη σπουδή ορισμένων ένοπλων ομάδων (δίχως φανερή κεντρική ηγεσία) να καταλάβουν μερικές από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπηγές, που λειτουργεί στη χώρα ως επί το πλείστον κονσόρτσιουμ με επικεφαλής την κινεζική πετρελαϊκή εταιρεία «CNPC», αναδεικνύουν τις βαθύτερες ρίζες του προβλήματος και το άρωμα πετρελαίου που περιβάλλει τη σοβαρότερη κρίση που ξεσπά στο Νότιο Σουδάν από την ανεξαρτησία του.

Αλλωστε όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι εάν αυτές οι ένοπλες ομάδες, που επί του παρόντος προβάλλονται σαν «τυχαίες» δίχως «κεντρική διοίκηση», καταφέρουν να ελέγξουν τις στρόφιγγες παραγωγής πετρελαίου τότε θα προκαλέσουν, σύντομα, οικονομική ασφυξία στον πρόεδρο Σάλβα Κιίρ, αναγκάζοντάς τον (όσο και εάν δεν το θέλει) σε παραίτηση.

Από την άλλη η απροθυμία του φερόμενου ως επικεφαλής των στασιαστών, πρώην αντιπροέδρου Ρ. Ματσάρ, να προχωρήσει σε συνομιλίες με τον Κιίρ για την εκτόνωση της κρίσης, δεν προδίδει αδιαφορία, αλλά αυτοπεποίθηση ή αλαζονεία πως το τέλος της παρούσας ηγεσίας πλησιάζει.

Μέσα σε όλα αυτά δεν θα μπορούσε κανείς να αγνοήσει την επιλογή της Κίνας να αποφύγει τις δηλώσεις και τα σχόλια για τη νοτιοσουδανική κρίση, αρκούμενη σε μία συνήθη έκκληση για την «ειρηνική επίλυσή της». Ούτε θα μπορούσε κανείς να αγνοήσει τις υποκριτικές προειδοποιήσεις του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα περί ενός Νότιου Σουδάν που «βρίσκεται στον γκρεμό» και είναι αντιμέτωπο με «σκοτεινές μέρες» του παρελθόντος. Αν μη τι άλλο, η παρούσα κρίση στο Νότιο Σουδάν συμφέρει την Ουάσιγκτον καθώς μεσοπρόθεσμα θα μπορούσε (εάν βοηθήσουν οι εξελίξεις) να οδηγήσει σε ξαναμοίρασμα της τράπουλας όχι μόνο σε επίπεδο ηγεσίας (προκειμένου να ανέβει στον προεδρικό θώκο ένας πιο φιλοδυτικός ηγέτης, πιο διαλλακτικός από τον νυν ηγέτη των πρώην ανταρτών), αλλά και σε επίπεδο πετρελαϊκών επιχειρήσεων, ώστε να περιοριστεί ο ηγετικός ρόλος των κινεζικών πετρελαϊκών εταιρειών προς όφελος των αμερικανικών και άλλων δυτικών μονοπωλίων ενέργειας.

Ο Ομπάμα έστειλε ήδη τους (πρώτους;) 45 Αμερικανούς στρατιώτες τάχα για να περιφρουρήσουν την ασφάλεια συμπατριωτών τους. Κάτι που δεν το έκανε ούτε στο Μάλι, ούτε στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, παρά τις πιέσεις των Γάλλων, που πραγματοποιούν εκεί ιμπεριαλιστική επέμβαση με πρόσχημα πολύνεκρες συγκρούσεις.

Αλλωστε, αν υπάρχει κάτι, σε σχέση με το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν, που δεν ξεχνούν ποτέ η αστική τάξη και το μεγάλο κεφάλαιο στις ΗΠΑ, είναι ότι ήταν η «Chevron» που ανακάλυψε αποδεδειγμένα πρώτη το 1974 σημαντικά πετρελαϊκά κοιτάσματα σε μία περιοχή 120 χλμ νοτιοανατολικά του Πορτ Σουδάν.

Τα προβλήματα στη νεότερη χώρα της υφηλίου με μέγεθος περίπου ίσο με εκείνο της Γαλλίας και αποδεδειγμένα πετρελαϊκά κοιτάσματα 7 δισεκατομμύρια βαρέλια ξεκίνησαν πριν, και ιδιαίτερα μετά τους πρώτους μήνες ανεξαρτησίας. Την αρχική ευφορία από τις υποσχέσεις για τις τάχα γενναιόδωρες προσφορές «βοήθειας», κυρίως από δυτικές χώρες, τη διαδέχθηκε η ανώμαλη προσγείωση σε μία γεωπολιτική πραγματικότητα που διαμορφώνουν ο εκάστοτε διεθνής συσχετισμός δυνάμεων, οι ενδοϊμπεριαλιστικοί διαγκωνισμοί, αλλά και οι αυξημένες ενεργειακές ανάγκες ανερχόμενων υπερδυνάμεων (όπως η Κίνα) που τις ωθούν να κάνουν μπίζνες σε παρθένες χώρες όπως το Νότιο Σουδάν.

Εάν σε όλα αυτά προσθέσει κανείς τα πολυετή προβλήματα στις σχέσεις της νέας χώρας με το (Βόρειο) Σουδάν (λόγω του πολυετούς, καταστροφικού εμφύλιου πολέμου) και το γεγονός πως η ανεξαρτητοποίηση της πρώτης ανέδειξε και απέδειξε τους δεσμούς βαθιάς αλληλοεξάρτησης μεταξύ τους (καθώς η Τζούμπα διαθέτει τα πετρέλαια, αλλά το Χαρτούμ τις υποδομές σε πετρελαιοαγωγούς, διυλιστήρια και λιμάνια για την εξαγωγή του), αντιλαμβάνεται το εκρηκτικό μείγμα των εξελίξεων.

Πριν καλά-καλά κλείσει το πρώτο εξάμηνο ανεξαρτησίας, φάνηκαν οι πρώτες μεγάλες δυσκολίες ένταξης των πρώην ανταρτών του SPLA σε τακτικό στρατό, στον οποίο υποτίθεται πως θα ενσωματώνονταν οι ένοπλοι από όλες τις φυλετικές κοινότητες και οργανώσεις.

Το Δεκέμβρη του 2011 στη μεγαλύτερη πολιτεία της χώρας, Τζόνγκλεϊ, ξέσπασαν αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε νεαρούς της (αγροτο-κτηνοτροφικής) φυλής των Ντίνκα και της (νομαδικής) φυλής των Νούερ, με αποτέλεσμα πάνω από 1.000 νεκρούς και 150.000 εκτοπισμένους αμάχους. Η κρίση δεν λύθηκε, αλλά κουκουλώθηκε με παρεμβάσεις της κεντρικής κυβέρνησης, η οποία έβλεπε στον ορίζοντα ένα άλλο, πιο σοβαρό, πρόβλημα: Την αδυναμία συνεργασίας με το (Βόρειο) Σουδάν πάνω στο δικαιότερο μοίρασμα των εσόδων από την παραγωγή, εκμετάλλευση και εξαγωγή νοτιοσουδανικού πετρελαίου από τα λιμάνια του βορρά.

Η προσπάθεια του Σάλβα Κιίρ να δείξει πως είναι ο κυρίαρχος του πετρελαϊκού παιχνιδιού, αποφασίζοντας το χειμώνα του 2011-2012 να σταματήσει την παραγωγή πετρελαίου και τις εξαγωγές του στο Σουδάν, απελαύνοντας παράλληλα τον Κινέζο Λίου Γινγκκάλ, που ήταν ο επικεφαλής του πετρελαϊκού κονσόρτσιουμ της κινεζικής πετρελαϊκής «CNPC», προκάλεσε περισσότερα προβλήματα από όσα υποτίθεται πως θα έλυνε. Αφ' ενός έκλεισε τις κάνουλες που έδιναν το 98% των εσόδων του κράτους, εκτοξεύοντας τον πληθωρισμό στο 80% και αποδυναμώνοντας κατά τουλάχιστον το ένα τρίτο την αξία της νοτιοσουδανικής λίρας. Αφ' ετέρου έβαλε στον «πάγο» όλα τα δημόσια έργα υποδομών και ανάπτυξης όπως οικοδόμηση σχολείων, νοσοκομείων, κέντρων εκπαίδευσης, δρόμων, δικτύων ύδρευσης κ.ά. Ως τον Απρίλη του 2012 ο Νοτιοσουδανός πρόεδρος έκανε την ανάγκη φιλοτιμία και έσπευσε στην Κίνα για να αποκαταστήσει τις διμερείς σχέσεις και να ζητήσει δάνεια και επενδύσεις με αντάλλαγμα ευνοϊκότερη μεταχείριση στις έρευνες για νέες γεωτρήσεις.

Σταδιακά η κατάσταση εξομαλύνθηκε με την επανέναρξη της παραγωγής πετρελαίου και την εκτόνωση της έντασης μεταξύ Χαρτούμ (Βόρειο Σουδάν) και Τζούμπα (Νότιο Σουδάν). Ομως η διαπάλη ανάμεσα σε αξιωματούχους οδήγησε τον πρόεδρο το Μάη του 2012, ένα δίμηνο πριν την πρώτη επέτειο ανεξαρτησίας, να καταγγείλει δημοσίως την υπεξαίρεση 4 δισ. δολαρίων από τα κρατικά ταμεία από μόλις 75 αξιωματούχους!

Αν και παραμένει άγνωστο εάν και ποιοι επέστρεψαν έστω και μερικές χιλιάδες δολάρια στα κρατικά ταμεία, τα προβλήματα συσσωρεύονταν αντί να λύνονταν και βέβαια το «μάρμαρο» πληρώνουν τα λαϊκά στρώματα.

Η κατάσταση είναι τραγική: Σύμφωνα με στοιχεία οργανώσεων του ΟΗΕ, το 70% των παιδιών ηλικίας από 6 έως 17 ετών δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους σε σχολική αίθουσα. Οσα λίγα κατορθώσουν να πάνε σχολείο, μόλις το 10% αυτών καταφέρνει να ολοκληρώσει τις δύο πρώτες βαθμίδες της Εκπαίδευσης.

Χειρότερα είναι τα πράγματα στην Υγεία. Στη χώρα των περίπου 9.000.000 κατοίκων υπάρχουν μόλις 120 παθολόγοι και 100 επαγγελματίες νοσηλευτές(!). Το γεγονός αυτό εξηγεί τα υψηλά ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας (2.000 θάνατοι ανά 100.000 γεννήσεις) αλλά και θνησιμότητας ενηλίκων ασθενών.

Ο μισός πληθυσμός είναι, συχνά, αντιμέτωπος με το φάσμα του υποσιτισμού και της πείνας καθώς το Πρόγραμμα Τροφίμων του ΟΗΕ εκτιμά πως πάνω από 2.700.000 Νοτιοσουδανοί στήριξαν μέσα στο 2013 τη βασική διατροφή τους σε βοήθεια οργανισμών αρωγής μεταξύ άλλων και λόγω των κατά καιρούς συγκρούσεων στις πολιτείες Νότιο Κορντοφάν και Μπλε Νείλος.

Η συσσώρευση όλων αυτών των προβλημάτων αύξησε μοιραία και την πίεση στην κυβέρνηση του Σάλβα Κιίρ. Ο ίδιος δεν έδειξε ποτέ να παραδέχεται το δικό του μερίδιο ευθύνης. Αντίθετα, εντόπιζε με περισσό ζήλο τα προβλήματα στους άλλους. Τον Απρίλη του 2013 ακύρωσε,με προεδρικό διάταγμα, τη συνδιάσκεψη εθνικής συμφιλίωσης που είχε διοργανώσει ο τότε αντιπρόεδρος Ρίεκ Ματσάρ (θεωρώντας ότι ο τελευταίος επιδίωκε να αυξήσει την επιρροή του ενόψει των μελλοντικών εκλογών του 2015). Τελικά τον Ιούλη απέπεμψε τους περισσότερους από τους υπουργούς της κυβέρνησής του και μαζί τον αντιπρόεδρο της χώρας Ρίεκ Ματσάρ.

Κάπως έτσι φθάσαμε στην απόπειρα πραξικοπήματος της περασμένης Κυριακής, όπως τουλάχιστον, την κατήγγειλε ως τέτοια ο Νοτιοσουδανός πρόεδρος, επιλέγοντας να εμφανιστεί τη Δευτέρα με στρατιωτική αμφίεση και να κατονομάσει ως αρχηγό στασιαστών στρατιωτικών τον πρώην αντιπρόεδρο Ρ. Ματσάρ. Μέσα στα πρώτα δύο-τρία 24ωρα, ξεπέρασαν τους 500 οι νεκροί από τις συγκρούσεις στην πρωτεύουσα Τζούμπα και σε περιοχές της πολιτείας Γιούνιτι και Τζόνγκλεϊ (όπου και τα περισσότερα πετρέλαια, σε απόσταση αναπνοής από τη διαφιλονικούμενη επίσης πετρελαιοφόρα περιοχή Αμπγέι που διεκδικεί ο βορράς). Στον κυκεώνα των συγκρούσεων βρέθηκαν την Παρασκευή και δύο Ινδοί κυανόκρανοι της αποστολής του ΟΗΕ (UNMISS), που σκοτώθηκαν από πυρά στασιαστών. Οχι τυχαία από το λεγόμενο αμερικανικό ίδρυμα ανάλυσης «Εnough Project», από πρώην αξιωματούχους της κυβέρνησης «έπεσε» η ιδέα για επέμβαση των ΗΠΑ, ξανά με το πρόσχημα «αποτροπής» ανθρωπιστικής κρίσης...

Οι εξελίξεις στη χώρα το επόμενο διάστημα αναμένεται να έχουν επίδραση σε περιφερειακό, ενδεχομένως και σε ευρύτερο, επίπεδο.