Παράδειγμα σπουδαίου δημιουργού και αφοσιωμένου κομμουνιστή αγωνιστή, ο Αλέκος Ξένος, ο συνθέτης της Αντίστασης, πορεύτηκε σ' όλη του τη ζωή, δίνοντας «τα πάντα για τους αδύνατους, για το ανθρώπινο δίκιο». Δραστήριος συνδικαλιστής, μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και ταυτόχρονα καλλιτέχνης, συνθέτης και μουσικός με όραμα για την πολιτιστική ζωή της Ελλάδας, ήταν ένας καλλιτέχνης που, όπως λέει ο ίδιος, «Λαχταρούσα να εκφράσω με την τέχνη μου τα οράματα της ψυχής μου, τους παλμούς της εποχής μας, τους πόθους του εργαζόμενου λαού μας». Βίωσε την Εθνική Αντίσταση και σαν αγωνιστής και σαν καλλιτέχνης. Ο δημιουργός «έφυγε» από τη ζωή την 1η Σεπτέμβρη του 1995, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο μουσικό έργο - παρακαταθήκη για το λαό μας.

Μία πολυεπίπεδη αφετηρία για την επαφή του αναγνωστικού κοινού με το έργο του Αλέκου Ξένου αποτελεί η έκδοση «Αυτοβιογραφία» και το Αρχείο του Αλέκου Ξένου, που κυκλοφορεί από τη Σειρά «Βιβλιοθήκες του Μουσείου Μπενάκη».

Το γλαφυρό ύφος της «Αυτοβιογραφίας» του «συνθέτη της Αντίστασης» λειτουργεί με τρόπο γοητευτικό, όταν περιγράφει εικόνες από τους διάφορους σταθμούς της ζωής του.

Γεννημένος το 1912 ο Αλέκος Ξένος, σε ηλικία τεσσάρων χρόνων, ορφάνεψε από πατέρα και λίγο αργότερα και από μητέρα. Εγκαταλείπεται από τους συγγενείς στην τύχη του και τον περιμαζεύουν συντοπίτες, κάνει δουλειές του ποδαριού σε τσαγκαράδικο, καμίνι και για τον καλλίφωνο ταβερνιάρη Σπύρο Μπάστα. Δεκατεσσάρων χρόνων γράφεται στη Φιλαρμονική του Δήμου Ζακύνθου. Μαθαίνει τρομπέτα, παίζει με τη Φιλαρμονική, συνοδεύει μελοδραματικούς θιάσους, ενώ γνωρίζεται με τον σοσιαλιστή συγγραφέα Κ. Πορφύρη που τον επηρεάζει ιδεολογικά και πνευματικά.

Ο συνθέτης αναφέρεται στις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών (1931 - 1939) και τους καθηγητές του, στη συνεργασία του με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών και στη σύσκεψη του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου το 1936 για ζητήματα της μουσικής ζωής του τόπου, μεταξύ των οποίων η ίδρυση μουσικής ακαδημίας και μουσικού κέντρου για τη συλλογή και διαφύλαξη της ελληνικής μουσικής. Ιδιαίτερη μνεία κάνει στη συναναστροφή του με τον δάσκαλό του Δημήτρη Μητρόπουλο.

Ηδη, από το 1934, ο Αλ. Ξένος έχει μυηθεί στο μαρξισμό. Συμμετέχει στους αγώνες του μουσικού κλάδου, εντάσσεται στην ΚΟ Μουσικών του παράνομου ΚΚΕ και πρωτοστατεί για τη δημιουργία των μετέπειτα μεγάλων ορχηστρών μας. Το 1941 εντάσσεται στο ΕΑΜ και ορίζεται Γραμματέας - εκπρόσωπος της ΚΟ Μουσικών στην Αχτίδα Διανοουμένων - Καλλιτεχνών του ΚΚΕ. Συμβάλλει στη δημιουργία ΕΑΜίτικων μουσικών ομάδων και στην έκδοση της παράνομης εφημερίδας του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου «Ο Μουσικός». Συλλαμβάνεται δυο φορές, αλλά ξεφεύγει. Μελοποιεί το πρώτο του αντιστασιακό τραγούδι, το ποίημα του Παλαμά «Εμπρός». Ο συνθέτης περιγράφει τη δράση του την περίοδο της Κατοχής, τη σύνθεση του πρώτου του έργου «Νέοι Σουλιώτες» (1940), τη συνεισφορά του στην ίδρυση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και τα τραγούδια του για τις ανάγκες της Αντίστασης.

Το 1943 οι κατακτητές σχεδιάζουν συναυλία στη Λυρική Σκηνή, με συμμετοχή της Ορχήστρας της. Οι μουσικοί του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Α. Ξένο, ματαιώνουν τη συναυλία, παριστάνοντας τους «άρρωστους». Ο συνθέτης καταζητείται. Βγαίνει στην παρανομία και στο Βουνό, όπου γράφει αντιστασιακά τραγούδια, μουσική για παράσταση κουκλοθεάτρου, συνεργάζεται με άλλους ΕΑΜίτες καλλιτέχνες, οργανώνει φιλαρμονικές και χορωδίες. Ο καλλιτέχνης μιλάει για την απόφασή του να πάει στο Βουνό, να δραστηριοποιηθεί έντονα στον αντιστασιακό αγώνα και να τονίσει το ρόλο της μουσικής στην επιτυχημένη έκβασή του. Ασχολείται με τη δημιουργία χορωδιών και φιλαρμονικών στα βουνά της ελεύθερης μαχόμενης Ελλάδας, γράφει τραγούδια που αγαπήθηκαν από το λαό, όπως «Ο ύμνος της Αλληλεγγύης», «Ο Υμνος της ΕΠΟΝ», «Το τραγούδι του Αρη», «Τραγούδι για τ' Αετόπουλα», συνεργάζεται με άλλους καλλιτέχνες της οργάνωσης.

Παίρνει μέρος στο «Θέατρο του Βουνού» που δημιούργησε ο Βασίλης Ρώτας και κατά την ορκωμοσία της κυβέρνησης του Βουνού παρουσίασε τον μελοποιημένο από τον ίδιο «Υμνο της ΠΕΕΑ»: «Απ' τη στάχτη βγαίνεις ξανά / ίδια γεννιέσαι πάντα νέα / με τη σημαία της ΠΕΕΑ / με τα βλαστάρια τα γενναία...».

Ο απόηχος των γεγονότων του Δεκέμβρη του '44 συνέβαλε στη δημιουργία ενός από τα γνωστότερα έργα του με τον τίτλο «Η Λαφίνα» που περιέχει έντονα συμβολικά στοιχεία. Εκτός από τον πόνο έχει και ένα αισιόδοξο μήνυμα, πως μόνο με τον αγώνα του λαού μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα.

Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ακούσει την αυθεντική φωνή και να παρακολουθήσει τη συναρπαστική ζωή του συνθέτη μέσα από το κείμενο της «Αυτοβιογραφίας» του (σχολιασμένης από τον επιμελητή του τόμου Αλέξανδρο Χαρκιολάκη). Το «Χρονολόγιο» της ζωής του (συνταγμένο από τον Διονύση Σέρρα), αφ' ενός καλύπτει τα κενά που μένουν από την αυτοβιογραφική αφήγηση και αφ' ετέρου δίνει τη δυνατότητα να ενταχθεί η ατομική του πορεία μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο.

Το έργο του αναδεικνύεται μέσω της αναλυτικής καταγραφής του προσωπικού του Αρχείου (συνταγμένης από τη Βαλεντίνη Τσελίκα), την Εργογραφία του (σχολιασμένη από τον Διονύση Μπουκουβάλα) και τη δισκογραφική του παραγωγή (από τον Θωμά Ταμβάκο). Ακόμη, και ίσως σημαντικότερο απ' όλα, ο αναγνώστης μπορεί να έρθει σε επαφή με την ίδια τη μουσική του Αλέκου Ξένου μέσα από τον δίσκο ακτίνας (CD) που συνοδεύει την έκδοση και περιλαμβάνει τρία πολύ σημαντικά συμφωνικά έργα του, με τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΑ υπό τη διεύθυνση του αείμνηστου Ευθύμιου Καβαλλιεράτου: Τη Συμφωνία αρ. 1 της Αντίστασης, τον Σπάρτακο και το Ο Διγενής δεν πέθανε.