Τη θέση της στο ...αρχείο φαίνεται πως παίρνει η πρόταση Οδηγίας για την επέκταση της διάρκειας της άδειας μητρότητας στα κράτη - μέλη της ΕΕ. Στα μέσα του Ιούλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε το ζήτημα της απόσυρσης της συγκεκριμένης πρότασης, τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη συζήτηση γύρω από αυτήν, τον Οκτώβρη του 2010, μαζί με διάφορες άλλες προτάσεις που βρίσκονται σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η περίπτωση της πρότασης Οδηγίας είναι ενδεικτική για τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ και οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τη μητρότητα και τις παροχές που σχετίζονται με αυτήν. Εξάλλου, η Οδηγία δεν αποτελεί αποσπασματικό μέτρο ή μεμονωμένη ρύθμιση αλλά εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της στρατηγικής που στοχεύει σε πιο φτηνή και ευέλικτη εργατική δύναμη. Είναι μέρος της πολιτικής για τη «συμφιλίωση» επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, με εργαλείο την οποία ΕΕ και κυβερνήσεις μετατρέπουν κάθε ανάγκη της λαϊκής οικογένειας σε εμπόρευμα και καταργούν ακόμα και τις ελάχιστες κατακτήσεις που έχουν απομείνει. Στην πολιτική αυτή συμφωνούν οι πολιτικές δυνάμεις που αντιπαρατίθενται γύρω από την πρόταση Οδηγίας.

Τον Οκτώβρη του 2010 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε πρόταση Οδηγίας «για την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της Ασφάλειας και της Υγείας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων γυναικών». Η πρόταση αφορούσε την τροποποίηση της ισχύουσας Οδηγίας (92/85/ΕΟΚ) που προβλέπει άδεια μητρότητας «διάρκειας 14 συναπτών εβδομάδων τουλάχιστον, που κατανέμονται πριν ή/και μετά τον τοκετό, σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες». Η πρόταση προέβλεπε την επιμήκυνση της διάρκειας της άδειας μητρότητας, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προτείνει αρχικά διάρκεια 20 βδομάδων. Στη συζήτηση όμως στα όργανα της ΕΕ, η πλειοψηφία των κρατών - μελών τοποθετήθηκε κατά μιας ενδεχόμενης αύξησης της άδειας μητρότητας και ο λόγος των αντιρρήσεων που εκδηλώθηκαν δεν ήταν άλλος από το κόστος. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις για μια άδεια μικρότερης διάρκειας, μεταξύ των 16 και 18 βδομάδων, αλλά και παζάρια σχετικά με το επίπεδο των αποδοχών των εργαζόμενων μητέρων. Το αδιέξοδο όμως παρέμεινε, καθώς ούτε αυτά κατάφεραν να οδηγήσουν σε έναν κοινά αποδεκτό συμβιβασμό.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης στην παραπάνω συζήτηση. Η ελληνική πλευρά στάθηκε εξαρχής αρνητική σε οποιαδήποτε αύξηση της διάρκειας της άδειας μητρότητας πέρα από αυτήν που ήδη ισχύει στη χώρα. Η Ελλάδα χορηγεί άδεια μητρότητας διάρκειας 17 βδομάδων, δηλαδή 119 ημερών, από τις οποίες 56 μέρες χορηγούνται υποχρεωτικά πριν από την πιθανή ημερομηνία τοκετού, ενώ οι υπόλοιπες 63 μέρες μετά τον τοκετό. Οσο για το ύψος των αποδοχών, υποστήριξε την άποψη πως η άδεια μητρότητας πρέπει να αμείβεται με ποσό ισοδύναμο των αποδοχών ασθενείας και όχι με το μισθό που παίρνουν οι εργαζόμενες.

Οποια κι αν είναι η κατάληξη, είτε δηλαδή η οδηγία αποσυρθεί είτε δοθεί συνέχεια στα παζάρια και τις διαπραγματεύσεις είτε τη θέση της πάρει μια νέα πρόταση, οι εργαζόμενες γυναίκες δεν έχουν να περιμένουν τίποτε θετικό από τη διαδικασία αυτή. Αυτό που ενδιαφέρει, τόσο τις κυβερνήσεις όσο και την ΕΕ, είναι η καλύτερη εξυπηρέτηση των μονοπωλίων και των κερδών τους και όχι τα δικαιώματα και οι ανάγκες των εργαζομένων και των οικογένειών τους. Ετσι, αντιμετωπίζουν την αύξηση της γυναικείας απασχόλησης ως ένα σημαντικό παράγοντα στην προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας των μονοπωλιακών ομίλων και συνολικά της ευρωπαϊκής οικονομίας. Εχουν θέσει, μάλιστα, στόχο στη στρατηγική «ΕΕ 2020» την αύξηση της απασχόλησης των γυναικών σε ποσοστό της τάξης του 75%. Ρυθμίσεις όπως οι άδειες μητρότητας, παροχές όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί, υποτάσσονται σε αυτόν το στόχο: Το γυναικείο εργατικό δυναμικό και, κυρίως στην περίπτωση αυτή, οι μητέρες να είναι «απασχολήσιμες», δηλαδή διαθέσιμες για εργασία όταν αυτό απαιτούν οι ανάγκες των επιχειρηματικών ομίλων. Την ίδια στιγμή, η στρατηγική του κεφαλαίου και της ευρωένωσής του περιλαμβάνει την προσπάθεια για συνεχή περιορισμό των εργατικών - λαϊκών δικαιωμάτων, για συρρίκνωση των παροχών, ανάμεσα σε αυτές και των παροχών σχετικά με τη μητρότητα, ώστε να κοστίζουν λιγότερο, αν είναι δυνατό και καθόλου, στο κράτος και τους εργοδότες.

Ακόμα και αν μελλοντικά διαμορφωθεί μια κοινοτική Οδηγία, αυτή δε θα αφορά παρά τη θέσπιση μιας άδειας «ελάχιστης διάρκειας», με ένα «ελάχιστο επίπεδο» αποδοχών. Οπως έδειξαν οι διαβουλεύσεις γύρω από την πρόταση, το πιθανότερο είναι να ανοίγει την πόρτα και για «άλλες μορφές άδειας», διαφορετικές από την άδεια μητρότητας. Αξίζει να υπενθυμίσουμε την άποψη ορισμένων κρατών - μελών που επέμειναν πως η όποια Οδηγία πρέπει να καλύπτει και την άδεια πατρότητας. Την πρακτική να «μοιράζουν» την άδεια μετά τη γέννηση του παιδιού και στους δυο γονείς την εφαρμόζουν ήδη ορισμένες χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Δανία, όπου η γονική άδεια αποτέλεσε σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των φιλελεύθερων, που υποστήριξαν την «ελευθερία επιλογής» των ζευγαριών να μοιράσουν μεταξύ τους την άδεια με όποιον τρόπο επιθυμούν, και των σοσιαλδημοκρατών, που υπεραμύνθηκαν της οριοθέτησης ενός μέρους της διάρκειας της άδειας που θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους πατέρες, με το επιχείρημα πως το μέτρο αυτό θα ενθαρρύνει τη συμμετοχή των ανδρών στη φροντίδα της οικογένειας και επομένως την «ισότητα των φύλων».

Τόσο το δικαίωμα στη μητρότητα όσο και το δικαίωμα στην εργασία μπορεί σήμερα να γίνει πράξη για τις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων. Υπάρχουν όλες οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για ουσιαστική και ολόπλευρη προστασία της μητρότητας. Η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα επιτεύγματα της επιστήμης, μπορούν να εξασφαλίσουν μέτρα προστασίας του γυναικείου οργανισμού στο χώρο δουλειάς, άδειες μητρότητας τέτοιες που να ικανοποιούν τις ανάγκες της μητέρας και του βρέφους, αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες για τη λαϊκή οικογένεια. Αυτό που στέκεται εμπόδιο στην πραγματοποίηση των δυνατοτήτων αυτών είναι το καπιταλιστικό σύστημα, οι νόμοι της παραγωγής με κριτήριο το κέρδος.

Ο συνδυασμός του δικαιώματος στη μητρότητα και την ουσιαστική προστασία της και στη σταθερή δουλειά με δικαιώματα απαιτεί η παραγωγή να οργανωθεί με βάση την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών των εργαζομένων και των οικογενειών τους και όχι την ανταγωνιστικότητα των επιχειρηματικών ομίλων. Απαιτεί την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων, την οργάνωση της παραγωγής και το σχεδιασμό κεντρικά στους κλάδους της οικονομίας, τη σχεδιασμένη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων, του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού. Στις συνθήκες της Λαϊκής Εξουσίας η μητρότητα και η εργασία μπορούν να συνδυαστούν χωρίς αντιφάσεις, να στηριχτεί η λαϊκή οικογένεια με κοινωνικές υπηρεσίες και υποδομές που δε θα λογίζονται ως κόστος που περιορίζει τα κέρδη αλλά ως κοινωνική ανάγκη που θα πρέπει να ικανοποιείται σε ανώτερο διαρκώς βαθμό. Στο σοσιαλισμό η εργασία των γυναικών δε θα αποτελεί εφεδρεία για την κερδοφορία του κεφαλαίου αλλά η συμμετοχή τους στην κοινωνική παραγωγή θα γίνεται με σύγχρονα εργασιακά δικαιώματα, χωρίς τον εφιάλτη της ανεργίας και η αύξηση του κοινωνικού πλούτου θα μεταφράζεται σε βελτίωση της ζωής των ίδιων των γυναικών και των οικογενειών τους.