Ο Θανάσης Καραγιάννης μίλησε για το έργο του Μ. Παπαμαύρου και αφιέρωσε την εισήγησή του στη μνήμη του παιδαγωγού Χάρη Σακελλαρίου (1923-2007), ο οποίος «ξέθαψε» από τη λήθη και ανέδειξε στην εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα, με μονογραφία του, τη ζωή και το έργο του Μ. Παπαμαύρου.

Στην ομιλία του, μεταξύ άλλων, τόνισε για τον Μ. Παπαμαύρο:

«Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε το πλούσιο συγγραφικό έργο του (δοκιμιακό - επιστημονικό, αλλά και το υπόλοιπο: κείμενα για παιδιά, σχολικά βιβλία και άλλα σχολικά βοηθήματα) σε τρεις περιόδους: α) Μεσοπόλεμος (1928-1940), β) Κατοχή και στα βουνά της "Ελεύθερης Ελλάδας" - Εμφύλιος (1941-1949) και γ) Μεταπολεμική περίοδος (1950-1963).

Κατά την α' περίοδο (στο Μεσοπόλεμο), η ιδεολογία του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιδεαλιστική, αλλά συνάμα και βαθιά δημοκρατική και προοδευτική. Ολες οι αναφορές, οι επιστημονικές εργασίες του στην Παιδαγωγική και Διδακτική, κινούνταν στα πλαίσια της αστικής επιστημονικής θεώρησης, χωρίς βέβαια ακραίες αντιεπιστημονικές θέσεις, οι οποίες παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα σε αντι-διαλεκτικές ή μεταφυσικές απόψεις. Η συνεργασία του με την Ελλη Αλεξίου (1920), τον Δ. Γληνό και άλλους παιδαγωγούς του κοινωνικού δημοτικισμού, πριν και μετά τη διάσπαση του "Εκπαιδευτικού Ομίλου" (1927), υπήρξε καταλυτική για την πολιτική του εξέλιξη και στάθηκε ως παρακαταθήκη στην ιδεολογική, κοινωνική και επιστημονική του "σκευή".

Κατά τη β' περίοδο (Κατοχή - Εμφύλιος), η συνεργασία του με τους μαρξιστές/κομμουνιστές παιδαγωγούς Ρόζα και Γιάννη Ιμβριώτη, Κώστα Σωτηρίου κ.ά., τον οδηγεί στην πεποίθηση ότι πρέπει να μελετήσει τη μαρξιστική ιδεολογία (τον διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό) και την εφαρμογή της στις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατ. Ευρώπης και ιδιαίτερα στη Σοβιετική Ενωση.

Κατά τη γ' και τελευταία περίοδο (μεταπολεμική/μετεμφυλιακή), η μελέτη αυτή συνεχίστηκε πιο συστηματικά και εντατικά, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα συγγραφικό επιστημονικό εκδοτικό "καρπό" της, που δεν είχε ευδοκιμήσει βιβλιογραφικά μέχρι το 1961, στη χώρα μας, τουλάχιστο στο χώρο της Παιδαγωγικής, με τόσο εμπεριστατωμένη και διεξοδική αναφορά και ανάλυση.

Πρόκειται για την ιδιωτική έκδοση της συγκριτικής παιδαγωγικής μελέτης του: Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής. Ενα βιβλίο που ενόχλησε το αστικό κράτος, το οποίο έδρασε αμέσως μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, δια της Ασφάλειας Αγρινίου, με αποτέλεσμα την κατάσχεση του βιβλίου και τη φυλάκιση του συγγραφέα του για εξήμισι μήνες (...).

Μόλις στην αρχή του Προλόγου του, στο εν λόγω βιβλίο, κάνει σαφές στον αναγνώστη του ότι: "Η Παιδαγωγική, που αναπτύσσεται μέσα στο βιβλίο τούτο, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Είναι μια υλιστική Παιδαγωγική, στηριγμένη απάνω στη μαρξιστική - λενινιστική Θεωρία του Διαλεκτικού Υλισμού. Μια Παιδαγωγική, που αντίθετα προς τη μεταφυσική μέθοδο των ιδεαλιστικών παιδαγωγικών συστημάτων της αστικής κοινωνίας, εξετάζει το παιδαγωγικό πρόβλημα με καθαρά υλιστική μέθοδο, δηλαδή επιστημονικά". (...)

Σ' αυτό το βιβλίο του καινοτομεί, αναπτύσσοντας μια μοναδική συγκριτική παιδαγωγική μελέτη μεταξύ δύο αντίθετων εκπαιδευτικών, παιδαγωγικών συστημάτων, που εφαρμόζονται αντίστοιχα σε δύο αντίπαλα κοινωνικοοικονομικά συστήματα: τον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Βασικά, το περιεχόμενο του πολυσέλιδου βιβλίου του είναι παιδαγωγικό, όμως με βάση τις αρχές του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, στηρίζεται βιβλιογραφικά σε πλήθος από άλλες επιστήμες και αποδεικνύει την ποιοτική, ανθρωπιστική, φιλειρηνική, φιλολαϊκή, ταξική υπεροχή του σοσιαλισμού/κομμουνισμού και στο χώρο της Παιδαγωγικής και της Εκπαίδευσης. Αναδεικνύει τις σοσιαλιστικές αξίες της συλλογικότητας, της συντροφικότητας, του συνεργατισμού, της ταξικής συνείδησης του ατόμου, το οποίο από παιδί/μαθητής αναπτύσσει την προσωπικότητά του στην ομάδα, νοιάζεται για το σύνολο, ενεργεί με γνώμονα το συμφέρον όλου του λαού και όχι στενά για το ατομικό συμφέρον του, αφού καθοδηγείται, μ' επίσημο, συντονισμένο και καθολικό τρόπο - παιδαγωγικά, εκπαιδευτικά και πολιτικά - από τη δική του λαϊκή, εργατική, σοσιαλιστική εξουσία.

Νομίζω ότι χρειάζεται ειδική μελέτη του συγκεκριμένου βιβλίου, ώστε ο σύγχρονος εκπαιδευτικός ν' αξιολογήσει μ' επιστημονικά και ταξικά κριτήρια την τεράστια διαφορά που έχει η αστική από τη σοσιαλιστική Παιδαγωγική.

Θ' αναφέρω, ενδεικτικά, δυο αποσπάσματα από το κεφάλαιο "Ο σκοπός της Αγωγής", προς επίρρωση των παραπάνω:

"[...] Η Αγωγή μέσα στην αστική Κοινωνία σήμερα είναι ταξική. [...] Η Αγωγή αυτή είναι και αφηρημένη. [...] Ακόμα είναι και ατομιστική. Θεραπεύει δηλαδή τον άνθρωπο - άτομο και τον μορφώνει για τον εαυτό του έξω από την Κοινωνία. [...] Το γεγονός είναι ότι την αστική Αγωγή τη χαρακτηρίζει ο ατομικιστικός χαρακτήρας της, η τάση δηλαδή να αποσπάσει τον άνθρωπο από την Κοινωνία. [...]

Το σοσιαλιστικό Κράτος ρωτά: Ποιος είναι ο σκοπός μου; Να δημιουργήσω τη σοσιαλιστική Κοινωνία. Να εισαγάγω στην Κοινωνία τους σοσιαλιστικούς όρους της ζωής της. Λοιπόν, στις επιδιώξεις μου αυτές θα με βοηθήσει η Παιδαγωγική. Με την κατάλληλη αγωγή, θα μου προετοιμάσει τους σοσιαλιστικά μορφωμένους εκείνους ανθρώπους, που θα δημιουργήσουν τη σοσιαλιστική Κοινωνία. Οι σοσιαλιστικοί αυτοί άνθρωποι, βέβαια, δε θα είναι σαν τους ανθρώπους που προετοιμάζει η αστική Παιδαγωγική. Θα είναι άνθρωποι νέου τύπου. [...] ο σοσιαλιστής αυτός άνθρωπος νέου τύπου, είναι σοσιαλιστικά, δηλαδή ομαδικά κολλεκτιβιστικά, μορφωμένος. Μέσα του κυριαρχεί το ομαδικό πνεύμα και οι σκοποί της ζωής του και της δράσης του δεν αποβλέπουν (μόνο) στο ατομικό του καλό, παρά (κυρίως) αποβλέπουν στο καλό της Κοινωνίας. Γιατί δεν είναι ατομιστικά μορφωμένος, όπως τον μορφώνει η αστική Παιδαγωγική, μα είναι κοινωνικά μορφωμένος, σαν μέλος δηλαδή της Κοινωνίας, που είναι μια αρχή της σοσιαλιστικής Παιδαγωγικής. [...]"

"[...] Η σοσιαλιστική προσωπικότητα είναι ο άνθρωπος εκείνος που μορφώθηκε και εξελίχτηκε μέσα στην Κοινωνία. Που το πνεύμα, η νοοτροπία της Κοινωνίας είναι και δική του νοοτροπία. Που οι σκοποί της Κοινωνίας και τα ιδανικά της έγιναν και δικοί του σκοποί και ιδανικά. Δεν είναι (απλά) το μορφωμένο άτομο που ζει μέσα στην Κοινωνία. Τέλος, σοσιαλιστική προσωπικότητα είναι ο άνθρωπος εκείνος που, στον αγώνα και στην πάλη, ζυμώθηκε με τα ιδανικά του λαού του, έκαμε τους πόθους του λαού του δικούς του πόθους και μέσα στον αγώνα του λαού, υψώθηκε τόσο πολύ, που μπήκε επικεφαλής του λαού, αδερφός του και ηγέτης του, και ρίχτηκε στην πραγμάτωση των πόθων του λαού. [...]"

Η ιδεολογική και επιστημονική παιδαγωγική μόρφωσή του, αλλά και η αξιοπρέπειά του, καθώς και η ταξική του συνείδηση, δεν του επέτρεψαν να ολιγωρήσει, να λυγίσει, να οπισθοδρομήσει ούτε για μια στιγμή, ώστε έτσι (με δηλώσεις μετανοίας ή με κουτοπόνηρες καιροσκοπικές και ιδιοτελείς ενέργειες) να κερδίσει ακαδημαϊκούς θώκους στο μεταπολεμικό αστικό κράτος. Τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του, μάλιστα, που συνειδητοποίησε το ταξικό παιδαγωγικό και κοινωνικό καθήκον του και την οφειλόμενη ως επιστήμονας κοινωνική και εκπαιδευτική φιλολαϊκή δραστηριότητά του. (...) Αβίαστα, λοιπόν, βγαίνει το συμπέρασμα ότι όχι μόνο δεν ξεχάστηκε, αλλά υπάρχει ανάγκη σήμερα να μελετηθεί ακόμη περισσότερο το έργο του και να προβληματιστούμε, ιδεολογικά, προς την κατεύθυνση που προτείνει στο τελευταίο βιβλίο του "Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής"».