Ο Νίκος Σοφιανός, μιλώντας για τη συμβολή του ΚΚΕ στον αγώνα για Λαϊκή Παιδεία, τόνισε μεταξύ άλλων ότι «βγάζουμε συμπεράσματα, τιμώντας τους δικούς μας ήρωες που βγήκαν από τα σπλάχνα του Κόμματος, κατέθεσαν τη δική τους ζωή και δράση μέσα στη συλλογική προσπάθεια. Σε αυτή μας την προσπάθεια, ανεξάντλητη πηγή δύναμης και έρευνας αποτελεί και το σημερινό μας θέμα. "Η συμβολή των κομμουνιστικών ιδεών στην πάλη για Λαϊκή Παιδεία", μέσα και από το παράδειγμα του έργου του Μιχάλη Παπαμαύρου.

Στον έναν αιώνα της Ιστορίας του Κόμματος, θέσαμε συνεχώς στο επίκεντρο της προσοχής μας την πνευματική ανύψωση της εργατικής τάξης και όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων, για την απόσπασή τους από την επιρροή της αστικής ιδεολογίας, το ξεπέρασμα των μορφωτικών ανισοτήτων που πηγάζουν από τις ταξικές αντιθέσεις της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, του καπιταλισμού, την αντιπαράθεση με παλιές και σύγχρονες μορφές ιδεολογικής χειραγώγησης.

Το ενδιαφέρον αυτό δεν είναι και δεν ήταν ποτέ ακαδημαϊκό. Και αυτό επιβεβαιώνεται από την ιστορική πείρα. (...)

Σήμερα, έχουμε καθήκον να συνδυάσουμε τον ογκόλιθο κυριολεκτικά της προσφοράς του Κόμματος σε θέματα Παιδείας και Παιδαγωγικής με τη μελέτη των αλλαγών που συσσωρεύτηκαν από τότε, στην πάροδο των δεκαετιών. Να ξαναδούμε τις εξελίξεις στην οικονομία, στη σύνδεσή της με την εκπαιδευτική πολιτική στη χώρα μας αλλά και διεθνώς. Να παρουσιάσουμε πρόταση που πατάει στις σύγχρονες δυνατότητες και ανάγκες, απαντά στα εργατικά - λαϊκά συμφέροντα για τη μόρφωση και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, των νέων.

Σε αυτή την υπόθεση, λοιπόν, στεκόμαστε στους ώμους γιγάντων για να κοιτάξουμε πιο μακριά, πιο ψηλά.

Αυτοί οι μεγάλοι παιδαγωγοί, Δάσκαλοι σε όλη την κλίμακα της Εκπαίδευσης, ενστερνίστηκαν τις κομμουνιστικές ιδέες, εντάχθηκαν στο ΚΚΕ, συμμετείχαν ενεργά στον πολύπλευρο ταξικό αγώνα.

Εγιναν φορείς όχι μόνο επεξεργασίας αλλά και άσκησης παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής πολιτικής. Εκεί που το ΚΚΕ συμμετείχε στα φύτρα μιας αναδυόμενης λαϊκής εξουσίας, στην ΠΕΕΑ και στην προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση. Εκεί που το ΚΚΕ, διωκόμενο από τον ταξικό αντίπαλο, στις φυλακές, στους τόπους εξορίας - αλλά και στην πολιτική προσφυγιά - "έσπαγε" τα δεσμά της απομόνωσης, κράταγε ζωντανή την αγάπη για μια συνειδητή, δημιουργική ζωή, προσφέροντας δυνατότητες πολύπλευρης δημιουργίας, με γενική μόρφωση, Φυσική και Αισθητική Αγωγή, απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων, κομμουνιστική μόρφωση και διαπαιδαγώγηση.

Αυτοί οι μεγάλοι Δάσκαλοι - παιδαγωγοί γνωρίστηκαν άμεσα ή έμμεσα με την ανάπτυξη της παιδαγωγικής επιστήμης, του εκπαιδευτικού συστήματος, στις συνθήκες της επαναστατικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ.

Το έργο τους αποτελεί μέρος αυτής της ιστορίας, αυτής της συμβολής των κομμουνιστικών ιδεών στην πάλη για Λαϊκή Παιδεία. (...)

Ενα από τα βασικά συμπεράσματα αυτής της σύντομης ιστορικής αναδρομής είναι πως όποια κι αν είναι η διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όποιος κι αν είναι ο αριθμός των εισακτέων στα πανεπιστήμια, με τον εθνικισμό ή με τον κοσμοπολιτισμό, με τον ψευτοκλασικισμό και το μεγαλοϊδεατισμό ή με την επιχειρηματικότητα και την ευρωπαϊκή ιδέα, η Εκπαίδευση δεν παύει να αποτελεί μηχανισμό οικονομικής και ιδεολογικοπολιτικής κυριαρχίας της αστικής τάξης και οι μεταρρυθμίσεις σε αυτήν αποτελούν αναγκαίες αναπροσαρμογές για την ισχυροποίηση αυτής της κυριαρχίας στις εκάστοτε συνθήκες.

Το Κόμμα μας, σε όλη την πορεία της Ιστορίας του, ανάλογα και με τις δυνατότητες παραπέρα επεξεργασίας, μελέτης, αλλά και σε σχέση με γενικότερες θεωρητικές και κυρίως στρατηγικές ανεπάρκειες που είχε: Εδωσε τη μάχη ανάδειξης του ταξικού χαρακτήρα της Εκπαίδευσης. Των κοινωνικών και πολιτικών όρων για να υλοποιηθούν συνολικά οι λαϊκές μορφωτικές ανάγκες.

Η καταλυτική επίδραση των ιδεών της νικηφόρας Οχτωβριανής Επανάστασης έθεσε τους όρους για τη δημιουργία του μαρξιστικού ρεύματος στην Εκπαίδευση, στην απόσπαση των πιο φωτισμένων αστών διανοητών και στη στράτευσή τους στο κομμουνιστικό κίνημα.

Ο Δ. Γληνός, τρανταχτό παράδειγμα αυτής της εξέλιξης, διατύπωσε το 1927, στην πολύκροτη Διακήρυξη του Εκπαιδευτικού Ομίλου - ενός από τα σημαντικότερα σωματεία εκπαιδευτικού προβληματισμού, όπου συμμετείχαν και οι κομμουνιστές - ότι "το ιδανικό της σωστής παιδείας μόνο σε μια σοσιαλιστικά οργανωμένη κοινωνία μπορεί να πραγματοποιηθεί". Η Διακήρυξη αυτή σηματοδότησε τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου, που ήταν αναπόφευκτη - γιατί ήταν αποτέλεσμα της ταξικής ιδεολογικής διαπάλης εντός του Ομίλου - συμβάλλοντας έτσι στη ριζοσπαστικοποίηση δυνάμεων στους κόλπους της διανόησης. Και ήταν τόση η επιρροή που η ταξική αντίληψη, η αντίληψη των κομμουνιστών για την Παιδεία άσκησε στον εκπαιδευτικό κόσμο, ώστε λίγο αργότερα, το Μάη του 1927, οδηγείται σε διάσπαση και η Διδασκαλική Ομοσπονδία.

Οσα χρόνια και αν περάσουν, όσες αλλαγές και να γίνουν, ένα πάγιο χαρακτηριστικό των αστικών επιδιώξεων είναι η διαφοροποίηση του σχολείου, τα σχολεία των πολλών ταχυτήτων.

Η αντιπαράθεση γύρω από αυτό το ζήτημα διαχωρίζει σαν κόκκινη γραμμή τη θέση του Κόμματος με όλες τις αστικές και μικροαστικές αντιλήψεις για τον ενιαίο ή όχι χαρακτήρα του σχολείου.

Φυσικά, σε μια εκμεταλλευτική κοινωνία, τον καπιταλισμό, ποτέ δεν υπήρξαν και ούτε μπορούν να υπάρχουν συνθήκες που να εξασφαλίζουν πραγματικά και όχι στα λόγια τον ενιαίο χαρακτήρα του σχολείου.

Μέσα στο σχολείο εκφράζονται οι διαφορετικές ταξικές, κοινωνικές, μορφωτικές αφετηρίες των μαθητών.

Απέναντι σε αυτή την ταξική εκπαιδευτική επιλογή, το Κόμμα μας διατράνωσε το κεντρικό σύνθημα: "ένας λαός, μια Παιδεία".

Θέτει ως στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου λαϊκού εκπαιδευτικού συστήματος, χωρίς ταξικές διακρίσεις, που σαν γενικό σκοπό του έχει "την πνευματική, ηθική και υλική ανύψωση του εργαζόμενου λαού"».