Από την κηδεία με στρατιωτικές τιμές του Μ. Φαχριζαντέχ |
Η συγκυρία είναι σύνθετη και κρίσιμη, καθώς η δολοφονία του 59χρονου Ιρανού αξιωματούχου (πιθανώς με δορυφορικό σύστημα που πυροδότησε όπλο το οποίο είχε τοποθετηθεί κοντά στην αυτοκινητοπομπή ασφαλείας που τον φρουρούσε) δείχνει να αποτελεί κομμάτι ενός μεγάλου παζλ. Ενός παζλ που αναπτύσσει μεθοδικά την τελευταία τετραετία η κυβέρνηση του Αμερικανού Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, σε συνεργασία με συμμάχους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, όπως το Ισραήλ και οι περισσότερες μοναρχίες του Κόλπου, που έχουν συμφέρον και ενδιαφέρον για το ξαναμοίρασμα αγορών, οδών και αγωγών Ενέργειας. Ας μην ξεχνάμε πως το Ιράν είναι ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής τους γεωπολιτικά και ενεργειακά.
Ο «αποκλεισμός» της Τεχεράνης από τις περισσότερες διεθνείς αγορές λόγω των ασφυκτικών αμερικανικών πιέσεων ήρθε πάνω που έκλεινε συμφωνίες δισεκατομμυρίων με ευρωπαϊκά, ασιατικά (και λιγότερο με αμερικανικά...) μονοπώλια ζώντας μία σύντομη περίοδο ευφορίας και αισιοδοξίας έπειτα από την υπογραφή της διεθνούς συμφωνίας τον Ιούλη 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (γνωστή και ως JCPOA) που υπέγραψαν με το Ιράν τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ Κίνα, Ρωσία, Γαλλία, Βρετανία, ΗΠΑ και επιπλέον η Γερμανία και η ΕΕ ως σύνολο.
Η μονομερής αποχώρηση των ΗΠΑ, υπό την διοίκηση Τραμπ το 2018, ανέδειξε για μία ακόμη φορά τις αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που υπερασπίζονται τα συμφέροντα των δικών τους μονοπωλιακών ομίλων σε ό,τι αφορά τις σχέσεις τους με το Ιράν. Για παράδειγμα, μετά την εξέλιξη της αποχώρησης των ΗΠΑ που θεωρούσαν τη συμφωνία πολύ ετεροβαρή υπέρ του Ιράν, οι χώρες της ΕΕ επιχείρησαν τη δημιουργία του λεγόμενου μηχανισμού INSTΕX για την προστασία (από τις αμερικανικές κυρώσεις) των τραπεζικών συναλλαγών εταιρειών που συναλλάσσονται με το Ιράν, χωρίς ωστόσο ιδιαίτερα αποτελέσματα, καθώς συμβόλαια και συμφωνίες δισεκατομμυρίων παραμένουν στα χαρτιά.
Οι πιέσεις που δέχεται η ιρανική καπιταλιστική οικονομία δημιουργούν έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια και κατά του θρησκευτικού του καθεστώτος. Ειδικά το χειμώνα του 2019 έγιναν μαζικές και αιματοβαμμένες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε δεκάδες ιρανικές πόλεις, που άσκησαν και αυτές με τη σειρά τους έντονες πιέσεις στην κυβέρνηση του Ιρανού Προέδρου, Χασάν Ροχανί. Βεβαίως η λαϊκή δυσαρέσκεια αξιοποιείται και από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους που επιδιώκουν αποσταθεροποίηση του καθεστώτος.
Στις 3 Γενάρη 2020, αμερικανικό τηλεκατευθυνόμενο μη επανδρωμένο βομβαρδιστικό χτύπησε τον Ιρανό στρατηγό Κασέμ Σολεϊμανί, ενώ βρισκόταν μαζί με Ιρακινό διοικητή σιιτικής πολιτοφυλακής στο διεθνές αεροδρόμιο της Βαγδάτης. Η δολοφονία παρουσιάστηκε ως χτύπημα σε έναν αξιωματούχο που θεωρούνταν το στρατηγικό «εργαλείο» της ιρανικής κυβέρνησης για τη σημαντική αύξηση της γεωπολιτικής επιρροής της σε Ιράκ (με σημαντικές νίκες κατά των τζιχαντιστών του «Ισλαμικού Κράτους»), σε Λίβανο και σε Συρία.
Πριν καλά - καλά κλείσει αυτή η ταραχώδης χρονιά, και ενώ οι προεδρικές εκλογές της 3ης Νοέμβρη στις ΗΠΑ οδηγούν στην εναλλαγή του Τζο Μπάιντεν, η κυβέρνηση του απερχόμενου Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, σε συνεννόηση με το Ισραήλ και ορισμένες από τις μοναρχίες του Κόλπου δείχνει αποφασισμένη να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο Ιράν.
Πληροφορίες των «Τάιμς της Νέας Υόρκης» και του CNN ανέφεραν πως η δολοφονία του Μοχσέν Φαχριζαντέχ έγινε από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες και όχι από τη CIA. Ωστόσο, δεν αποκλείεται προηγουμένως η κυβέρνηση Τραμπ να έδωσε το «πράσινο φως» στο Τελ Αβίβ, όταν στις 22 Νοέμβρη συναντιόνταν υποτίθεται «μυστικά» στην πόλη Νίομ της Σαουδικής Αραβίας ο Σαουδάραβας Πρίγκιπας διάδοχος στο θρόνο (και υπουργός Αμυνας), Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, τον αρχηγό της Μοσάντ, Γιόσι Κοέν, και τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο.
Γιατί λοιπόν έγινε τώρα αυτή η δολοφονία;
Η δολοφονία Φαχριζαντέχ ήταν μια ωμή επίδειξη δύναμης, κρατικής τρομοκρατίας, που σύμφωνα με πολλούς αναλυτές αποσκοπεί να διαμορφώσει το πλαίσιο για τις επόμενες κινήσεις της νέας κυβέρνησης στις ΗΠΑ, που έχει αναγγείλει μια νέα προσέγγιση με την Τεχεράνη.
Ο Τζο Μπάιντεν, που ήταν αντιπρόεδρος των ΗΠΑ όταν υπογράφηκε η διεθνής συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, είναι βέβαιο ότι θα αξιοποιήσει εξελίξεις όπως οι συμφωνίες εξομάλυνσης σχέσεων του Ισραήλ με μοναρχίες της περιοχής της Μέσης Ανατολής όπως το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι κινήσεις αυτές με τη στήριξη των ΗΠΑ αφορούν μέρος του γεωπολιτικού παζλ στην περιοχή όπου δρουν ισχυροί ανταγωνιστές όπως η Ρωσία και η Κίνα. Ετσι, η νέα αμερικανική κυβέρνηση, παρά τις ενδεχόμενες διαφορές τακτικής θα συνεχίσει στην ίδια στρατηγική. Την περασμένη Τετάρτη, με συνέντευξή του στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» ο Μπάιντεν εμφανίστηκε να θέλει επαναφορά στη διεθνή συμφωνία με το Ιράν και προϊδεάζει για επαναδιαπραγμάτευση στη συνέχεια.
Το νέο παζάρι των ΗΠΑ και των συμμάχων τους με το Ιράν όλα δείχνουν ότι δεν θα βάλει στο τραπέζι μόνο το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (η συμφωνία JCPOA έχει διάρκεια 15 χρόνια) αλλά και το ιρανικό πυραυλικό πρόγραμμα. Θα θέσει επίσης επί τάπητος τη γεωπολιτική επιρροή του Ιράν, της ιρανικής δηλαδή αστικής τάξης όπως καταγράφεται ξεκάθαρα στις συγκρούσεις σε Ιράκ, Συρία, Λίβανο και Υεμένη. Ο ίδιος ο Μπάιντεν το είπε άλλωστε ξεκάθαρα. Οι ΗΠΑ θα επανέλθουν «αν και δύσκολα» στη συμφωνία του 2015, αλλά μετά θα αρχίσει μεγάλο παζάρι. Εφ' όλης της ύλης και με περισσότερους συνομιλητές στο τραπέζι και όχι μόνο τις πέντε χώρες - μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ αλλά και μοναρχίες του Κόλπου με πρώτη τη Σαουδική Αραβία και ενδεχομένως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στόχος είναι η διάσπαση των συμμαχιών του Ιράν με Ρωσία και Κίνα, συνδυάζοντας καρότο και μαστίγιο.
Μια πρώτη απάντηση έδωσε το βράδυ της Πέμπτης ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ. Ο Ιρανός υπουργός κάλεσε τον Μπάιντεν να άρει τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη χώρα του, αποκλείοντας παράλληλα την επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Οπως είπε, μέσω τηλεδιάσκεψης στους «Μεσογειακούς Διαλόγους» που διοργάνωσαν οι ιταλικές αρχές, «οι ΗΠΑ διέπραξαν σοβαρή παραβίαση αυτού του ψηφίσματος γιατί η κυβέρνηση Τραμπ είναι ένα άτιμο καθεστώς... Τώρα, εάν ο εκλεγμένος Πρόεδρος θέλει να συνεχίσει να είναι ένα άτιμο καθεστώς, τότε μπορεί να συνεχίσει να ζητά διαπραγματεύσεις για την εκπλήρωση των δεσμεύσεών του».
Δεν είναι τυχαίο πως ελάχιστα 24ωρα από τη δολοφονία του Ιρανού «αρχιτέκτονα» του πυρηνικού προγράμματος, μετέβη σε Σαουδική Αραβία και Κατάρ, για τελευταία φορά με την ιδιότητα του συμβούλου στον Λευκό Οίκο, ο γαμπρός του Προέδρου Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ. Βασική αποστολή του Κούσνερ θεωρείται η αποκλιμάκωση της κόντρας των μοναρχιών του Κόλπου και της Αιγύπτου με το Κατάρ. Σχέσεις που ήρθαν σε ρήξη τον Ιούνη του 2017, όταν εκείνον τον καιρό (που ήταν και το πρώτο διάστημα της κυβέρνησης Τραμπ) οι ΗΠΑ επιχείρησαν να συγκροτήσουν το λεγόμενο «αραβικό ΝΑΤΟ» έναντι του Ιράν, σπέρνοντας τελικώς έριδες μεταξύ των συμμάχων τους.
Το αποτέλεσμα ήταν το Κατάρ (που λίγο καιρό πριν είχε αρχίσει κινήσεις συνεργασίας με το Ιράν για την εκμετάλλευση νέων τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στον Κόλπο) να τιμωρηθεί για κρατική τρομοκρατία και ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών της περιοχής. Το χερσαίο, αεροπορικό και ναυτικό εμπάργκο σε βάρος του Κατάρ (που είναι στενός σύμμαχος της Τουρκίας) συνεχίζεται έως σήμερα.
Το εάν ο Κούσνερ θα καταφέρει να το άρει ή να το χαλαρώσει λίγες βδομάδες πριν από το τέλος της κυβέρνησης Τραμπ, ώστε να συμφιλιωθούν οι δύο πλευρές και να ετοιμαστεί το έδαφος για το επόμενο μεγάλο παζάρι, μένει να φανεί.