Κριτική:

Νίκος ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ

Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ

Και μόνο τα παραπάνω θα ήταν αρκετά να σε οδηγήσουν στην «αίθουσα». Γιατί τα πρόσωπα, που προαναφέραμε, είναι μυθικά, όπως συνηθίζουμε να λέμε! Γιατί παρόλο το χρόνο που πέρασε, 53 ολόκληρα χρόνια, η ταινία είναι φρέσκια (να ήταν και η κόπια!).

Αρχές του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Στην Αφρική. Οι Γερμανοί τρίζουν τα δόντια. Δυο πρόσωπα, ένας Καναδός και μια Αγγλίδα, προσπαθούν να ξεφύγουν από τον κλοιό και να περάσουν στον ... πολιτισμό, αφού, βέβαια, κατά τη διάρκεια της φυγής τους επιχειρήσουν να τορπιλίσουν και ένα γερμανικό πολεμικό πλοίο. Να εκτελέσουν και αυτοί το καθήκον τους! Η φυγή τους γίνεται με ένα καΐκι, το «Βασίλισσα της Αφρικής», διά μέσου ενός επικίνδυνου και δαιδαλώδους ποταμού.

Τα παραπάνω είναι, απλώς, η αφορμή. Το φόντο. Για να πάρει μεγαλύτερη αξία το ταξίδι του σκηνοθέτη στον εσωτερικό κόσμο των δυο ηρώων. Για να υπάρχει η απειλή που φέρνει τους ανθρώπους πολύ κοντά ή τους απομακρύνει οριστικά. Η πολεμική ατμόσφαιρα, απλώς, σημαίνεται. Μην περιμένετε μάχες... Περισσότερο απειλητική είναι η φύση της Αφρικής παρά οι Γερμανοί. Εμείς παρακολουθούμε δυο πεταμένα στην Αφρική άτομα, δυο αποτυχημένους, να ανασυγκροτούνται. Σιγά σιγά, με καταπληκτική ψιλοβελονιά, το σενάριο, οι διάλογοι, η σκηνοθεσία, το παίξιμο των ηθοποιών, ανασταίνουν αυτούς τους ...χαμένους. Στο τέλος του ταξιδιού, όταν φτάσουν στην Ιθάκη τους, τα δυο αυτά ζωντανά άτομα θα έχουν κερδίσει ο ένας τον άλλον. Αλλά, κυρίως, θα έχουν κατακτήσει την αυτοεκτίμηση, που τους έλειπε! Αν οι συντελεστές της ταινίας δεν υπέκυπταν στην αμερικανική κατάρα του χάπι εντ, όλα θα ήταν ομορφότερα και αληθινότερα! Ας είναι!

Η «Βασίλισσα της Αφρικής» είναι σαν τα παλιά καλά κρασιά. Εχει μια υπέροχη γεύση κινηματογράφου, έντασης, τρυφερότητας. Δε βιάζεσαι να τελειώσει. Θέλεις γουλιά γουλιά να γευτείς τις λεπτομέρειες. Τα βλέμματα, την ανατριχίλα.

ΣΑΤΥΡΙΚΟΝ

του Φεντερίκο Φελίνι (1969)

Προφητικό (αμήν και πότε), για την αναπόφευκτη πτώση παρακμασμένων αυτοκρατοριών. Αλλά και ένα μοναδικό αισθητικό κινηματογραφικό αποτέλεσμα.

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΡΚΑΝΤΙΝ

του Ορσον Γουέλς (1955)

Ερευνα στη ζωή και το χαρακτήρα ενός υπερ-πλούσιου, με το μοναδικό τρόπο, που ο Ορσον Γουέλς ξέρει να ερευνά τέτοιους... τύπους (Πολίτης Κέιν, η απόδειξη).

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΙΚΑ

του Ινγκμαρ Μπέργκμαν (1952)

Παρότι ασπρόμαυρη, πνιγμένη στα «χρώματα», στον έρωτα, στα υπονοούμενα. Μ' αυτή την ταινία ο Μπέργκμαν γνώρισε τον κόσμο, και εμείς εκείνον. «Προσωπικά» ζητήματα ιδωμένα με «επιστημονικό» τρόπο.

Ενα, ας πούμε, ερωτικό - και όχι μόνο - ψυχογράφημα!

ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΜΑΡΞ ΣΤΗΝ ΑΓΡΙΑ ΔΥΣΗ

των αδελφών Μαρξ!

(σκηνοθετούνται αυτοί;).

Τα τρία αδέλφια, η άγρια Δύση και οι καουμπόηδες της απελπισίας. Σάτιρα της εποχής τους, αλλά και της εξέλιξης της καουμπόικης μυθολογίας.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ

του Λουκίνο Βισκόντι

Χωρίς άλλες συστάσεις. Οταν λες «πηγαίνω σινεμά» δεν επιτρέπεται να μην έχεις δει αυτή την ταινία. Είναι ένα είδος διαβατηρίου, για όποιον αγαπά τον κινηματογράφο!

Τι κρίμα να μην είχε προκύψει ο Spider Man Νο 2 πριν την 11η Σεπτεμβρίου! Θα γλιτώναμε από τους πολέμους και το άγονο κυνήγι του ανίκανου - όπως έδειξαν τα πράγματα - Μπους να συλλάβει τον «κακό» Μπιν Λάντεν! Ο Spider Man Νο 2 (τον Νο 1 δεν τον είδα και για ποιο λόγο άλλωστε; Ούτε το Νο 2 θα έβλεπα, αν δε βρισκόμουν σε ...αποστολή) πιάνει πουλιά στον αέρα. Το δυστύχημα, με αυτόν, όπως και με τον Μπους, άλλωστε, είναι ότι προκαλεί τεράστιες παράπλευρες απώλειες. Τι δίδυμοι πύργοι και τρίχες, εδώ δε μένει τίποτα όρθιο. Ενα τέταρτο να κράταγε ακόμα η ταινία, η Νέα Υόρκη θα είχε γίνει γήπεδο!

Να σοβαρευτούμε, όμως! Είναι αυτή τέχνη; Είναι αυτή διασκέδαση; Και οι δυο αυτές μορφές επικοινωνίας (τέχνη -διασκέδαση) έχουν κανόνες. Το καλλιτεχνικό έργο, για να είναι τέτοιο, πρέπει να «απεικονίζει την αντικειμενική πραγματικότητα, με άρτιες καλλιτεχνικές εικόνες, προσιτές στον άνθρωπο». Η διασκέδαση, πάλι, με λιγότερες έστω απαιτήσεις, πρέπει - οπωσδήποτε - να καταλήγει σε ψυχική ευφορία και, τελικά, σε εσωτερική ανακούφιση.

Στο Spider Man Νο 2 και οι δυο παραπάνω προϋποθέσεις απουσιάζουν επιδεικτικά. Στη θέση τους παρακολουθούμε διάφορα τεχνικά επιτεύγματα, αρκετά έξυπνα εφέ, καλά σκηνικά και πάρα πολύ καλά κοστούμια, σωστό μοντάζ, πολύ καλή ηχητική μπάντα και άλλες επιμέρους κινηματογραφικές ...αρετές! Και, φυσικά, άφθονη βία! Επίσης, με φόντο όλη αυτή την καταστροφή, σε ανθρώπους και πράγματα, που προκαλεί ο «τρελός επιστήμων», ο «Ντόκτορ Οκτάπους» (όνομα, ε;), παρακολουθούμε και μια άνευρη παλαιομοδίτικη και ανοργασμική ερωτική ιστορία. Και, ακόμα, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, σαν ενέσεις, μας προσφέρεται, σε ικανοποιητικές δόσεις, αρκετή συγκίνηση (μελό του κερατά)!

Η ταινία, θα πούνε κάποιοι, είναι κόμικ. Εννοώντας να μην την πάρουμε στα σοβαρά. Και σε αυτό έχουν δίκιο. Ετσι εάν, λόγω καλοκαιριού κυρίως, μπείτε στον πειρασμό της διαφήμισης και τη δείτε, θα ήμουν ευτυχής να σας άκουγα να βγάζατε το ίδιο επιφώνημα που έβγαλα και εγώ: «Τι κρίμα τόσος ανθρώπινος κόπος, τόσα χρήματα και τόσο ταλέντο για το τίποτα»!

Το φιλμ του Μπλέικ Εντουαρντς σε καμία περίπτωση δεν είναι υπέρ του πολέμου. Αντίθετα. Κάνει ό,τι μπορεί - και κάνει πολλά - να γελοιοποιήσει τον πόλεμο και, κυρίως, όλα τα «γεράκια» και τα «κοράκια» του Πενταγώνου. Και, επίσης, υμνεί τη χαρά, τη γιορτή, τον έρωτα, σε αντίθεση με τα κανόνια και τις σφαίρες.

Η Ιταλία παραδίδεται, εκτός από το χωριό Βαλέρνο της Σικελίας! Οι Ιταλοί φαντάροι, για να σηκώσουν τα χέρια ψηλά, απαιτούν πρώτα να διοργανώσουν την παραδοσιακή τους γιορτή του κρασιού και μετά... Ο «μόνιμος», όμως, είναι άνθρωπος του καθήκοντος. Και ευθυνόφοβος, βέβαια. Πίσω του υπάρχει ο στρατηγός, που τον ελέγχει και η καριέρα του, που πολύ επιθυμεί. Επιμένει: Παράδοση εδώ και τώρα!.. Ποιος, όμως, να τον ακούσει; Μπαίνουν και οι Γερμανοί στη μέση και γίνεται ένας χαμός γεμάτος απρόοπτα! Με πολύ καλές κινηματογραφικές στιγμές. Με σουρεαλιστική διάθεση που, αρκετές φορές, φτάνει σε ακραία σημεία. Στην τρέλα, ας πούμε, του υπεύθυνου του Α2.

Η ταινία γυρίστηκε το 1961 και διαρκεί 2 ώρες παρά ένα λεπτό! Χορταστική, δηλαδή. Και γελάς, γελάς αβίαστα, τουλάχιστον τη μία ώρα! Την άλλη... ώρα παρακολουθείς πώς ετοιμάζεται το γέλιο. Πώς οικοδομείται η κλασική κωμωδία. Ο σκηνοθέτης στην καριέρα του έχει πάρει άριστα στους γρήγορους κωμικούς ρυθμούς. Εχει πάρει άριστα στην κίνηση της μηχανής, στη δημιουργία του απρόοπτου. Βέβαια, δεν μπήκε, σχεδόν ποτέ, βαθιά στους χαρακτήρες κλπ. Δεν αποπειράθηκε, δεν το έκανε και εδώ, να ανατρέψει, έστω με το γέλιο, τον κόσμο. Απλώς μας κάνει να γελάσουμε και στο βάθος - στο πολύ βάθος - να σκεφτούμε. Και το κάνει τίμια και όχι με φθηνούς τρόπους. Λίγο, είναι;

Για την ιστορία. Η επανέκδοση έγινε με πολύ καλή κόπια. Μόνο τα χρώματα έχουν χάσει μέρος της φρεσκάδας τους. Εχει όμως και αυτό την - κινηματογραφική - γοητεία του.

«Η φυλή "Λαμπερά Μαλλιά" περνούσε ξένοιαστα τις ημέρες της και συγχρόνως κρατούσε μυστική τη συνταγή της για σαμπουάν. Από την άλλη, η φυλή "Λιγδωμένα Μαλλιά" ξυνόταν και γκρίνιαζε ασταμάτητα», λέει η περίληψη της ταινίας. «Μια μέρα», συνεχίζει η περίληψη, «γίνεται ένα έγκλημα. Ετσι ξεκινάει μια σειρά γεγονότων που δίνει σε αυτό το προϊστορικό θρίλερ το έναυσμα για μια ηρωική πάλη, την αφαίρεση της αθωότητας και τα πρώτα βήματα προς αυτό που εμείς (αυτοί, δηλαδή) αποκαλούμε πολιτισμό...».

Ψέματα! Τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει! Ούτε θρίλερ, ούτε προϊστορία, ούτε αθωότητα. Ούτε γελάς, ούτε κλαις. Πλήττεις αφόρητα. Και λυπάσαι για τον Ντεπαρτιέ, που δε βλέπεις. Και αγανακτείς με το διαφημιστικό, που εμφανίζεται από το πουθενά στη μέση της ταινίας, που σας έλεγα. Και ανησυχείς με τις «προοπτικές» που ανοίγει αυτός ο αγοραίος πολιτισμός της ευρωπαϊκής αγοράς. Με αυτά τα «πολιτιστικά» προϊόντα, που γίνονται από τα super market, για τα super market! Γκρρρ, κύριοι!