Ο «Ρ» δημοσιεύει σήμερα, ως ελάχιστο φόρο τιμής, τα ονόματα των έντεκα συντρόφων, Μακρονησιωτών - εξορίστων, οι οποίοι αν και έγραψαν κείμενα για το δίτομο αυτό έργο, εντούτοις, πέθαναν στη διάρκεια της προετοιμασίας του, πριν το δουν ολοκληρωμένο. Οι σύντροφοι αυτοί είναι:

Στέφανος Παπαγιάννης, Ντίνος Ζήκος, Τάκης Παπανικολάου, Γεράσιμος Κοτροκόης, Αχιλλέας Μπλάνας, Αριστείδης Λαμπρούλης, Βαγγέλης Τσακίρης, Γιάννης Γιάνναρης, Κώστας Παλαιολόγος, Τάκης Παπάς και Γιάννης Παλαβός.

Το βιβλίο «Μακρόνησος - Ιστορικός Τόπος», είναι ένα έργο που δίνει, όχι μόνο τέτοιες ιστορικές πληροφορίες τις οποίες κανένα άλλο ιστορικό έργο θα μπορούσε, αλλά μεταλαμπαδεύει την ουσία της αγωνιστικής κληρονομιάς στη νέα γενιά, μέσα από τις μαρτυρίες των αγωνιστών. Αυτό είναι και το κεντρικό νόημα των δηλώσεων που παραχώρησαν στο «Ρ» αγωνιστές και παιδιά αγωνιστών, στο περιθώριο της εκδήλωσης στα γραφεία της ΚΕ του ΚΚΕ στο Περισσό, πριν από περίπου ένα μήνα. Αναλυτικά, οι δηλώσεις των αγωνιστών έχουν ως εξής:

Ο Ευάγγελος Μαχαίρας, πρόεδρος της ΕΕΔΥΕ και επίτιμος πρόεδρος του ΔΣΑ, σε δήλωσή του στο «Ρ», μας είπε με ποιο τρόπο έγινε γνωστή στον κόσμο η ιστορία της Μακρονήσου: «Στη Μακρόνησο ήμουν μόνο τρεις μήνες, δηλαδή τους τρεις μήνες του 1949. Μετά με μεταφέρανε στην Τρίπολη για να περάσω από στρατοδικείο. Αργότερα ασχολήθηκα με τη Μακρόνησο από την εφημερίδα "Μάχη", δημοσιεύοντας ό,τι ήταν δυνατόν να πάρουμε από τους κρατούμενους στο κολαστήρι. Τέτοια ήταν υπομνήματα, καταγγελίες κλπ., τα οποία και δημοσιεύαμε τότε με τον τίτλο "τι γίνεται πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα". Ητανε μια ιστορική καμπάνια που κράτησε περίπου ένα χρόνο, από το Φεβρουάριο του '50 μέχρι το τέλος του ίδιου χρόνου, για τη Μακρόνησο, τη Γιούρα και τα άλλα κάτεργα της εποχής εκείνης. Και έτσι πληροφορήθηκε ο ελληνικός λαός τι συμβαίνει στη Μακρόνησο - δεν ήξερε κανείς, ήταν φοβερή η λογοκρισία, απομονωμένο το στρατόπεδο κλπ. Και όχι μόνο ο ελληνικός λαός, αλλά κυρίως πληροφορήθηκε η ευρωπαϊκή και η διεθνής κοινή γνώμη τι συνέβαινε. Εγινε λοιπόν, μια μεγάλη εξέγερση στην Ευρώπη: Πώς είναι δυνατόν ένα - δύο χρόνια μετά τη λήξη του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, μετά την αποκάλυψη του Νταχάου να έχουμε ένα νέο Νταχάου, εξήντα χιλιόμετρα έξω από την Αθήνα. Υστερα από τη διεθνή αυτή κατακραυγή, αναγκάστηκε τότε η κυβέρνηση Πλαστήρα να σταματήσει την περίφημη "αναμόρφωση των πολιτών - εξορίστων", να αντικαταστήσει τον Μπαϊρακτάρη και τους άλλους διοικητές της Στρατιωτικής Μονάδας Μακρονήσου και να απαγορεύσει, πλέον, τα βασανιστήρια. Τότε, ακόμα και οι υπουργοί της κυβερνήσεως του Πλαστήρα αμφισβητούσαν αυτά τα φοβερά πράγματα που γίνονταν».

Η Μάχη Κούκουρα, κόρη του εκτελεσθέντος αντισυνταγματάρχη ΠΖ Δημητρίου Κούκουρα - είχε καταδικαστεί σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο της Λαμίας - μίλησε στο «Ρ» για τα παιδιά των αγωνιστών: «Ο πατέρας μου είχε καταδικαστεί γιατί είχε εξοριστεί και με την ομάδα των 12 αξιωματικών δραπέτευσαν από τη Νάξο όπου ήταν και ο τόπος εξορίας και στην πορεία συνελήφθη και πέρασε από έκτακτο στρατοδικείο και εξετελέσθη. Εχουν περάσει από τότε 55 χρόνια. Η εκτέλεσή του έγινε στις 13 Ιούνη του 1947. Τότε ήμουν 13 ετών. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι τα παιδιά των αγωνιστών πιστεύουν πως το έργο των γονιών τους ήταν ένα έργο ζωής. Πιστεύουν ότι οι αγώνες των γονιών τους, οι εξορίες, οι ποινές, δεν είναι ατιμωτικές πράξεις, αλλά είναι μέσα στη διαδικασία και στην προσπάθειά τους να προσφέρουνε στους συνανθρώπους τους αυτές τις αξίες που κάνουν τους ανθρώπους να είναι αγαπημένους, ειρηνικούς. Στην προσπάθειά τους να μεταλαμπαδεύσουν όλα αυτά τα υψηλά ιδανικά. Εχω την αίσθηση, ότι για τα παιδιά των αγωνιστών ισχύει αυτό που λέει η παροιμία: "Το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει". Αλλά όμως πρέπει να προσπαθούν να κλείνουν τα αυτιά τους στις σύγχρονες σειρήνες και να αποφεύγουν τον εγκλωβισμό τους στους κήπους των εσπερίδων που φυλάνε οι σύγχρονοι δράκοντες και να προσφέρονται σαν δώρα στα απέραντα στάδια και στ' αλώνια των λαϊκών αγώνων».

Ο Νίκος Κυριακίδης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου του ΚΚΕ, έκανε λόγο για την προσφορά στις επερχόμενες γενιές, αυτού του έργου: «Το έργο αυτό είναι μια προσπάθεια παρουσίασης όλων των γεγονότων που συνέβησαν στο Μακρονήσι αλλά και πέραν αυτού. Ολοι όσοι πήραν μέρος έχει ο καθένας τους μια ξεχωριστή συμβολή. Αυτός, η οικογένειά του, τα παιδιά του, όλοι. Συνεπώς, αυτή η δουλιά, είναι μια δουλιά που περισσότερο τους νέους, φωτίζει, ενδιαφέρει. Και αυτό γιατί, είναι αυτοί που θα πάρουν τη φλόγα του αγώνα των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, για να εκπληρώσουν τα οράματά τους».

Ο Σταμάτης Καββαδίας, επίτιμος δικηγόρος, μίλησε στο «Ρ» για το βιβλίο: «Το βιβλίο αυτό είναι ένα ομαδικό έργο από τους ανθρώπους που έζησαν στη Μακρόνησο, σ' εκείνον τον Αρμαγεδδώνα της εποχής εκείνης και δίνει ζωντανά με τραγικό τρόπο την όλη ζωή που πέρασαν στα χέρια της παράταξης εκείνης, η οποία, μακριά από την Αντίσταση, δοσιλογική όπως ήταν, προσπάθησε να εξαφανίσει τους ανθρώπους εκείνους που είχαν δώσει το παν στην Αντίσταση».

Την ξεχωριστή θέση που θα έχει το έργο «Μακρόνησος - Ιστορικός Τόπος», στην ιστορία του ΚΚΕ, επισήμανε η ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Αλέκα Παπαρήγα, στη σύντομη παρέμβασή της, στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία της ΚΕ του Κόμματος στον Περισσό, στις 12 Ιούνη. Ο «Ρ» δημοσιεύει σήμερα εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία της Αλέκας Παπαρήγα, σ' εκείνη την εκδήλωση.

«Αυτή η έκδοση, που αναφέρεται στην Ιστορία της Μακρονήσου, θα πάρει τη δική της ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις εκδόσεις του Κόμματος», τόνισε εξαρχής η Αλ. Παπαρήγα, για να συνεχίσει: «Αυτό θα συμβεί για δύο βασικούς λόγους: Αφ' ενός, γιατί αποτελεί μέρος της Ιστορίας του ΚΚΕ και, αφ' ετέρου, γιατί γράφτηκε από εσάς, που τα ζήσατε από πρώτο χέρι. Οι ανθρώπινες μαρτυρίες, που υπάρχουν στο βιβλίο, είναι πολύ σημαντικές, διότι εμπεριέχουν, όχι μόνον ιστορικά στοιχεία, αλλά και το συναίσθημα του ανθρώπου που αγωνίστηκε για το καλό του τόπου του».

Η Αλέκα Παπαρήγα σημείωσε πως η σεμνότητα των αγωνιστών της Μακρονήσου, μαζί με τη συλλογικότητα που αναπτύχθηκε σε εκείνες τις δύσκολες στιγμές, είναι στοιχεία ιδιαίτερα διαπαιδαγωγητικά για τη νέα γενιά. «Το έργο αυτό», τόνισε, «πρέπει να διαβαστεί από όλους τους νέους».

«Το συγκεκριμένο έργο παρουσιάζει διπλή χρησιμότητα», επισήμανε, κατόπιν, η Αλ. Παπαρήγα, μιας και, πρώτον, «έχει ιδιαίτερη σημασία να γυρίσεις στο παρελθόν» για να εξεταστεί η Ιστορία του Κόμματος και του κινήματος και, δεύτερον, γιατί «χωρίς να είναι ένα αμιγώς ιστορικό βιβλίο, γίνεται αφορμή για σκέψεις. Πώς, για παράδειγμα», σημείωσε χαρακτηριστικά, «ένας απλός άνθρωπος και αγωνιστής, βρίσκει τη δύναμη να αντέξει τέτοια και τόσα βασανιστήρια; Από πού αντλεί αυτήν τη δύναμη;».

Στη συνέχεια, τόνισε ένα ακόμη ξεχωριστό σημείο, που αναδεικνύεται από το έργο αυτό: «Ρισκάρεις τη ζωή σου και τολμάς εν γνώσει σου. Γνωρίζεις όλους τους κινδύνους που αντιμετωπίζεις, προκειμένου να υπερασπιστείς την ίδια την ιδεολογία σου. Ο πραγματικός ήρωας - τόνισε - είναι αυτός που ξέρει τον κίνδυνο. Αυτός που λέει ότι αξίζει να πεθάνει για το καλό του λαού και του τόπου».

«Το διάβασμα του βιβλίου αυτού», είπε χαρακτηριστικά η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «μπορεί να μας δώσει πάρα πολλά». Καταλήγοντας, σημείωσε: «Στην καρδιά και το νου του λαού μας, υπάρχουν εν γένει τα στοιχεία αυτά που μπορούν να τον αναδείξουν σε ήρωα. Αρκεί μια σπίθα για να βγει όλη αυτή η αγωνιστική παράδοση στην επιφάνεια».

Μνημείο για τα θύματα και τους κρατούμενους της Μακρονήσου

Δεν πρόκειται απλά για ένα ιστορικό έργο, αλλά για τη μαρτυρία των ανθρώπων αυτών, οι οποίοι, χωρίς να διστάσουν ούτε στιγμή, πλήρωσαν με αίμα την πίστη τους στο δίκιο του λαού. Πρόκειται για μια μοναδική συλλογή κειμένων που ξεπερνά ακόμη και αυτό που λέμε «ντοκουμέντο». Είναι η ίδια η ζωντανή ιστορία τους στο κολαστήριο, που απείχε μόλις εξήντα χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, που όμοιό του δεν είχε ξαναδεί η σύγχρονη ελληνική Ιστορία.

Πριν από περίπου ένα μήνα, στις 12 του Ιούνη, στα γραφεία της ΚΕ του ΚΚΕ, στον Περισσό, πραγματοποιήθηκε μια συγκινητική εκδήλωση, όπου συνευρέθηκαν οι συγγραφείς του δίτομου αυτού έργου. Εκεί μίλησε ο Διονύσης Γεωργάτος, βασικός συντελεστής της έκδοσης, ενώ σύντομη παρέμβαση έκανε και η Αλέκα Παπαρήγα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

Στην εκδήλωση έγινε μια σύντομη παρουσίαση των περιεχομένων των δύο τόμων, που «δουλεύονται» απ' τους Μακρονησιώτες τα τελευταία τέσσερα χρόνια, και τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή για τους νεκρούς συντρόφους που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα κολαστήρια του νησιού και για όσους, αν και συνεισέφεραν στο έργο, δεν πρόλαβαν να το δουν ολοκληρωμένο, αφού τους «πρόλαβε» το μοιραίο.

Μακρονησιώτες της Βόρειας Ελλάδας

Ο Διον. Γεωργάτος αναφέρθηκε επιγραμματικά στα όσα περιλαμβάνουν οι δύο τόμοι.

Ο πρώτος τόμος, που σύντομα θα εκδοθεί, περιλαμβάνει μαρτυρίες απ' την περίοδο 1945-'46 μέχρι και τη μεγάλη σφαγή του 1ου Τάγματος, στις 29 του Φλεβάρη και 1 του Μάρτη 1948. «Πρόκειται για μαρτυρίες που ούτε εμείς δεν ξέραμε ότι υπήρχαν», είπε ο Διον. Γεωργάτος. Περιλαμβάνονται κείμενα από τους βασανιστές των αγωνιστών, οι οποίοι και ζητούν «συγνώμη» για τα όσα διέπραξαν. Υπάρχουν, επίσης, μια σειρά από ιστορικές «λεπτομέρειες» - αν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε έτσι ορισμένα γεγονότα εκείνης της περιόδου - ενώ ο Διον. Γεωργάτος επισήμανε την ανάγκη, να βρεθούν όλα τα κείμενα που έχουν κατά καιρούς γραφτεί, να αξιολογηθούν και να μπουν στο έργο. Επίσημα ντοκουμέντα τα οποία για πρώτη φορά έρχονται στο φως της δημοσιότητας.

Ο δεύτερος τόμος αναφέρεται στη Μακρόνησο ως ιστορικό τόπο και στις ενέργειες της Ενωσης Μακρονησιωτών (ΠΕΚΑΜ) για την ανάδειξη και προστασία του ως τέτοιου, ενώ περιλαμβάνεται και το πνευματικό έργο που γράφτηκε με αφορμή τη θυσία και το μαρτύριο όσων πέρασαν απ' αυτό το κάτεργο. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται κεφάλαια για τις στρατιωτικές απομονώσεις των αμετανόητων, το Α΄ Τάγμα (ΑΕΤΟ), το ΒΕΤΟ, τις Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), που εκείνη την περίοδο ήταν στη Μακρόνησο. Αναφέρεται στη μεταφορά των πολιτικών εξορίστων στο Μακρονήσι και προχωρά σε νομική και πολιτική ανάλυση του Οργανισμού Αναμόρφωσης Μακρονήσου. Περιλαμβάνει τη δίκη της εφημερίδας «Μάχης», ενώ ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη διεθνή συμπαράσταση για την κατάργηση της Μακρονήσου ως τόπου εξορίας. Τέλος, κάνει λόγο για τη μεταφορά εξορίστων νέων στο ΑΕΤΟ, την απομόνωση του 7ου Λόχου, τη μεταφορά των γυναικών στο Μακρονήσι, τις εκλογές του 1950 και την ιστορία της Μακρονήσου από το 1950 έως το 1958, οπότε και ουσιαστικά διαλύθηκε το στρατόπεδο.

Από εκδήλωση των Μακρονησιωτών στον Περισσό

Το έργο αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία αν αναλογιστεί κανείς τις παρακαταθήκες που αφήνει πίσω του, στις επερχόμενες γενιές. Οι μαρτυρίες που καταγράφονται αποτελούν υπόδειγμα αγωνιστικής στάσης. Ο λαός μας απέδειξε τότε πως μπορεί να θυσιαστεί για ένα ανώτερο ιδανικό, όπως είναι η ελευθερία, η εθνική του ανεξαρτησία.

Ο Γ. Ρίτσος είχε πει ότι μεταξύ του φυλακισμένου και του δεσμοφύλακα ο πραγματικά ελεύθερος είναι ο κρατούμενος. Και αυτό ακριβώς είναι και ένα από τα διδάγματα που προσφέρει σε μας, τη νεότερη γενιά, η ιστορία της Μακρονήσου. Οι «κολασμένοι» του μαρτυρικού αυτού τόπου είναι οι δεσμοφύλακες. Είναι ο Μπαϊρακτάρης και οι άλλοι. Οι ελεύθεροι είναι οι αγωνιστές.

Τις παρακαταθήκες αυτές δίνουν με αυτό το έργο οι εξόριστοι στο κολαστήρι. Χέρι με χέρι, δίνουν τη σκυτάλη στη νέα γενιά που θα συνεχίσει τον αγώνα για την εκπλήρωση των ίδιων ιδανικών, που τότε έμειναν ανικανοποίητα.

Εκατόν ογδόντα οκτώ (188) άνθρωποι, εκατόν ογδόντα οκτώ εργάτες έπεσαν νεκροί μέσα σε ένα χρόνο. Και μαζί τους χιλιάδες σύντροφοί τους τραυματίες. Αλλος χωρίς μάτι, άλλος χωρίς χέρι, άλλος με σπασμένα πλευρά, άλλος με κομμένο πόδι. Μια «Γκουέρνικα» καμωμένη από αγνά υλικά, από πραγματικούς ανθρώπους.

Αυτή είναι τρομοκρατία και με τα όλα της, μάλιστα. Εκατόν ογδόντα οκτώ εργάτες κάθε χρόνο να σπρώχνονται στα φρεάτια, να πετάγονται στα καμίνια για να λιώσουν μαζί με τα σίδερα, να πνίγονται στις κάθε λογής αναθυμιάσεις και το ζήτημα να απασχολεί απλώς... τη στατιστική. Κανένας αντιτρομοκρατικός νόμος για ετούτο το έγκλημα. Καμία αστυνομία για να κυνηγήσει τους εγκληματίες. Κανένα κανάλι για να ερευνήσει την υπόθεση. Κανένας Σούρλας, κανένας Κρυστάλλης και κανένας Λυκουρέζος για να δώσουν τις «ερμηνείες» τους πάνω στο ζήτημα. Αυτή κι αν είναι τρομοκρατία!

Και με τη σιγουριά που δίνει το θράσος, όλος ετούτος ο... εσμός, κυβέρνησης, εργοδοτών, εφοπλιστών και βιομήχανών, μυστικών και φανερών υπηρεσιών, ΜΜΕ, αναλυτών, ψυχολόγων, χαρτορίχτρων, περιβαλλοντολόγων, υποψήφιων δημάρχων, πρακτόρων φανερών και πρακτορων κρυφών, όλοι ετούτοι οι άνθρωποι του συστήματος της τρομοκρατίας, τρέχουν στα κανάλια υποκρινόμενοι τους δημοκράτες, δηλώνοντας με οργή πως - τάχα μου - μισούν το αίμα. Και ωστόσο, οι «ευαίσθητοι» δεν έχουν, ούτε βρήκαν μια λέξη - έστω - να πούνε για ετούτα τα θύματα. Για τους εκατόν ογδόντα οκτώ εργάτες που δολοφονήθηκαν «εν ψυχρώ». Λες και το αίμα των εργατών είναι πλαστικό. Δεν είναι κόκκινο και καυτό; Δεν είναι ανθρώπινο αίμα. Και μάλιστα ανθρώπινο, από ανθρώπους πρώτης ποιότητας και απόλυτα αθώους.

Απ' όλες διαπιστώθηκε ένα κενό ιστορικής μνήμης που αφορά τα χρόνια κυρίως του εμφυλίου πολέμου. Να οφειλόταν αυτό στο γεγονός ότι το θέμα πονούσε πολύ (θάνατοι, βία, εμπλοκή) και ακόμα στο ότι οι άνθρωποι που είχαν πάρει μέρος στους αγώνες τότε ένιωθαν απώθηση να μιλήσουν γι' αυτές τις σκληρές μέρες στα παιδιά τους; Οχι, δεν είναι αυτός ο λόγος, υποστηρίχτηκε στη συζήτηση που ακολούθησε: Η ιστορική μας μνήμη βάλλεται εδώ και χρόνια από το κατεστημένο. Παρεμποδίζεται η γνώση - και δεν είναι τυχαίο που δε διδάσκεται στα σχολεία: Δε θέλουν να τη γνωρίσει η νεολαία, δε θέλουν να μεταλαμπαδεύσει το πνεύμα της Αντίστασης. Ετσι, παρατηρείται το φαινόμενο ενώ όλη η Ευρώπη θυμάται την ιστορία της, η Ελλάδα που είχε ένα από τα ισχυρότερα αντιστασιακά κινήματα, να την «ξεχνά»!

Η διάσταση της γυναικείας συμβολής σ' αυτό το αντιστασιακό κίνημα, που υπήρξε καθοριστική, προβάλλεται σε πολύ λίγα βιβλία που αναφέρονται στην Αντίσταση, παρατήρησε η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη. Κι όμως, η δεκαετία του '40 ήταν αποφασιστική για τη διαμόρφωση της τύχης των Ελληνίδων. Στις κρίσιμες περιόδους οι γυναίκες βρέθηκαν με τους αγώνες τους στο προσκήνιο. Μετά τον πόλεμο τις γυρίσανε πάλι στο σπίτι, στους παλιούς τους ρόλους. Γι' αυτό, όπως τονίστηκε στη διάρκεια της συζήτησης που ακολούθησε, η σημερινή γυναίκα πρέπει να δώσει το δικό της αγώνα, να αντισταθεί στους ρόλους που θέλουν να της επιβάλουν.

Η Εαμική αντίσταση υπήρξε η πιο μαζική από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ενώ στο Δημοκρατικό Στρατό οι γυναίκες μαχήτριες ήταν το 50% - ούτε στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο δεν υπήρξε τέτοια συμμετοχή!

Στην αντίσταση οι νέες είχαν τη μεγαλύτερη πολιτική δράση και τότε για πρώτη φορά οι Ελληνίδες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου. Στη συνέχεια, οι γυναίκες βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα: «Συνεχίζουμε την πολιτική δράση ή γυρίζουμε πίσω στο σπίτι μας»; Οσες αποφάσισαν να συνεχίσουν να μετέχουν πλήρωσαν βαρύ τίμημα: Αλλες έχασαν την ίδια τους τη ζωή, άλλες δεν άντεξαν και έκαναν δήλωση, άλλες παντρεύτηκαν και άλλαξαν το επίθετό τους, άλλες βγήκαν στην παρανομία ή σύρθηκαν σε φυλακές και εξορίες - και όλες γνώρισαν τις συνέπειες της τρομοκρατίας!

Η ιστορική μας μνήμη καταπιέστηκε. Μόνο τις δυο τελευταίες δεκαετίες αρχίσαμε να συζητάμε ανοιχτά γι' αυτή την οδυνηρή περίοδο.

Η επίσημη ιστορία δε μιλά γι' αυτά τα θέματα, παρά μόνο όταν δε θίγονται τα ταξικά συμφέροντα της καθεστηκυίας τάξης. Η τηλεόραση, κατά κανόνα, δε θίγει παρόμοια θέματα. Εχουν και οι γονείς ευθύνη απέναντι στα παιδιά τους να τους μεταδώσουν αυτή την ιστορική μνήμη, να αγωνιστούν για να περάσει η ιστορία στα σχολεία. «Ας αρχίσουμε, ακούστηκε στη διάρκεια της συζήτησης, από εκεί: Από τις επετείους, από τα λογοτεχνικά κείμενα. Κι εμείς στο σπίτι μας ας διηγηθούμε την ιστορία στα παιδιά, στα εγγόνια μας... Θα βρούμε τρόπους!».

Μια άγνωστη Ελληνίδα «Μάτα Χάρι» αποκαλύφτηκε στη διάρκεια των εργασιών για την αποκατάσταση του ιστορικού κτιρίου του Λυκείου Ελληνίδων. Στα εγκαίνιά του, ανακοινώθηκε ότι στο πλυσταριό, μέσα σε μια τρύπα στον τοίχο, βρέθηκε ένα παλιό τηλέφωνο κι ένα σκαμνάκι - απαραίτητα «εργαλεία» για τη μετάδοση μηνυμάτων!

Το κτίριο στην οδό Δημοκρίτου 14, από σκοτεινό που ήταν, λάμπει σήμερα στο φως και έχει αποκτήσει ένα νέο όροφο. Νεοκλασικό, στη διάρκεια της Κατοχής στέγαζε συσσίτια για τα παιδιά, ενώ στην τελευταία περίοδο στέγαζε τους βομβόπληκτους του Πειραιά...

Το Λύκειο των Ελληνίδων ιδρύθηκε το 1911 από την πρωτοπόρο του γυναικείου κινήματος Καλλιρρόη Παρρέν, που με την αρθρογραφία της από τις στήλες της «Εφημερίδας των Κυριών» χάραξε καινούριους δρόμους για τις γυναίκες, μιλώντας πρώτη για το δικαίωμα στην εργασία, για το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και υποστήριξε την πρώτη απεργία εργατριών, που έγινε τον Απρίλη του 1892 στον Πειραιά.

• Στο Ιστορικό Αρχείο (που στεγάζεται στο Μέγαρο Αντωνοπούλου, Λεωφ. Αλεξάνδρας 4), οι ερευνητές μπορούν να βρουν πολύτιμα στοιχεία, κυρίως για την πορεία του γυναικείου κινήματος από τις αρχές του αιώνα έως τις μέρες μας.
• Η βιβλιοθήκη του, που είναι ίσως η μοναδική δανειστική βιβλιοθήκη στο κέντρο της Αθήνας, περιλαμβάνει 25.000 τόμους Ιστορίας, Λαογραφίας και Λογοτεχνίας. Πολύ σύντομα πρόκειται πάλι να λειτουργήσει για το κοινό.
• Μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας για ομογενείς ή μετανάστριες προσφέρονται δωρεάν (Δευτέρα και Τετάρτη 5-8 μ.μ., Λεωφόρος Αλεξάνδρας 4, τηλ. 010.8227.703).
• Το Μουσείο Εθνικών Ενδυμασιών στεγάζεται στην οδό Δημοκρίτου 7 με σπάνιες ενδυμασίες απ' όλη την Ελλάδα. Οργανώνει περιοδικές εκθέσεις και αυτό τον καιρό στεγάζει έκθεση ενδυμασιών από τη Θράκη.
• Η χορευτική ομάδα του από νέους και νέες 6-18 χρόνων είναι περίφημη, η χορωδία (παιδική, γυναικεία, νέων), με εντυπωσιακή δραστηριότητα, έχει αποσπάσει ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια στις δημόσιες εμφανίσεις της (Ηρώδειο, Μέγαρο Μουσικής κ.ά.).
• Ιδιαίτερη φροντίδα για παιδιά με ειδικές ανάγκες δίνει το Τμήμα Προβλημάτων Γυναίκας και Παιδιού.
• Στο πλαίσιο της προσπάθειας για τη διάσωση και τη διάδοση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, το Λύκειο Ελληνίδων έχει εκδώσει δίσκους με δημοτική μουσική από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως πρόσφατα, CD με τραγούδια από Κάλυμνο, Κύπρο, Νάουσα κ.ά.

Στο συμφωνητικό, η δεύτερη υπογραφή (αριστερά) ανήκει στον Θ. Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη) και δημοσιεύεται για πρώτη φορά

Το πρώτο είναι το Ιδιωτικό Συμφωνητικό, που δίνει το δικαίωμα στους εξόριστους κομμουνιστές να χτίσουν το δικό τους σπίτι στη θέση Σαρακήνικο της Γαύδου.

Το δεύτερο, επίσης, Συμφωνητικό καθιερώνει την καταβολή ενοικίου απ' τους εξόριστους και ορίζει ποιος θα εκμεταλλεύεται τα προϊόντα του μικρού κήπου που δημιούργησαν οι εξόριστοι.

Με τον εντοπισμό των δύο αυτών γραπτών ντοκουμέντων, εμφανίζεται, για πρώτη φορά, η ιδιόχειρη υπογραφή του Θανάση Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη), που υπάρχει στο συμφωνητικό, μαζί με τις υπογραφές και των άλλων συνεξορίστων του.

Εδώ, όμως, η ιστορική αναδρομή είναι απαραίτητη. Στα χρόνια της βασιλομεταξικής δικτατορίας (1936-'40), αλλά και πιο μπροστά, στη δικτατορία του Θόδωρου Πάγκαλου, όταν μετέφεραν στη Γαύδο τους εξόριστους κομμουνιστές και τους εγκατέλειπαν στο έρημο, άνυδρο και φαλακρό νησί με σκοπό την εξόντωσή τους, επειδή αρνούνταν να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας». Δεν υπήρχε ούτε σπηλιά για να προφυλαχτούν απ' τη βροχή και το κρύο το χειμώνα κι απ' τον καυτό αφρικάνικο ήλιο το καλοκαίρι. Λιγοστά τα σπίτια και πιο λίγοι οι άνθρωποι. Σήμερα, οι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 30!

Οι εξόριστοι έμεναν στο Καστρί, στο σπίτι - προίκα της παπαδιάς. Στο κάτω οι άνδρες και στο πάνω πάτωμα είκοσι εξόριστες κομμουνίστριες. Γύρω - γύρω απ' το σπίτι, συρματοπλέγματα και φρουροί χωροφύλακες. Τ' άλλα σπίτια ήταν του παπά, του προέδρου της Κοινότητας, του «έμπορα» του Στυλιανού και στο πιο μεγάλο έμεναν οι εκπρόσωποι της εξουσίας, οι χωροφύλακες.

Μια ομάδα εξορίστων - περί τους δεκαπέντε - όλοι φυματικοί κι άρρωστοι βαριά, βρέθηκαν στο Σαρακήνικο με απόφαση του Γραφείου της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων. Αυτοί έχτισαν το δικό τους σπίτι για να κατοικήσουν. Ανάμεσά τους κι ο Αρης Βελουχιώτης, που μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στη Γαύδο στις 23 Οκτώβρη 1931, μαζί με άλλα 70 μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.

Το Σαρακήνικο ήταν μια έρημη, άνυδρη, ακατοίκητη κι ακαλλιέργητη περιοχή. Δεν υπήρχε ψυχή, μόνο θανατηφόροι σκορπιοί. Υπήρχαν, όμως, ιδιοκτήτες της γης, που ήταν ιδιώτες και μοναστήρια!

Οι εξόριστοι κομμουνιστές, σεβόμενοι τις «ιδιοκτησίες», ζήτησαν να τους επιτραπεί να χτίσουν ένα σπίτι. Το σπίτι τους... Ετσι κι έγινε. Στο γραφείο της Κοινότητας, στις 14 Μάρτη 1933, υπογράφτηκε το Ιδιωτικό Συμφωνητικό απ' τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου Κώστα Καρυδάκη, τη γυναίκα του και τους αντιπροσώπους της Κολεχτίβας Εξόριστων Κομμουνιστών Γαύδου Λάιο Λαΐου, Θανάση Κλάρα - αυτό ήταν το όνομα του Αρη Βελουχιώτη -, Νικόλα Παπαζήση και Χαράλαμπου Δελόλμα. Μάρτυρες ο κοινοτάρχης της Γαύδου Νικ. Παπαδάκης και ο αστυνομικός σταθμάρχης, ενωμοτάρχης Νικ. Βλαζάκης.

Η συμφωνία πρόβλεπε να χτιστεί από τους ίδιους τους εξόριστους και με δικά τους υλικά, πάνω σε μισό στρέμμα, ισόγειο σπίτι 237 τ.μ., εξωτερική κουζίνα, φούρνος και ν' ανοιχτεί πηγάδι, χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση του οικοπεδούχου, ο οποίος θα τους χορηγούσε τα παραθυρόφυλλα, τα «ανώφυλλια», όπως λέγονται στην ντοπιολαλιά.

Εδειξαν κι εκεί την αξιοσύνη και την πίστη τους οι κομμουνιστές, και το σπίτι χτίστηκε με κόπους και θυσίες. Η συμφωνία ήταν οι εξόριστοι να χρησιμοποιήσουν για επτά χρόνια, μόνο για κατοικία, το σπίτι και μετά να το παραδώσουν στον οικοπεδούχο, χωρίς να κρατήσουν τίποτα για τον εαυτό τους. Η προθεσμία έληγε στις 14 Μάρτη 1940.

Αφού πέρασαν τα επτά χρόνια, όπως πέρασαν, υπογράφτηκε νέο συμφωνητικό στις 20 Οκτώβρη 1940, οκτώ μέρες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, απ' τον Γιώργο Κοντοκώτσιο, εκπρόσωπο των εξόριστων κομμουνιστών και την ιδιοκτήτρια (ο σύζυγός της στο μεταξύ είχε πεθάνει).

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι οι εξόριστοι ζούσαν με 10 δραχμές επίδομα το μήνα, αλλά σ' αυτούς έφταναν μόνον οι 8 δραχμές. Τις δύο τις κράταγε, για δήθεν χρέη της Ομάδας Συμβίωσης, ο ανθυπασπιστής - στρατοπεδάρχης, που είχε την έδρα του στα Σφακιά.

Να, τι αναφέρεται στο νέο συμφωνητικό, σχετικά:

«...1. Η κ. Ευτυχία Καρυδάκη, ιδιοκτήτρια της εν Σαρακήνικω οικίας, παρέχει ταύτην επ' ενοικίω εις τους πολιτικούς εξόριστους αντί μηνιαίου ενοικίου διακοσίων 200 δραχμών. Και...

4. Οι πολιτικοί εξόριστοι υποχρεούνται να παραχωρήσωσι εις την κυριότητα της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη τους υπ' αυτών κατασκευασθέντας κήπους εις θέσιν Σαρακήνικο μετά την αναχώρησίν των εκ της Νήσου.

5. Εις περίπτωσιν καθ' ην οι πολιτικοί εξόριστοι μεταφερθούν εκ της θέσεως Σαρακήνικον ανεξαρτήτως της θελήσεώς των και παύσουν να ενοικιάζουν την οικίαν της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη, οι πολιτικοί εξόριστοι θα έχουν το δικαίωμα της καλλιέργειας των κήπων από της ημέρας της αποχωρήσεώς των επί (2) δύο έτη, περιερχομένων μετά την πάροδον των δύο ετών εις τη δικαιοδοσίαν της κ. Ευτυχίας Καρυδάκη».

Κάπου εδώ πρέπει να ολοκληρώσουμε την ιστορική αυτή αναδρομή, με μία όμως μικρή παρατήρηση:

Παλιά, οι αντιδραστικοί κύκλοι δεν κατηγορούσαν τους κομμουνιστές για «ξύλινη γλώσσα», «δογματισμό», «αναχρονισμό» κλπ., όπως σήμερα... Τότε έφτανε να λένε ότι οι κομμουνιστές δε σέβονται την περιουσία των άλλων και θέλουν να την αρπάξουν... Τα γεγονότα στη Γαύδο έδειξαν το αντίθετο...

Το σπίτι των πολιτικών εξόριστων στη Γαύδο είναι ιστορική κληρονομιά ιερή και παρακαταθήκη για το λαό μας. Και οι αληθινές ιστορίες των αγωνιστών δεν ιδιοποιούνται. Τραβούν από γενιά σε γενιά, πάνε από πατέρα σε παιδί κι από παππού σ' εγγόνι. Είναι μια φλόγα απ' την ίδια προγονική φωτιά, που ποτέ δε σβήνει. Αλλωστε, στη ζωή είναι ωραίο και άξιο ό,τι είναι αληθινό.

Αυτά τα λόγια ταιριάζουν στην αρχή της είδησης για την επαναλειτουργία του Φάρου της Γαύδου, που κατασκευάστηκε το 1880 από τη Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών Φάρων και καταστράφηκε το 1941 από τις βόμβες των γερμανικών αεροπλάνων.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ενόψει Ολυμπιακών Αγώνων και για καθαρά εντυπωσιοθηρικούς λόγους, ενώ διαθέτει το ποσόν των 270 εκατομμυρίων δρχ. από τους πόρους του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Κρήτης, προκειμένου να αναστηλώσει τις κτιριακές εγκαταστάσεις του Φάρου, σκόπιμα αδιαφορεί στην αλλαγή χρήσης του σπιτιού των πολιτικών εξορίστων, που ήδη έχει μετατραπεί σε ταβέρνα!!

Η τακτική αυτή αποσκοπεί στην εξαφάνιση της ιστορικής μνήμης για ό,τι έχει σχέση με τους αγώνες του λαού μας, το λαϊκό κίνημα και το ΚΚΕ, την πρωτοπόρο δύναμή του. Κι εδώ, όπως και με τόσα άλλα μνημεία και τόπους ιστορικής μνήμης, όπως, π.χ., το Τυπογραφείο του Βουνού ή εκείνο στην Καλλιθέα, φαίνεται πόσο υποκριτικό - και επιλεκτικό... - είναι το κυβερνητικό ενδιαφέρον...

Οι αλλαγές στη χρήση του κτιρίου έγιναν και γίνονται κατά παράβαση της σχετικής απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 428, τ.2/ 22.4.1999), η οποία αναφέρει καθαρά τα εξής:

«...Χαρακτηρίζεται Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο το κτίριο που κατασκευάστηκε απ' τον Αρη Βελουχιώτη και τους συνεξορίστους του στην περιοχή Σαρακήνικο της νήσου Γαύδου, ιδιοκτησίας Στ. Καρυδάκη, με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια της ιδιοκτησίας, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίου τοπικής αρχιτεκτονικής και είναι σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του νησιού, εφόσον συνδέεται άμεσα με τον Αρη Βελουχιώτη και άλλα πρόσωπα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας».

Ετσι, λοιπόν, η επαναλειτουργία του Φάρου της Γαύδου μπορεί να ξαναφωτίσει το Λιβυκό πέλαγος. Ομως, οι θυσίες των αγωνιστών εξορίστων έχουν τη δική τους λάμψη κι έρχονται από πολύ μακριά, για να φωτίζουν αιώνια τους ηρωικούς αγώνες για προοδο και προκοπή:

Ιτζεδίν και Καλπάκι/ βαθιά τιμημένα

και Ασσος και Γαύδος/ που βάφτηκαν μ' αίμα

Μας δίνουν θάρρος/ μας στέλνουν κραυγές

εμπρός αντιφασίστες/ εμπρός κομμουνιστές...