Οσοι ταξίδεψαν την περασμένη Κυριακή στη Γυάρο, ανυπομονούσαν να φτάσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Βιάζονταν, για να δουν αυτόν τον άγριο τόπο, όπου οι κομμουνιστές υπέφεραν τα πάνδεινα, γιατί πίστευαν και αγωνίζονταν για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες στη χώρα μας.

Γι' αυτούς, όμως, που είχαν εξοριστεί στη Γυάρο, αυτό το ταξίδι ήταν κάτι το ξεχωριστό. Ο Γιώργος Μάστορας είχε ταξιδέψει από τη Θεσσαλονίκη. Στη Γυάρο έκανε για έναν ολόκληρο χρόνο, από τον Ιούλη του '67 μέχρι τον Ιούλη του '68, οπότε και μεταφέρθηκε στο Παρθένι της Λέρου. Από τον ίδιο χώρο πέρασε και ο αδερφός του το 1947.

Και να, που τώρα αγνάντευε και πάλι τον Τέταρτο Ορμο, όπου έζησε 12 φριχτούς μήνες. «Δεν εκπληρώθηκαν τα οράματά μας και οι αγώνες που κάναμε, μας λέει. Ανησυχώ, γιατί βλέπω ότι σήμερα πάνε να καταργήσουν ό,τι πέτυχαν οι εργαζόμενοι με πολύχρονους και σκληρούς αγώνες».

Οταν τον ρωτήσαμε για τις συνθήκες κράτησης, ο Γ. Μάστορας ήταν φειδωλός. Με το «τσιγκέλι» απαντούσε στις ερωτήσεις μας. «Το 1967, μας είπε, δεν είχαμε τόσο πολλούς σωματικούς βασανισμούς, όσο το 1947. Στη διάρκεια της χούντας, ανυπόφορη ήταν η ψυχολογική πίεση που ασκούσαν πάνω στους κρατούμενους, όταν με διάφορα μέσα θέλανε να καταρρακώσουν τα "πιστεύω" μας».

Ο Γιώργος Κοντός είχε φτάσει για πρώτη φορά στη Γυάρο το Νοέμβρη του 1947, μαζί με 114 κρατούμενους από τις φυλακές της Κέρκυρας. Την περασμένη Κυριακή, ήρθε με το γιο του Λουκά.

Κοιτάζει, μήπως και διακρίνει τη συκιά. Εκεί που κρεμούσανε τους κρατούμενους και, συγχρόνως, τους χτυπούσαν με το βούρδουλα.

Οταν τον ρωτήσαμε να μας πει για τους συντρόφους, με προθυμία μας ανέφερε για τον δάσκαλο κρατούμενο Περικλή Κουκέρη από τη Μουσουνίτσα της Φθιώτιδας. «Αυτό που σου λέω τώρα να το γράψεις», μας λέει. «Τον Περικλή Κουκέρη τον σκότωσαν, γιατί βρήκαν πάνω του σχολικά βιβλία. Μόλις τα είδαν, αφηνίασαν. "Και εδώ πέρα ήρθες να κάνεις κηρύγματα, δεν έβαλες μυαλό", του είπαν. Αμέσως άρχισαν να τον δέρνουν αλύπητα. Σε δέκα λεπτά τον αποτελείωσαν από το ξύλο. Εμείς παραδίπλα φωνάζαμε "αίσχος", αλλά αυτοί με το βούρδουλα συνεχίζανε το έργο τους. Ζητήσαμε να τον θάψουμε εμείς, αλλά δε μας αφήσανε. Τον έθαψαν οι ίδιοι στα γρήγορα, σα να ήταν σκυλί».

Ο Απόστολος Τσιούφης έκανε στη Γυάρο από τον Ιούλη του 1947 μέχρι το Μάη του 1952. Είχαν έρθει 625 κρατούμενοι από τις φυλακές Αβέρωφ και τις φυλακές Ανηλίκων Κηφισιάς.

«Πώς αισθάνεσαι;», τον ρωτήσαμε. «Τα έχω χαμένα, μας απαντάει, αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν θεό πάνω τους. Είναι σα να βλέπω μπροστά μου τον Γλάστρα, τον Ακρίγο, τον Ζεμπέκο, τον Λουκάτζη, τον Καλλέργη, τον Παπαγιάννη. Ηταν ανθρωπόμορφα τέρατα. Ο Καλλέργης σε χτυπούσε αλύπητα, μέχρι που να σπάσει ο βούρδουλας και όταν έσπαγε το σπασμένο ξύλο, σου το έβαζε στα μάτια».

«Ταξιδεύω για τρίτη φορά στη Γιούρα, λέει ο Γ. Μαυρομάτης. Το πρώτο "ταξίδι" ήταν το 1948 και η αναχώρηση, όχι από τον Πειραιά, αλλά από τις φυλακές της Αίγινας».

Ηδη από πριν, όπως σημείωσε ο Γ. Μαυρομάτης, οι φυλακές με τις οργανωμένες ομάδες των πολιτικών κρατουμένων συμβάλανε σοβαρά στην αγωνιστική προετοιμασία των ομαδικών μεταγωγών, με αποτέλεσμα, όταν φτάνανε οι κρατούμενοι στους τόπους εξορίας, να διατηρούν υψηλό ηθικό.

«Μεταφέρανε στη Γιούρα κρατούμενους καταδικασμένους σε θάνατο, συνέχισε ο Γ. Μαυρομάτης, για να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα θανάτου. Πίστευαν ότι μ' αυτό το διαχωρισμό θα μπορούσαν να κάμψουν τους αγωνιστές κρατούμενους».

Για τις πρώτες ώρες της υποδοχής που φτάνανε οι εξόριστοι στη Γυάρο, ο Γ. Μαυρομάτης είπε: «Τους κρατούμενους, με την άφιξή τους, τους οδηγούσαν στην πλαγιά του Πρώτου Ορμου. Τόπος βασανισμού και καψωνιού. Φυλακές - βασανιστές με το βούρδουλα και μπαμπού. Χωροφύλακες με αυτόματα, με απειλές και βρισιές, με πολλές ώρες παραμονής στον ήλιο και το κρύο και την απειλή του Τετάρτου Ορμου της καταναγκαστικής εργασίας, προσπαθούσαν να τους σπάσουν. Στη συνέχεια, στο περίφημο χαντάκι, για επιλογή τους στους Ορμους. Διάλεγμα νέων και δυνατών στην εμφάνιση και κατευθείαν στο κάτεργο του Τετάρτου Ορμου».

Ο Ν. Κυριακίδης αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στο ηθικό σθένος των κρατουμένων. «Οι πολιτικοί κρατούμενοι, είπε, δε δικάστηκαν για κανένα έγκλημα, αλλά μόνο για την ιδεολογία τους, το "πιστεύω" τους, πολλοί έδωσαν και τη ζωή τους ακόμα, υπερασπιζόμενοι τα δίκαιο του λαού, τη γραμμή του Κόμματος για τη δημοκρατία, την κοινωνική απελευθέρωση, για το σοσιαλισμό».

Ενδεικτικά ανέφερε ένα περιστατικό αυτού του κομμουνιστικού φρονήματος.

«Το πρωί στις 6 Δεκέμβρη του '48, είπε, χτύπησε συγκέντρωση στο Δεύτερο Ορμο. Μαζεύτηκαν όλοι - γέροι, ανάπηροι και άρρωστοι. Εμφανίζεται ο δήμιος Γλάστρας με τη συνοδεία, το απαραίτητο μαστίγιο, κλπ. Τους μίλησε. Τους είπε πως η δουλιά θα ενταθεί και πρόσθεσε ότι μπορούν να μη δουλέψουν, αν κάνουν δηλώσεις μετανοίας. Τους είπε πως ο Ορμος θα γίνει Ορμος Εθνικοφρόνων και κατέληξε: "Οσοι είναι Ελληνες θα μείνουν εδώ. Οι Βούλγαροι να πάρουν τα ρούχα τους και να φύγουν". Τι το 'πε! Χάθηκαν όλοι από τα μάτια του. Καπνός. Ο Γλάστρας τα 'χασε, τρίβει τα μάτια του: "Τους κερατάδες". Βγάζει καινούριο λόγο: "Κει που θα πάτε, θα σας τσακίσω. Δε θα μείνει ρουθούνι". Τα λόγια του ηχήσανε στην απέναντι πλευρά. Και γίνεται έξοδος του Δευτέρου Ορμου, στους άλλους όρμους: 1.100 φύγαν. Μόνον εννιά «Ελληνες» - μείναν στον όρμο. Αυτό το γεγονός ήταν μια νίκη των πολιτικών κρατουμένων».

Αναφερόμενος στα δύο χειρότερα κολαστήρια, το Μακρονήσι και τη Γυάρο, καθώς και τα άλλα στρατόπεδα κρατουμένων, ο Ν. Κυριακίδης είπε ότι «αποτελούν τα απαίσια στολίδια της άρχουσας τάξης και αιώνια ντροπή της».

Η Χρυσούλα Γκόγκογλου, η οποία έμεινε σχεδόν όλο το 1968 στη Γυάρο, ήταν μια από τις 300 γυναίκες κρατούμενες, που πέρασαν από αυτό το κάτεργο.

Οπως είπε η Χρ. Γκόγκογλου, πολλές από αυτές τις γυναίκες τις συλλάβανε προληπτικά και άλλες αργότερα για την αντιδικτατορική τους δράση. Ανάμεσα σ' αυτές, ήτανε μάνες με μωρά, μητέρες με μικρά παιδιά, που τ' άφησαν μόνα τους στο σπίτι και την προστασία των συγγενών και της γειτονιάς, γιατί σε μερικές περιπτώσεις ήταν και ο πατέρας στην εξορία.

Οι άνθρωποι της χούντας δε συγκινούνταν σε κανένα δράμα. Αντίθετα, προσπαθούσαν να κάνουν πιο σκληρή και απάνθρωπη τη ζωή των κρατουμένων. «Κατακρατούσαν τα γράμματά μας, είπε η Χρ. Γκόγκογλου, το μόνο μέσο με τις οικογένειές μας. Το γράμμα με την κακή είδηση, το θάνατο, την αρρώστια έφτανε στα χέρια μας. Ενιωθαν ευχαρίστηση, όταν μας ανήγγελλαν τέτοιες ειδήσεις, ενώ, αντίθετα, τα χαρούμενα γράμματά μας καταστρέφονταν, τα πετούσαν στη θάλασσα».

Η Χρ. Γκόγκογλου αναφέρθηκε και στα «λευκά κελιά» της Τουρκίας.

«Σήμερα το προσκύνημά μας αυτό, στο ματοβαμμένο αυτό κάτεργο της θυσίας και του μαρτυρίου της Γιούρας, μας ξαναφέρνει στη μνήμη τους αγωνιστές και αγωνίστριες των "λευκών κελιών" της "νέας τάξης πραγμάτων", των στρατοκρατών της Τουρκίας που πεθαίνουν στα "λευκά κελιά" κάθε μέρα από τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις. Είμαστε κοντά τους με όλη μας την καρδιά και υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να παλεύουμε για να μεγαλώσει και δυναμώσει το κίνημα διαμαρτυρίας και αλληλεγγύης ενάντια σ' αυτήν τη βαρβαρότητα».

«Είναι πολύ βαρύ χρέος η αναφορά στα στρατόπεδα και τις φυλακές, στη στάση των κομμουνιστών και στη Γυάρο. Μπορώ να πω ωστόσο, χωρίς περιστροφές: Αυτοί οι ηρωισμοί μόνο γίνονται, δε γράφονται».

Με τα λόγια αυτά, άρχισε την ομιλία του ο Β. Καλαματιανός στο ελικοδρόμιο του αρματαγωγού «Λέσβος», απευθυνόμενος προς τους προσκυνητές της Γυάρου. Εξάλλου, είναι δύσκολο πράγμα να περιγράψει κανείς τα συναισθήματα που νιώθει μπροστά σ' αυτό το νησί, όταν μάλιστα ο ίδιος έχει κάνει εξόριστος σ' αυτόν το βράχο. «Συνυπάρχουν και αλληλοδιαδέχονται, η ικανοποίηση και η θλίψη, είπε ο Β. Καλαματιανός, ο θαυμασμός και η αγωνία, ο φόβος και ο σεβασμός μπροστά στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σ' αυτόν τον άγριο τόπο, που ποτίστηκε με ιδρώτα και αίμα, που είναι, όμως, και αυτή μια ελληνική γωνιά, ιερός τόπος για το ΚΚΕ και τους κομμουνιστές, αφού για μέρες, μήνες, χρόνια έγινε τόπος υποχρεωτικής διαμονής, φυλακισμένων ή εξόριστων μελών και οπαδών του Κόμματος».

Οπως ανέφερε ο ομιλητής, ο πηγεμός στη Γυάρο αποτελεί φόρο τιμής στους αγωνιστές που πέρασαν από αυτό το νησί. «Οφειλόμενο χρέος, συνέχισε, σ' αυτούς που στερήθηκαν την ελευθερία, που πόνεσαν και μάτωσαν, στους συντρόφους μας, που έδωσαν και τη ζωή τους, που έμειναν για πάντα εδώ, για να ανθίσει το δέντρο της λευτεριάς».

Παράλληλα, τέτοιες στιγμές έρχονται στο νου και διάφορα ερωτήματα. Και, όπως είπε ο Β. Καλαματιανός, ένα πρώτο είναι:

Γιατί η άρχουσα τάξη της χώρας μας και οι κυβερνήσεις της έστησαν στρατοδικεία και επιτροπές κρίσεων, γιατί έστειλαν στις εξορίες και τις φυλακές, αλλά και στα εκτελεστικά αποσπάσματα, χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες, στελέχη, μέλη και οπαδούς του ΚΚΕ;

Μελετώντας τα ιστορικά γεγονότα και δημοσιεύματα από αρχεία ξένων υπηρεσιών, φαίνεται καθαρά η κυριαρχούσα εγκληματική γραμμή της Αγγλίας και στη συνέχεια των ΗΠΑ, που εφάρμοζαν με περισσό ζήλο οι δοτές στην ουσία κυβερνήσεις της χώρας, που στόχευε, μέσα από στρατιωτικές, οικονομικές και πολιτικές επεμβάσεις και παρεμβάσεις, με τη βία και την τρομοκρατία, αλλά και με τη φυσική εξόντωση, να υποτάξουν και να εξαφανίσουν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, του λαϊκού κινήματος και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, να ξεμπλέξουν, έτσι νόμιζαν, με το ΚΚΕ και να απαλλαγούν από την πολιτική της εθνικής ανεξαρτησίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, να φράξουν το δρόμο για την απαλλαγή του λαού μας από το εξαρτημένο καπιταλιστικό σύστημα.

Το δεύτερο ερώτημα, συνέχισε ο Ν. Καλαματιανός, είναι, τι ήταν αυτό που κράτησε όρθιο τους αγωνιστές;

Η πείρα από την οργάνωση της ζωής στις φυλακές στην Ακροναυπλία και αλλού, η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατουμένων, η ύπαρξη κομματικής καθοδήγησης, η οργανωμένη πολιτική συζήτηση, η πίστη στις πανανθρώπινες αξίες, η δίψα και η πεποίθηση για καλύτερη ανθρώπινη ζωή. Η στήριξη, έστω και βουβή, των κρατουμένων από το λαό μας, αλλά και η πεποίθηση ότι με την ανυποχώρητη στάση τους συμβάλλουν στην ανάπτυξη της πάλης για δημοκρατικές κατακτήσεις και ελευθερίες, ζητήματα που συνδέονται με την προοπτική του σοσιαλισμού.

Ξημερώματα η αναχώρηση από το λιμάνι του Πειραιά

που την Ελλάδα τη μισή

στους Ορμους έχει κλείσει

και από το λαό που τυραννείς

δεν απολύεται κανείς

εκτός κι αν ξεψυχήσει».

(Ανωνύμου κρατούμενου)

Σ' αυτό το ματοβαμμένο κάτεργο το καθεστώς που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα τα λεγόμενα «πέτρινα χρόνια», από την περίοδο του Εμφυλίου και μετά, έστελνε τους κομμουνιστές, τους οπαδούς του Κόμματος και άλλους αριστερούς για να τους «σωφρονίσει».

Στον ίδιο καταραμένο βράχο επέστρεψαν την περασμένη Κυριακή αρκετοί από αυτούς που μαρτύρησαν φορτωμένοι μνήμες και θύμησες, καθώς και πολλοί ΚΝίτες και ΚΝίτισες, σε μια εκδήλωση τιμής και προσκυνήματος σ' όσους εξορίστηκαν ή και άφησαν τη ζωή τους στη Γυάρο.

Ηταν ένα ταξίδι μνήμης σε μια από τις λαμπρότερες σελίδες του αγώνα των κομμουνιστών και όλων εκείνων των αγωνιστών, που αντιπάλεψαν το ξενοκίνητο καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στη χώρα μας. Φόρος τιμής στους νεκρούς που άφησαν την πνοή τους σ' αυτό το κολαστήρι, πιστοί για πάντα στα ιδανικά του αγώνα.

Αντίκρυ ο βράχος και οι όρμοι του μαρτυρίου

Οπως μας είπαν οι ίδιοι οι πρώην κρατούμενοι της Γυάρου για μερόνυχτα το νησί το έδερνε ο δαιμονισμένος άνεμος. Τους κρατούμενους τους τύφλωνε η αντάρα του αγριεμένου πελάγους, ενώ αρκετές φορές, για πολύ καιρό, οι εξόριστοι ούτε καΐκι για παρηγοριά δεν μπορούσαν να δουν να πλέει από εκεί κοντά.

Τρεις γενιές αντάμωσαν την Κυριακή στη Γυάρο. Μαζί και πολυπληθής αντιπροσωπεία του ΚΚΕ, με επικεφαλής τη Γραμματέα του Κόμματος Αλ. Παπαρήγα.

Στη Γιούρα έφτασαν με το αρματαγωγό «Λέσβος» του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά λόγω των καιρικών συνθηκών το πλοίο δεν μπόρεσε να προσορμίσει στο νησί. Στο νου πολλών από τους ταξιδιώτες και πρώην κρατούμενους της Γυάρου ήρθε το παλαιότερο αρματαγωγό «Λέσβος», που τους είχε μεταφέρει τότε ως κρατούμενους και έχει παροπλιστεί εδώ και λίγα χρόνια.

Και να που τώρα μπροστά στα μάτια των προσκυνητών απλώνεται το κολαστήρι. Οι νεότεροι με «ξεναγό» τον Παντελή Μανταλόβα, ο οποίος είχε εξοριστεί γνωρίζουν τη Γυάρο.

Ξαναζωντάνεψαν σκληρές και απάνθρωπες μνήμες για όσους εξορίστηκαν στη Γυάρο. Ηρθαν στο νου οι μορφές ανθρωπόμορφων τεράτων όπως του Γλάστρα, του Μπουζάκη, του Κουζουκουλίδη, του Καλλέργη κλπ.

Ο Β. Καλαματιανός περιγράφει από το κατάστρωμα του πλοίου τα πώς και τα γιατί της Γυάρου

Είδαν την πλαγιά που την είχαν ονομάσει Γολγοθά, όπου οι εξόριστοι κουβαλούσαν τις πέτρες.

Από το καράβι μπορούσες να δεις τους πέντε όρμους:

Στον Πρώτο Ορμο ήταν τα μαγειρεία και διάφορα συνεργεία, εδώ ζούσαν αρκετές χιλιάδες κρατούμενοι, αλλά και λίγοι ποινικοί κρατούμενοι. Υπήρχε και μια μικρή πτέρυγα με νεολαίους, ανήλικους τους έλεγαν. Στον ίδιο όρμο ήταν τα γραφεία και το σπίτι του διευθυντή. Ηταν ακόμη η ονομαστή συκιά και το πειθαρχείο, στο οποίο βασανίστηκαν εκατοντάδες κρατούμενοι.

Στο Δεύτερο Ορμο είχαν τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους και τους άρρωστους.

Ο Τρίτος Ορμος προορίζονταν για τα στελέχη και τους διανοούμενους, όπως τους χαρακτήριζαν.

Στον Τέταρτο Ορμο, το λεγόμενο εργοτάξιο, είχαν συγκεντρωθεί οι κρατούμενοι που έκαναν καταναγκαστική εργασία σε συνθήκες κάτεργου για να κτιστούν οι φυλακές. Η κατασκευή του έργου γίνονταν κάτω από τις πλέον απάνθρωπες συνθήκες ωμής βίας και βασανιστηρίων με τον βούρδουλα.

Μνημείο εγκληματικής παράνοιας, το κτίριο των φυλακών, που αναγκάστηκαν να χτίσουν πέτρα - πέτρα οι ίδιοι οι κρατούμενοι

Εχει και την προϊστορία της η Γυάρος. Λέγεται ότι το 80 προ Χριστού, ο Σύλλας έστειλε στη Γιούρα 80.000 πολιτικούς αντιπάλους του με ελάχιστα εφόδια και απώτερο στόχο την εξόντωσή τους.

Ετσι και στα «πέτρινα χρόνια», οι τότε ξενόδουλες κυβερνήσεις, στα χνάρια του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα και υπό την καθοδήγηση των Αγγλοαμερικάνων, στην προσπάθειά τους ν' απαλλαγούν για πάντα από τους κομμουνιστές, αποφάσισαν να τους συγκεντρώσουν στη Γυάρο με υπόδειξη του Αγγλου οργανωτή των φυλακών στην Ελλάδα (γνωστός σαν κουλοχέρης). Η Γυάρος επιλέχτηκε, επειδή συγκέντρωνε τις περισσότερες δυνατότητες απομόνωσης των πολιτικών κρατουμένων.

Μπράβο, κύριε Τζανετάκο! Μη φοβάστε, κανένας δε θα σας κατηγορήσει για απλουστεύσεις. Τα ελληνικά σας, άλλωστε, είναι κυριακάτικα. Η αποστολή που αναλάβατε είναι σύνθετη. Πρέπει να περπατάτε πάνω σε τεντωμένο σκοινί και παράλληλα να χαμογελάτε. Η παγκοσμιοποίηση έχει ανάγκη της συνηγορίας σας. Ιδιαίτερα, όταν αυτή γίνεται ντουέτο με τον Προκόπη Παυλόπουλο, της Νέας Δημοκρατίας.

Πάντως, ομολογώ, έχετε θάρρος. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, σοβαρός άνθρωπος, όπως δείχνετε, να βγαίνετε στο παράθυρο και να σφυρίζετε αδιάφορα. Να κοιτάτε πέρα στο βάθος του χρόνου και να προβλέπετε πως η παγκοσμιοποίηση είναι η πεδιάδα του μέλλοντος. Και κάτω από τα παντζούρια σας να παρελαύνουν οι στρατιές των πεινασμένων, των απολυμένων, των άστεγων, των δυστυχισμένων. Αυτή και αν είναι «επικίνδυνη αποστολή»!

Ετσι που σας άκουγα να τραγουδάτε βραχνιασμένος, έφερα στο νου μου τα λόγια του Φίλμπι: «...δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν να διαμορφώσουν την "κοινή γνώμη", άλλοτε εκθειάζοντας και άλλοτε συκοφαντώντας». Και αφού μπορεί να πείτε «ποιος νοιάζεται για τον Φίλμπι, αποδείχτηκε κομμουνιστής», θα σας συστήσω τον κ. Πασαλάρη, που το επανέλαβε - καθαρότερο αυτός - πριν κάμποσες μέρες. Μιλώντας, σε συνέντευξη (όχι σε παράθυρο), μίλησε για τον άθλιο ρόλο κάποιων δημοσιογράφων στη διαμόρφωση της «κοινής γνώμης».

Ετσι, λοιπόν, κύριε Τζανετάκο; (Ο κ. Παυλόπουλος έχει «βουλευτική ασυλία»). Αρχισαν τα ταμπούρλα; Θα δούμε και θα ακούσουμε πολλές εργολαβίες; Μας περιμένουν νέες ημέρες υψηλών μαθηματικών; Αφού στη Γένοβα δεν ήρθαν 3,5 δισεκατομμύρια άτομα, οι διαδηλωτές δεν έχουν την πλειοψηφία, σύμφωνα με τη λογική σας, έτσι δεν είναι; Και επομένως, «δε δικαιούνται να ομιλούν». Ενώ ο Μπους, για παράδειγμα, νομιμοποιείται, γιατί τον εξέλεξε ο αμερικάνικος λαός, έτσι δε λέτε;

Τώρα, μέσα στον κουρνιαχτό και το θόρυβο, ποιος να θυμηθεί ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος βγαίνει, σχεδόν πάντα, από τη μειοψηφία του αμερικάνικου λαού. Οτι πλειοψηφεί ...μέσα στη μειοψηφία. Και ότι αυτός, τέλος πάντων, ακόμα και «δημοκρατικά εκλεγμένος», όπως λέτε, δε μιλάει στο όνομα των Αμερικανών, (που τον «νομιμοποίησαν», έστω και ...σχηματικά). Μιλάει - και αποφασίζει - στο όνομα του κόσμου. Ολόκληρου του κόσμου. Ακόμα και αυτών που διαδηλώνουν. Του δώσατε εσείς εξουσιοδότηση, κύριε Τζανετάκο; Του παραχωρήσατε το δικαίωμα να σας εκπροσωπεί και να ...φροντίζει το μέλλον σας;

Αριστίνδην αφεντικά, λοιπόν, οι οκτώ. Και κοντά τους ο στρατός και η αστυνομία. Και δίπλα τους οι σιδεράδες και οι οξυγονοκολλητές. Και τα ταχύπλοα. Και οι πύραυλοι. Και τα υποβρύχια. Και όλα αυτά για να προστατευτούν από την ...αγάπη του κόσμου. Και εσείς, μαζί και ο βουλευτής της Ν. Δημοκρατίας, να βαράτε χειροκροτήματα. Και γιορτινές τρομπέτες. Και να προσπαθείτε, με τα «μαθηματικά» σας και τους άλλους «σύγχρονους» πολιτικούς συλλογισμούς σας, να τους αποκαταστήσετε στα μάτια μας.

Δεν είναι η έκπληξη για τη στάση σας, που με κάνει να γράφω. Δε βλέπω να προδώσατε τίποτα από τα «πιστεύω» σας, ούτε εσείς ούτε ο βουλευτής. Απλώς, με την «ευκαιρία», θέλω να πω σε αυτούς που διαβάζουν - και ενδέχεται να σας ακούν - πως το «παιχνίδι άρχισε να χοντραίνει». Πως πρέπει να προσέχουνε τις καραμούζες που «σκάνε μύτη», δήθεν αστεία, δήθεν χαριτωμένα και με στρογγυλά ελληνικά για να πείθουν. Που χρησιμοποιούν, αυθαίρετα, μαθηματικούς όρους για να διαστρέφουν...

Στη Γένοβα δεν είναι μόνον η πλειοψηφία, που ζητάτε κ. Τζανετάκο, είναι το σύνολο της ανθρωπότητας, πώς δεν το βλέπετε; Εδώ γίνεται η «πρόβα τζενεράλε» των μελλοντικών συγκρούσεων, δεν το νιώθετε; Η Γένοβα απλώθηκε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, γιατί το αποσιωπάτε; Και οι συγκρούσεις (αυτές δεν κρύβονται) έχουν μεταφερθεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, επίσης, οδοφράγματα έχουν στηθεί σε όλες τις πλατείες του κόσμου. (Και εσείς, και ο βουλευτής από κοντά, πέστε ότι θέλετε)!

Η αναστάτωση, πρέπει να ξέρετε, είναι μεταδοτική. Και ο κόσμος όταν υποφέρει δε σταματιέται με αφορισμούς δημοσιογράφων (και βουλευτών). Σε λίγο οι οκτώ, και μαζί τους, φυσικά, και οι υποτακτικοί τους, θα τραβήξουν οριστικά για τους ωκεανούς. Και θα λησμονηθούν από την ιστορία μεσοπέλαγα. Το μέλλον οπωσδήποτε θα 'ρθει από τα οδοφράγματα!

Πόσο και πώς χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες Υγείας, έχουν πρόσβαση σ' αυτές; Πώς τις αντιμετωπίζουν και πώς αντιμετωπίζουν οι ίδιες τις υπηρεσίες που τους παρέχονται; Σ' αυτά και άλλα ερωτήματα απαντά μια πρόσφατη μελέτη της Βάσως Μαργαριτίδου, καθηγήτριας στα ΤΕΙ Υγείας, καρπός μακρόχρονης έρευνας.

Περιορισμένη είναι συχνά η πρόσβαση των γυναικών αυτών στις υπηρεσίες υγείας. Η μη γνώση της ελληνικής γλώσσας καθιστά επίσης συχνά επικίνδυνη τη χρήση φαρμάκων γιατί είναι σχεδόν αδύνατη η ανάγνωση και η κατανόηση των παρενεργειών.

Οι γυναίκες που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες Υγείας συνήθως συμμορφώνονται με τις οδηγίες και τα θεραπευτικά μέσα, αν και εκ μέρους του προσωπικού Υγείας δεν είναι σπάνιο να υποβαθμίζονται οι ψυχολογικά ακραίες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν αυτές οι γυναίκες: Η βίαιη ρήξη με το σύστημα φροντίδας που γνώριζαν ως τώρα δίνει θέση σε άμεσες αλλά ψυχοκαταπιεστικές προσαρμογές. Υπάρχει όμως σ' αυτό το οπτικό πεδίο μια χαραμάδα:

Η γυναίκα, η πολιτισμικά διαφοροποιημένη, με την εγκατάσταση στη χώρα μας συχνά απασχολείται σε οικιακές εργασίες και μ' αυτό τον τρόπο εισχωρεί σε πολλά πεδία της ζωής της Ελληνίδας. Γνωρίζει μια άλλη κατάσταση φροντίδας: Φάρμακα που βοηθούν να κοιμηθούμε, να μας κρατάνε ξύπνιους, κέντρα αδυνατίσματος, φάρμακα που ανακουφίζουν από την κατάθλιψη, ψυχοθεραπείες, την καισαρική τομή, τη νόμιμη έκτρωση κ.ά. Ετσι με έναν ομαλό τρόπο εκπαιδεύεται πώς διακινείται και πώς να «μανουβράρει» το σύστημα για την κάλυψη των αναγκών της. Η συχνή συνάντηση με άλλες γυναίκες όμοιας εθνικότητας ή θρησκείας αποτελεί κομβική πληροφόρηση, σε σημείο που συχνά ακολουθούν κοινές κινήσεις μέσα στο σύστημα Υγείας. Επισκέπτονται συλλήβδην το ίδιο νοσοκομείο, μαιευτήριο, γιατρό. Συνθέτουν έτσι και πάλι ένα νέο στερεότυπο που διατηρεί τη συνεκτικότητα και την κοινωνική σειρά.

«Μέχρι σήμερα, παρατηρεί η ερευνήτρια, το σύστημα υγείας στην Ελλάδα φαίνεται να αντεπεξέρχεται στις ανάγκες του 15% του πληθυσμού που συμβαίνει να έχει πολιτισμική διαφορετικότητα.

» Ο κοινωνικός έλεγχος της άλλης εθνικότητας, της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας της ΑΛΛΗΣ γυναίκας φαίνεται ότι στο χώρο του νοσοκομείου, από τη στιγμή που θα διαβεί την είσοδο, δεν υφίσταται.

«Πιστεύω ακράδαντα, τονίζει, ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές όχι σπάνια αφαιρούν τον πολιτικό χαρακτήρα του κοινωνικού ελέγχου κατά την εργασία τους. Ωστόσο γεννιέται μια "υπεροχή της επιστημονικής ιδεολογίας". Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο συχνά διαφαίνεται ένας πυρήνας παράπλευρου "επιστημονικού ρατσισμού" που όμως δεν υποδηλώνει κατ' ανάγκη εχθρική ή απαξιωτική στάση εκ μέρους του προσωπικού των υπηρεσιών Υγείας. Δε μένει συνήθως χρόνος για κατανόηση, για επεξηγήσεις. Συχνά χαρακτηρίζονται ως "η καλή" και η "κακή ασθενής". Η "συμμορφούμενη" ή η "μη". Συχνά ακούς σχόλια ότι οι γυναίκες αυτές είναι υπεργόνιμες. Ψυχαναλυτικά προσεγγιζόμενη η άποψη μπορεί να εκφράζει την απειλή του πολλαπλασιασμού μιας άλλης ομάδας και στην καλύτερη περίπτωση, την επιθυμία ανανέωσης του πληθυσμού της χώρας μας, για όσους το δημογραφικό είναι μείζον εθνικό θέμα. Σε γενικές γραμμές όμως δεν παρατηρούνται ανισότητες ή αποκλεισμοί: θα λέγαμε ότι στην ιστορία της περίθαλψης της χώρας μας προέκυψε ένα νέο λειτουργικό μοντέλο άρρωστης - αρρώστου.

Ενας κρυφός κώδικας μεταξύ των λειτουργών Υγείας και των ΑΛΛΩΝ έχει αναπτυχθεί. Πέρα από τις ποσοτικές παραμέτρους που δεν εμφανίζουν κάποιο βαθμό ανισότητας μεταξύ των Ελληνίδων και των αλλοδαπών διαφοροποιημένων πολιτισμικά γυναικών στην Ελλάδα παρατηρείται καθυστέρηση στην προσέλευση στις υπηρεσίες Υγείας όχι μόνο για προληπτική φροντίδα, αλλά για θέματα γυναικείας υγείας, με αποτέλεσμα να συναντώνται ακραίες καταστάσεις ανασφαλούς μητρότητας και τοκετού.

Σε ό,τι αφορά στη νοσηλεία διαφοροποιημένων πολιτισμικά γυναικών με διάγνωση AIDS αυτή είναι κοινή με αυτή των Ελληνίδων. Το ποσοστό αφορά το 25% του συνόλου των ασθενών γυναικών με AIDS για τα έτη 1996-2000.

- Τι σημαίνουν όμως για το σύστημα Υγείας οι ανάγκες φροντίδας και περίθαλψης των πολιτισμικά διαφοροποιημένων γυναικών;

- Το 1999 οι δαπάνες νοσηλείας σε νοσοκομεία του ΕΣΥ ανασφάλιστων Αλβανών ανήλθαν στο ποσό των 3 δισ. 500 εκατομμυρίων δραχμών. Η δαπάνη για υπηρεσίες ΠΦΥ και νοσηλείας των γυναικών δεν μπορεί να αξιολογηθεί επακριβώς γιατί δεν τηρούνται ανάλογα στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το κόστος διενέργειας έκτρωσης γυναικών μιας εθνικότητας στο Γεν. Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» ανήλθε το 1999 σε 12 εκατομμύρια και αντιπροσωπεύει το 80% του συνόλου των εκτρώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο ίδιο νοσοκομείο. Σχετικά με τους τοκετούς, το 29% του συνόλου όσων πραγματοποιήθηκαν αντιπροσωπεύει τοκετούς γυναικών μιας εθνικότητας εκτός της ελληνικής. Τα ίδια σχεδόν ποσοστά εμφανίζονται και για το 2000. Η δαπάνη που προκύπτει για τους τοκετούς για κάθε έτος ανέρχεται σε 200 εκατομμύρια δραχμές.

- Ποια είναι τα μέτρα που προτείνει η ερευνήτρια από την πλευρά του κράτους, ώστε να βελτιωθεί η πρόσβαση και φροντίδα αυτής της κατηγορίας των γυναικών από το δημόσιο σύστημα Υγείας;

- Ενα ευαίσθητο πολιτισμικά σύστημα Υγείας, υποστηρίζει, θα πρέπει να περιλαμβάνει στρατηγικού χαρακτήρα αρχές όπως: Η αρχή της επίτευξης της διαπολιτισμικής φροντίδας και της αναδιάρθρωσής της που βοηθούν τα υποκείμενα ν' αλλάξουν μοντέλα υγείας ή ζωής με παράλληλη διαφύλαξη των προτιμητέων από μέρους τους συνηθειών υγείας. Επίσης μια ευαίσθητη πολιτισμικά επικοινωνία των δομών του ΕΣΥ και της αυτοδιοίκησης με τους πολιτισμικά διαφοροποιημένους πληθυσμούς.

Η εκπαίδευση των λειτουργών Υγείας θα πρέπει να συμπεριλάβει στοιχεία διαπολιτισμικής Υγείας, προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα ρατσισμού, τα οποία όμως δε συναντώνται προς το παρόν στη χώρα μας. Σημειώνουμε εδώ, επισημαίνει, ότι στο βασικό προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών των επαγγελμάτων Υγείας, αλλά και στην εκπαίδευση διαρκείας, δεν περιλαμβάνονται κεφάλαια για την πολιτισμική Υγεία, πέραν αυτών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας και του Τμήματος Επισκεπτών Υγείας του ΤΕΙ. Οι τελευταίες (επισκέπτες Υγείας) αποτέλεσαν για το ΕΣΥ της Αγγλίας τους επαγγελματίες που προσανατόλιζαν το έργο τους, επισκεπτόμενες τα σπίτια με βάση τα κρατούντα ήθη - έθιμα για να επιτύχουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο υγείας του πληθυσμού αυτού. Εχουν συμπεριλάβει και σήμερα στην επαγγελματική τους πρακτική και έχουν καθιερώσει έναν κώδικα επικοινωνίας. Στο προπτυχιακό πρόγραμμα των Επισκεπτών Υγείας μαθαίνουν να απελευθερώνονται από τη δική τους κουλτούρα, προκειμένου να διατηρήσουν την ακεραιότητα στη σχέση τους με τους μετανάστες. Μ' αυτό τον τρόπο η Αγγλία, πέραν της εξασφάλισης της άσκησης των δικαιωμάτων στην Υγεία και Πρόνοια εκ μέρους των πολιτισμικά διαφοροποιημένων πληθυσμών, πέτυχε καλύτερα αποτελέσματα στους δείκτες νεογνικής, βρεφικής και μητρικής θνησιμότητας, καθώς και στην κάλυψη όσον αφορά τα εμβόλια».

Και ένα δικό μας σχόλιο: Αγνοια, κοινωνική απομόνωση και αποκλεισμός, φτώχεια, έλλειψη πληροφόρησης για τις υπηρεσίες που υπάρχουν δεν είναι τα μόνα εμπόδια για τις ΑΛΛΕΣ γυναίκες στην πρόσβαση προς στις υπηρεσίες Υγείας. Το κράτος αρκείται να επιστρατεύει τον εθελοντισμό, τις πρωτοβουλίες των πολιτών σπάνια τις ενισχύει και υποκαθιστά συχνά τις δικές του υποχρεώσεις με τη φιλανθρωπία. Είναι άλλωστε γνωστό ότι το προσωπικό στα δημόσια νοσοκομεία δε φτάνει ούτε για τις στοιχειώδεις ανάγκες και αν κάποιες απ' αυτές καλύπτονται, αυτό οφείλεται κυρίως στον «πατριωτισμό» και το φιλότιμο των νοσηλευτών. Στο μέλλον, οι ανάγκες φροντίδας της υγείας θα πολλαπλασιαστούν αφού δεν υπάρχει πρόληψη - ενώ ήδη οδεύουμε προς μία πολυπολιτισμική κοινωνία. «Γιατρειά» για όλ' αυτά δεν είναι η περικοπή των κοινωνικών υπηρεσιών, αλλά η ενίσχυσή τους από την πολιτεία... Κι όμως οι αντίστοιχες παροχές μειώνονται, υποβαθμίζονται, περικόπτονται για ντόπιους ή μη.

Ο Κώστας Μαραγκουδάκης ήταν ο ομιλητής στην εκδήλωση

Κώστας Λιβιτσάνος, Τάσος Μανωλίτσης, Πάνος Ζαβιτσάνος. Τρία ονόματα, τρεις Λευκαδίτες ήρωες που έφυγαν στην αυγή της νέας χιλιετίας, και βρίσκονται στο μακρύ κατάλογο των αγωνιστών για τη λευτεριά της χώρας μας. Εναν κατάλογο που υπογράφεται από χιλιάδες και χιλιάδες ακόμα επώνυμους κι ανώνυμους λαϊκούς αγωνιστές. Αγωνιστές με πίστη στο θρίαμβο του ανθρώπου της δουλιάς, με πίστη στο μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας, στην ίδια τη ζωή, στην κομμουνιστική κοινωνία. Αποτελούν -μαζί με άλλους αγωνιστές- το φάρο που φωτίζει το δρόμο του αταλάντευτου αγώνα μέχρι να «βρουν τα όνειρα εκδίκηση»...

Ο Τάσος Μανωλίτσης

Ο Τ. Μανωλίτσης γεννήθηκε στο χωριό Αλέξανδρος της Λευκάδας το 1925 από αγροτική οικογένεια και μετά το δημοτικό έμεινε στο χωριό. Η Κατοχή τον βρήκε σε ηλικία 16 χρόνων. Το καλοκαίρι του 1941 εμφανίζεται ο πρώτος ένοπλος αντιστασιακός Λευκαδίτης, ο θρυλικός Πάνος Γιαννούλης, ο οποίος σε δύο συγκρούσεις με τους Ιταλούς κατακτητές, μόνος αυτός, σκότωσε 3 Ιταλούς και τραυματίζει ακόμα μερικούς. Στα μέσα περίπου του '42 η ΕΑΜική Αντίσταση στη Λευκάδα συγκροτεί την πρώτη ένοπλη ΕΛΑΣίτικη ομάδα με καπετάνιο τον Πάνο Γιαννούλη.

Η ομάδα αυτή είχε εφτά μέλη, ένας απ' αυτούς ήταν και ο Τάσος Μανωλίτσης. Από κει και πέρα, ο Τάσος, πάντα κοντά στον αγαπημένο του καπετάνιο Γιαννούλη, συμμετέχει στον ηρωικό ένοπλο αντιστασιακό αγώνα του ΕΛΑΣ ως το τέλος. Διακρίνεται για τον ηρωισμό και την αντοχή του στις δύσκολες συνθήκες αυτής της εποχής, παίρνοντας μέρος σε 44 συνολικά μεγάλες και μικρές μάχες με τον κατακτητή και τους συνεργάτες του. Μεταξύ αυτών η μεγάλη μάχη της Αμφιλοχίας, η ενέδρα στο σιδηροδρομικό σταθμό του Αιτωλικού, η μάχη της Γουρίτσας κ.ά.

Ο Τάσος Μανωλίτσης, ο Κώστας Λιβιτσάνος και ο Πάνος Ζαβιτσάνος τιμήθηκαν για την προσφορά τους στο Κόμμα και το λαϊκό κίνημα από τον Λευκαδίτικο λαό σε εκδήλωση που οργάνωσε η ΝΕ Λευκάδας

Να πώς περιγράφει ο ίδιος ο Τ. Μανωλίτσης σε γραπτό του αυτό το περιστατικό: «Στην προσπάθειά μας να αποφύγουμε τους διώκτες μας ο Πάνος Γιαννούλης, εγώ και ο ανηψιός μου Γιώργος Μανωλίτσης πέσαμε στη θάλασσα έχοντας τον Γιώργο πάνω σε μια σχεδία από καλάμια, επειδή δεν ήξερε μπάνιο. Μετά από 17 ώρες, κι ενώ παρά λίγο να πνιγούμε, πέσαμε πάνω σε κυβερνητικά αποσπάσματα. Στην άνιση συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Π. Γιαννούλης, εγώ τραυματίστηκα και μαζί με τον ανηψιό μου Γιώργο πιαστήκαμε αιχμάλωτοι. Καταδικάστηκα σε θάνατο από το Στρατοδικείο σκοπιμότητας, γιατί δεν αποκήρυξα το λεγόμενο παιδομάζωμα και τον Μάρκο Βαφειάδη. Κάθισα σχεδόν 16 χρόνια φυλακή και βγήκα το 1962».

Το 1967 η χούντα τον ξαναθυμήθηκε και την πλήρωσε με άλλα 3,5 χρόνια φυλακή και εξορία, πρώτα στη Γιούρα και στη συνέχεια στη Λέρο, γιατί σύμφωνα με το καθεστώς της εποχής οι κομμουνιστές: «Παρά τας συστάσεις και νουθεσίας, όπως παύσουν την εγκληματικήν διά την Ελλάδα δράσιν των, όχι μόνον ουδεμία μεταμέλειαν επιδεικνύουν, αλλ' αρνούνται να δηλώσουν, έστω και προφορικώς, ότι αφιέμενοι ελεύθεροι, δε θα αναμιχθώσιν εις παρανόμους ενεργείας, στρεφόμενοι κατά του κράτους της Δημοσίας Τάξεως και Ασφαλείας και ότι θα διάγουν φιλησύχως και νομιμοφρόνως. Προκύπτει σαφώς ότι αφιέμενοι ούτοι ελεύθεροι θέλουν εξακολουθήσει την κομμουνιστική αντεθνική των δράσιν»...

Τελευταία πράξη του Τάσου Μανωλίτση, πριν φύγει από τη ζωή, πράξη πίστης και αφοσίωσης στο Κόμμα είναι η διαθήκη του στην οποία, «μετά την ψυχή και το σώμα», δίνει τα υπάρχοντά του στο Κόμμα που υπηρέτησε και τόσο αγάπησε. Γράφει:

«Ολη η ακίνητη περιουσία που έχω στη Λευκάδα να περιέλθει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, που έχει έδρα του τον Περισσό και Γενική Γραμματέα, σήμερα, την Αλέκα Παπαρήγα. Παράκληση και επιθυμία μου είναι να διατεθούν για την αγορά γραφείων της Κομματικής Οργάνωσης Λευκάδας και της Κομματικής Οργάνωσης Αιγάλεω. Εάν κάτι περισσέψει να δοθούν στο Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Λευκάδας για να φκιάσει δύο μνημεία, ένα στη Λούντα και ένα στον Αγιο Νικόλαο για τους πέντε εκτελεσμένους(...) Θέλω να θαφτώ στην Αθήνα. Μετά τρία χρόνια τα κόκαλά μου να μεταφερθούν στη Λευκάδα και να τοποθετηθούν, ή στο νεκροταφείο του χωριού μου ή στο κτήμα μου στο Γαλανό. Θέλω να αγναντεύω τον Σκάρο, το βουνό που με φύλαξε στην Αγκαλιά του τα Πέτρινα Χρόνια(...) Ολα μου τα γραφτά να δοθούν στην ΚΟ Λευκάδας, καθώς και τα βιβλία μου. Τα παράσημά μου, φωτογραφίες κλπ. ενθύμια, να δοθούν, μετά το θάνατό της γυναίκας μου, στην ΚΟ Λευκάδας του ΚΚΕ. Τη δωρεά αυτή την κάνουμε η γυναίκα μου κι εγώ. Θέλω η γυναίκα μου να συνεχίζει να δίνει τη συνδρομή μου στην ΚΟ του Αγίου Σπυρίδωνα και στην επέτειο του θανάτου μου κάθε χρόνο να δίνει ένα ποσό στο "Ριζοσπάστη".

Τη διαθήκη μου αυτή τη συνέταξα και την έγραψα ο ίδιος με τα χέρια μου και την υπογράφω στο τέλος της και επιθυμώ την πιστή εκτέλεσή της. Αθήνα 25.8.99».

Αυτές ήταν οι τελευταίες επιθυμίες του κομμουνιστή Τάσου Μανωλίτση που υπηρέτησε το λαϊκό κίνημα από μικρό παιδί με συνέπεια, συνέχεια και αταλάντευτα, μέχρι την τελευταία του πνοή. «Ολα για το Κόμμα, όλα για το τιμημένο ΚΚΕ, όπως μας είπε χαρακτηριστικά η γυναίκα του Βασιλική Μανωλίτση που συμπληρώνει: «Αυτή την πράξη την αποφασίσαμε μαζί. Δε μας είχε δέσει μόνο η συζυγική ζωή, αλλά και ο κοινός αγώνας για τα ιδανικά του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Θα συνεχίσω τον αγώνα μέχρι την τελευταία μου ανάσα, όπως του υποσχέθηκα», διαβεβαιώνει.