«Είναι πολύ βαρύ χρέος η αναφορά στα στρατόπεδα και τις φυλακές, στη στάση των κομμουνιστών και στη Γυάρο. Μπορώ να πω ωστόσο, χωρίς περιστροφές: Αυτοί οι ηρωισμοί μόνο γίνονται, δε γράφονται».

Με τα λόγια αυτά, άρχισε την ομιλία του ο Β. Καλαματιανός στο ελικοδρόμιο του αρματαγωγού «Λέσβος», απευθυνόμενος προς τους προσκυνητές της Γυάρου. Εξάλλου, είναι δύσκολο πράγμα να περιγράψει κανείς τα συναισθήματα που νιώθει μπροστά σ' αυτό το νησί, όταν μάλιστα ο ίδιος έχει κάνει εξόριστος σ' αυτόν το βράχο. «Συνυπάρχουν και αλληλοδιαδέχονται, η ικανοποίηση και η θλίψη, είπε ο Β. Καλαματιανός, ο θαυμασμός και η αγωνία, ο φόβος και ο σεβασμός μπροστά στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σ' αυτόν τον άγριο τόπο, που ποτίστηκε με ιδρώτα και αίμα, που είναι, όμως, και αυτή μια ελληνική γωνιά, ιερός τόπος για το ΚΚΕ και τους κομμουνιστές, αφού για μέρες, μήνες, χρόνια έγινε τόπος υποχρεωτικής διαμονής, φυλακισμένων ή εξόριστων μελών και οπαδών του Κόμματος».

Οπως ανέφερε ο ομιλητής, ο πηγεμός στη Γυάρο αποτελεί φόρο τιμής στους αγωνιστές που πέρασαν από αυτό το νησί. «Οφειλόμενο χρέος, συνέχισε, σ' αυτούς που στερήθηκαν την ελευθερία, που πόνεσαν και μάτωσαν, στους συντρόφους μας, που έδωσαν και τη ζωή τους, που έμειναν για πάντα εδώ, για να ανθίσει το δέντρο της λευτεριάς».

Παράλληλα, τέτοιες στιγμές έρχονται στο νου και διάφορα ερωτήματα. Και, όπως είπε ο Β. Καλαματιανός, ένα πρώτο είναι:

Γιατί η άρχουσα τάξη της χώρας μας και οι κυβερνήσεις της έστησαν στρατοδικεία και επιτροπές κρίσεων, γιατί έστειλαν στις εξορίες και τις φυλακές, αλλά και στα εκτελεστικά αποσπάσματα, χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες, στελέχη, μέλη και οπαδούς του ΚΚΕ;

Μελετώντας τα ιστορικά γεγονότα και δημοσιεύματα από αρχεία ξένων υπηρεσιών, φαίνεται καθαρά η κυριαρχούσα εγκληματική γραμμή της Αγγλίας και στη συνέχεια των ΗΠΑ, που εφάρμοζαν με περισσό ζήλο οι δοτές στην ουσία κυβερνήσεις της χώρας, που στόχευε, μέσα από στρατιωτικές, οικονομικές και πολιτικές επεμβάσεις και παρεμβάσεις, με τη βία και την τρομοκρατία, αλλά και με τη φυσική εξόντωση, να υποτάξουν και να εξαφανίσουν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, του λαϊκού κινήματος και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, να ξεμπλέξουν, έτσι νόμιζαν, με το ΚΚΕ και να απαλλαγούν από την πολιτική της εθνικής ανεξαρτησίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, να φράξουν το δρόμο για την απαλλαγή του λαού μας από το εξαρτημένο καπιταλιστικό σύστημα.

Το δεύτερο ερώτημα, συνέχισε ο Ν. Καλαματιανός, είναι, τι ήταν αυτό που κράτησε όρθιο τους αγωνιστές;

Η πείρα από την οργάνωση της ζωής στις φυλακές στην Ακροναυπλία και αλλού, η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατουμένων, η ύπαρξη κομματικής καθοδήγησης, η οργανωμένη πολιτική συζήτηση, η πίστη στις πανανθρώπινες αξίες, η δίψα και η πεποίθηση για καλύτερη ανθρώπινη ζωή. Η στήριξη, έστω και βουβή, των κρατουμένων από το λαό μας, αλλά και η πεποίθηση ότι με την ανυποχώρητη στάση τους συμβάλλουν στην ανάπτυξη της πάλης για δημοκρατικές κατακτήσεις και ελευθερίες, ζητήματα που συνδέονται με την προοπτική του σοσιαλισμού.