Στον αντίποδα της πολιτικής ΕΕ και κυβέρνησης, που προετοιμάζει ένα «εκπαιδευτικό Μάαστριχτ», προσαρμόζοντας τα πανεπιστήμια στο μοντέλο ανάπτυξης του κεφαλαίου στην Ευρώπη (περισσότερα κέρδη για την πλουτοκρατία, ελαστική απασχόληση, δουλιά χωρίς δικαιώματα, ανεργία για τους εργαζόμενους), προβάλλει αναγκαία όσο ποτέ η συγκρότηση της Ενιαίας Ανώτατης Εκπαίδευσης, που προτείνει το ΚΚΕ. Μια πρόταση που βλέπει τη λειτουργία της ανώτατης εκπαίδευσης σε μια άλλη συνολική λογική, στην υπηρεσία των λαϊκών συμφερόντων που θα επιβληθεί με λαϊκή εξουσία και άλλου τύπου ανάπτυξη. Μόνο έτσι μπορεί να λυθεί και το ζήτημα του αναχρονιστικού διαχωρισμού ΑΕΙ - ΤΕΙ που υπάρχει σήμερα, στη βάση όμως της προς τα πάνω εξίσωσης όσων τμημάτων ΤΕΙ έχουν επιστημονικό αντικείμενο και όχι στη λογική της υποβάθμισης ΑΕΙ και ΤΕΙ στο επίπεδο μέσων επαγγελματικών σχολών.

Το ενιαίο ανώτατο επίπεδο μπορεί να προετοιμάζει αποφοίτους τόσο για την ολοκληρωμένη άσκηση του επαγγέλματος όσο και για την ενασχόληση στη συνέχεια με την έρευνα. Επιστήμονες με πραγματική ικανότητα σκέψης, με πλήρη θεωρητική κατάρτιση και δυνατότητα διερεύνησης της γνώσης για την αξιοποίησή της στην έρευνα και την εφαρμογή. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση και η έρευνα αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα. Οι σπουδές επομένως πρέπει να εμπεριέχουν συνδυασμένα τη μετάδοση όλης της σύγχρονης γνώσης, εμβάθυνση και επιστημονική ειδίκευση, τη δυνατότητα ο φοιτητής να κατακτά τις μεθόδους γνώσης των νόμων ανάπτυξης της φύσης και της κοινωνίας και των σχέσεων μεταξύ τους, την εξασφάλιση της εισαγωγής των φοιτητών στην επιστημονική έρευνα μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αυτοί πρέπει να είναι οι στόχοι της Ανώτατης Εκπαίδευσης και άρα όχι μόνο μείωση του χρόνου προπτυχιακού σπουδών δε χρειάζεται, αλλά και ποσοτική και ποιοτική αναβάθμισή τους, έτσι που η ειδίκευση να εντάσσεται στον προπτυχιακό κύκλο σπουδών και να ακολουθείται από μεταπτυχιακές σπουδές ενός κύκλου που θα οδηγούν αποκλειστικά σε διδακτορικό.

Για την πραγμάτωση αυτής της διαφορετικής αντίληψης χρειάζεται να κατανοηθεί ότι το ζήτημα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης δεν είναι τεχνοκρατικό, αλλά πρωτίστως πολιτικό. Είναι υπόθεση του λαϊκού κινήματος, του μετώπου των εργαζομένων και όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων της κοινωνίας, ενταγμένη στη συνολική πολιτική πάλη που απαιτείται σήμερα σε πλήρη αντίθεση με τις πολιτικές που υπηρετούν τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό.

Η λεγόμενη χαλαρή δεσμευτικότητα της Διακήρυξης της Μπολόνια και οι προσπάθειες του υπουργείου Παιδείας να πείσει τους πρυτάνεις και ολόκληρη την πανεπιστημιακή κοινότητα που αντιδρά έντονα ότι δήθεν δεν είμαστε υποχρεωμένοι να εφαρμόσουμε κατά γράμμα τις επιταγές της Διακήρυξης, ανατρέπονται πολύ εύκολα, αν αναλογιστούμε ποια είναι η πολιτική που ήδη έχει ξεκινήσει να εφαρμόζει η κυβέρνηση στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. Με μια σειρά νομοθετήματα που ήδη έχουν προωθηθεί ή έχουν εξαγγελθεί για το αμέσως επόμενο διάστημα, η κυβέρνηση εφαρμόζει ήδη τις διατάξεις της Μπολόνια. Το υπουργείο Παιδείας ομολογεί ανοιχτά ότι εξετάζει την εφαρμογή του συστήματος των πιστωτικών μονάδων, κάτι που στην ουσία αναιρεί τις δηλώσεις για μη αλλαγή των κύκλων σπουδών και της διάρκειας των εξαμήνων, τα οποία επαναλαμβάνει η ηγεσία του υπουργείου για να αμβλύνει τις αντιδράσεις.

Τώρα, λοιπόν, η κυβέρνηση είναι έτοιμη να επιδείξει συγκεκριμένο έργο στην κατεύθυνση υλοποίησης της διακήρυξης, πρώτα απ' όλα με το νομοσχέδιο «για την αναμόρφωση των μεταπτυχιακών σπουδών και της έρευνας», που έχει έτοιμο για κατάθεση στη Βουλή. Το νομοσχέδιο για τα μεταπτυχιακά είναι πλήρως εναρμονισμένο με το μοντέλο των κύκλων σπουδών 3-2-3, γιατί ακόμα κι αν δε μειώνει άμεσα τις προπτυχιακές σπουδές στα τρία χρόνια, τις υποβαθμίζει, πετώντας την επιστημονική ειδίκευση έξω από το πτυχίο. Κατοχυρώνει μεταπτυχιακά ειδίκευσης και διδακτορικού, κάνοντας παραπέρα βήματα σε αντιδραστική κατεύθυνση, ακόμα και από την ίδια τη διακήρυξη, αφού τα μεταπτυχιακά ειδίκευσης θεωρούνται με βάση το νομοσχέδιο ως απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσει κάποιος σε διδακτορικό. Στη Διακήρυξη της Μπολόνια δε θεωρούνται απαραίτητη προϋπόθεση και ο ειδικός γραμματέας του υπουργείου για θέματα ΑΕΙ, Δ. Κλάδης, το παρουσιάζει αυτό σαν μια επιτυχία της ελληνικής κυβέρνησης, την ίδια στιγμή που το εφαρμόζει στη χώρα μας.

Επιπλέον, με το νομοσχέδιο αυτό, εντείνονται οι ταξικοί φραγμοί στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς, όπως σημειώνεται και στην εισηγητική του έκθεση, τα μεταπτυχιακά «δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις τάσεις μαζικοποίησης των προπτυχιακών σπουδών». Μάλιστα, στην εισηγητική έκθεση αναφερόταν αρχικά ότι μόνο ένα ποσοστό 15% των αποφοίτων των πανεπιστημίων θα προχωράει στα μεταπτυχιακά, πράγμα που απαλείφτηκε αργότερα από την εισηγητική έκθεση, είναι ενδεικτικό όμως της διάθεσης που υπάρχει, η μεγάλη μάζα των αποφοίτων να παραμένει μ' ένα απαξιωμένο πτυχίο που δε θα πιστοποιεί ουσιαστικές επιστημονικές γνώσεις, αλλά κάποιες δεξιότητες και δε θα αντιστοιχεί σε κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα.

Πέρα από το νομοσχέδιο για τα μεταπτυχιακά, η εφαρμογή της διακήρυξης της Μπολόνια στη χώρα μας έχει διευκολυνθεί και με την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την ευρωπαϊκή οδηγία 89/48. Η οδηγία έχει ανοίξει το δρόμο για την αναγνώριση και λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα μας. Οποιος σπουδάζει σε κάποιο ΙΕΚ της χώρας μας που συνεργάζεται με ξένο πανεπιστήμιο, έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίσει το πτυχίο του ως πανεπιστημιακό, στο ξένο αυτό πανεπιστήμιο (στις διευκρινίσεις του κειμένου της Μπολόνια, το πανεπιστήμιο αυτό αναφέρεται ως «πανεπιστήμιο υποδοχής»). Είναι αμφίβολο δε το αν και κατά πόσο μπορεί η χώρα μας να μην αναγνωρίσει ένα τέτοιο πτυχίο, αφού θα είναι καθ' όλα νόμιμο σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και σύμφωνα με το άρθρο 28, που συζητιέται στην αναθεώρηση του Συντάγματος, οι ευρωπαϊκοί νόμοι είναι πάνω ακόμα κι απ' το Σύνταγμα (που απαγορεύει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων).

Τέλος, πλήρως εναρμονισμένο με το πνεύμα της Μπολόνια, το υπουργείο Παιδείας ετοιμάζει το νομοσχέδιο δήθεν «ανωτατοποίησης» των ΤΕΙ, η συζήτηση του οποίου με τους αρμόδιους φορείς θα ξεκινήσει μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Φλεβάρη.

Η αντίθεση στην εμπορευματοποίηση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εκφράστηκε, τόσο από τους πανεπιστημιακούς, όσο και από τους φοιτητές στο πρόσφατο συνέδριο - φιέστα που διοργανώθηκε και επιχειρήθηκε να «ζυμωθεί» το όραμα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Προσπαθώντας να αντιπαρέλθει τις έντονες αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας, το υπουργείο Παιδείας επιχείρησε να προβάλει το μη δεσμευτικό χαρακτήρα των όρων της διακήρυξης. Στη διάρκεια, όμως, του συνεδρίου αυτού, αναδείχτηκαν οι πλευρές της διακήρυξης από τους ίδιους τους συγγραφείς της και εκπροσώπους χωρών, οι οποίες έχουν ήδη προχωρήσει την εφαρμογή μέτρων στην κατεύθυνση αυτή και χρησιμοποιούνται ως πρότυπα για τις υπόλοιπες χώρες. Αποδείχτηκε χαρακτηριστικά από τον κεντρικό, μάλιστα, εισηγητή ότι «ο κάθε υπουργός δεσμεύτηκε να συστήσει αλλαγές στη χώρα του, με τέτοιο τρόπο που αυτές θα καταλήγουν σε μια κοινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, η οποία θα επιτρέπει τη συγκρισιμότητα των συστημάτων».

Οπως προκύπτει σαφώς, από τα επίσημα κείμενα, συντάκτες των οποίων είναι ο διευθύνων σύμβουλος της Ενωσης Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων Guy Haug και ο πρόεδρος της Ενωσης Πανεπιστημίων και άλλων Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης(!) της Γερμανίας, Klaus Lendfried, η Διακήρυξη της Μπολόνια και η προγενέστερή της Διακήρυξη της Σορβόνης επικεντρώνουν περισσότερο στη δομή και λιγότερο στο περιεχόμενο των σπουδών και το αντικείμενό τους είναι οι δεξιότητες που αποκτώνται και όχι τα πτυχία και η δημιουργία επιστημόνων. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι τα προγράμματα σπουδών μένουν άθικτα, καθώς προτείνεται και η αναδιαμόρφωση του περιεχομένου των σπουδών.

Από τους ίδιους τους εισηγητές των αλλαγών διαπιστώνεται ότι οι σύγχρονες μεταρρυθμίσεις στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σηματοδοτούν μία πορεία προς μικρότερης διάρκειας σπουδές, περισσότερα συστήματα πιστωτικών μονάδων, εξωτερική αξιολόγηση. Πρόκειται για όρους που δεν ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενώ μία τάση που επίσης υπάρχει είναι «η άμβλυνση των ορίων μεταξύ του πανεπιστημιακού και μη πανεπιστημιακού τομέα (περισσότερο κοντινός με τα πανεπιστήμια χαρακτήρας για κάποια ιδρύματα, περισσότερες γέφυρες ανάμεσα στους δύο τομείς)».

Οπως τονίζουν οι εμπνευστές της, το εγχείρημα της Διακήρυξης της Μπολόνια είναι μία «υπόσχεση», την οποία αναλαμβάνουν «ελεύθερα» 29 χώρες, να αναμορφώσουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα, σε τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρξει σύγκλιση όλων των συστημάτων. Εχει, μάλιστα, τεθεί και χρονοδιάγραμμα γι' αυτήν τη σύγκλιση, το οποίο καταλήγει το 2010. Η συνάντηση κορυφής των υπουργών Παιδείας στην Πράγα θα οριστικοποιήσει τις ενέργειες που θα κάνουν τα κράτη για την προώθηση των στόχων της διακήρυξης.

Αυτό που επιδιώκεται μέσα από τις επιχειρούμενες εκπαιδευτικές αναδιαρθρώσεις είναι η εισαγωγή προπτυχιακών προγραμμάτων, που, σύμφωνα με τους εμπνευστές τους, «πρέπει να είναι μικρότερα, περισσότερο ελαστικά (ειδικότερα με την υιοθέτηση του συστήματος πιστωτικών μονάδων), περισσότερο συνδεδεμένα με την επαγγελματική ζωή, περισσότερο πειθαρχημένα, με προσανατολισμό περισσότερο ευρωπαϊκό και διεθνή, θα πρέπει να δημιουργούν πρόσβαση και στις μεταπτυχιακές σπουδές και στην αγορά εργασίας».

Μια νέα ...μονάδα μέτρησης δεξιοτήτων, τις περιβόητες «πιστωτικές μονάδες», εισάγει η Διακήρυξη της Μπολόνια, μέσω των οποίων θα εκφράζεται η διάρκεια των σπουδών. Ενα ακαδημαϊκό έτος θα μεταφράζεται σε 60 πιστωτικές μονάδες, ενώ με βάση αυτές ορίζονται και οι κύκλοι των σπουδών. Εκτός από το γνωστό μοντέλο 3 χρόνια προπτυχιακές σπουδές - 2 χρόνια μεταπτυχιακό - 3 χρόνια διδακτορικό, από τους εισηγητές της διακήρυξης γίνεται λόγος και για μία ακόμα διάσπαση του προπτυχιακού κύκλου σε μονοετείς ή διετείς σπουδές, οι οποίες θα οδηγούν σε πιστοποιητικό. Η ταξικότητα του συστήματος αυτού είναι έκδηλη, καθώς το πτυχίο θα αποτελεί έναν τίτλο σπουδών που δε θα αντιστοιχεί σε ολοκληρωμένες επιστημονικές γνώσεις, λίγοι θα έχουν πρόσβαση στο δεύτερο κύκλο σπουδών, το μεταπτυχιακό, και ακόμα λιγότεροι στον τρίτο κύκλο, το διδακτορικό.