Ευθεία απειλή για το μέλλον και το χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί η περιβόητη Διακήρυξη της Μπολόνια, που εισάγει νέα δεδομένα και επιχειρεί την αναδιάρθρωση των πανεπιστημιακών σπουδών σε αντιδραστική κατεύθυνση. Η διακήρυξη θέτει ένα πλαίσιο δράσεων για την ουσιαστική διάλυση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και για πλήρη και απροκάλυπτη υποταγή της στις απαιτήσεις της αγοράς, τις οποίες δράσεις σκοπεύουν να εξειδικεύσουν στην επερχόμενη σύνοδό τους, την άνοιξη, στην Πράγα οι υπουργοί Παιδείας, από τις χώρες της ΕΕ και άλλες, σύνολο 29. Στο αντίβαρο αυτών των προσπαθειών, δεν μπορεί παρά να βρίσκεται η αντίσταση της πανεπιστημιακής κοινότητας, των φοιτητών και όλου του λαού.

Η αντίθεση στην εμπορευματοποίηση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εκφράστηκε, τόσο από τους πανεπιστημιακούς, όσο και από τους φοιτητές στο πρόσφατο συνέδριο - φιέστα που διοργανώθηκε και επιχειρήθηκε να «ζυμωθεί» το όραμα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Προσπαθώντας να αντιπαρέλθει τις έντονες αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας, το υπουργείο Παιδείας επιχείρησε να προβάλει το μη δεσμευτικό χαρακτήρα των όρων της διακήρυξης. Στη διάρκεια, όμως, του συνεδρίου αυτού, αναδείχτηκαν οι πλευρές της διακήρυξης από τους ίδιους τους συγγραφείς της και εκπροσώπους χωρών, οι οποίες έχουν ήδη προχωρήσει την εφαρμογή μέτρων στην κατεύθυνση αυτή και χρησιμοποιούνται ως πρότυπα για τις υπόλοιπες χώρες. Αποδείχτηκε χαρακτηριστικά από τον κεντρικό, μάλιστα, εισηγητή ότι «ο κάθε υπουργός δεσμεύτηκε να συστήσει αλλαγές στη χώρα του, με τέτοιο τρόπο που αυτές θα καταλήγουν σε μια κοινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, η οποία θα επιτρέπει τη συγκρισιμότητα των συστημάτων».

Οπως προκύπτει σαφώς, από τα επίσημα κείμενα, συντάκτες των οποίων είναι ο διευθύνων σύμβουλος της Ενωσης Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων Guy Haug και ο πρόεδρος της Ενωσης Πανεπιστημίων και άλλων Ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης(!) της Γερμανίας, Klaus Lendfried, η Διακήρυξη της Μπολόνια και η προγενέστερή της Διακήρυξη της Σορβόνης επικεντρώνουν περισσότερο στη δομή και λιγότερο στο περιεχόμενο των σπουδών και το αντικείμενό τους είναι οι δεξιότητες που αποκτώνται και όχι τα πτυχία και η δημιουργία επιστημόνων. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι τα προγράμματα σπουδών μένουν άθικτα, καθώς προτείνεται και η αναδιαμόρφωση του περιεχομένου των σπουδών.

Από τους ίδιους τους εισηγητές των αλλαγών διαπιστώνεται ότι οι σύγχρονες μεταρρυθμίσεις στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σηματοδοτούν μία πορεία προς μικρότερης διάρκειας σπουδές, περισσότερα συστήματα πιστωτικών μονάδων, εξωτερική αξιολόγηση. Πρόκειται για όρους που δεν ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενώ μία τάση που επίσης υπάρχει είναι «η άμβλυνση των ορίων μεταξύ του πανεπιστημιακού και μη πανεπιστημιακού τομέα (περισσότερο κοντινός με τα πανεπιστήμια χαρακτήρας για κάποια ιδρύματα, περισσότερες γέφυρες ανάμεσα στους δύο τομείς)».

Οπως τονίζουν οι εμπνευστές της, το εγχείρημα της Διακήρυξης της Μπολόνια είναι μία «υπόσχεση», την οποία αναλαμβάνουν «ελεύθερα» 29 χώρες, να αναμορφώσουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα, σε τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρξει σύγκλιση όλων των συστημάτων. Εχει, μάλιστα, τεθεί και χρονοδιάγραμμα γι' αυτήν τη σύγκλιση, το οποίο καταλήγει το 2010. Η συνάντηση κορυφής των υπουργών Παιδείας στην Πράγα θα οριστικοποιήσει τις ενέργειες που θα κάνουν τα κράτη για την προώθηση των στόχων της διακήρυξης.

Αυτό που επιδιώκεται μέσα από τις επιχειρούμενες εκπαιδευτικές αναδιαρθρώσεις είναι η εισαγωγή προπτυχιακών προγραμμάτων, που, σύμφωνα με τους εμπνευστές τους, «πρέπει να είναι μικρότερα, περισσότερο ελαστικά (ειδικότερα με την υιοθέτηση του συστήματος πιστωτικών μονάδων), περισσότερο συνδεδεμένα με την επαγγελματική ζωή, περισσότερο πειθαρχημένα, με προσανατολισμό περισσότερο ευρωπαϊκό και διεθνή, θα πρέπει να δημιουργούν πρόσβαση και στις μεταπτυχιακές σπουδές και στην αγορά εργασίας».

Μια νέα ...μονάδα μέτρησης δεξιοτήτων, τις περιβόητες «πιστωτικές μονάδες», εισάγει η Διακήρυξη της Μπολόνια, μέσω των οποίων θα εκφράζεται η διάρκεια των σπουδών. Ενα ακαδημαϊκό έτος θα μεταφράζεται σε 60 πιστωτικές μονάδες, ενώ με βάση αυτές ορίζονται και οι κύκλοι των σπουδών. Εκτός από το γνωστό μοντέλο 3 χρόνια προπτυχιακές σπουδές - 2 χρόνια μεταπτυχιακό - 3 χρόνια διδακτορικό, από τους εισηγητές της διακήρυξης γίνεται λόγος και για μία ακόμα διάσπαση του προπτυχιακού κύκλου σε μονοετείς ή διετείς σπουδές, οι οποίες θα οδηγούν σε πιστοποιητικό. Η ταξικότητα του συστήματος αυτού είναι έκδηλη, καθώς το πτυχίο θα αποτελεί έναν τίτλο σπουδών που δε θα αντιστοιχεί σε ολοκληρωμένες επιστημονικές γνώσεις, λίγοι θα έχουν πρόσβαση στο δεύτερο κύκλο σπουδών, το μεταπτυχιακό, και ακόμα λιγότεροι στον τρίτο κύκλο, το διδακτορικό.