Τα ντοκουμέντα περιλαμβάνουν ανατυπώσεις από επιστολές κρατουμένων, αφίσες και τρικάκια του ΚΚΕ και της ΚΝΕ από την περίοδο της δικτατορίας, φωτογραφίες και ντοκουμέντα που συνδέονται με την εξέγερση του Πολυτεχνείου κ.ά. Οι ανατυπώσεις αυτές δωρίστηκαν από το Κόμμα στον δήμο Ωρωπού, για να παραμείνουν και να αξιοποιηθούν στον χώρο με τον οποίο συνδέονται ιστορικά, προσβάσιμες στο κοινό.

Ανάμεσα στις ανατυπώσεις ξεχώρισε ένα χειρόγραφο μήνυμα του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη, που το έγραψε τον Δεκέμβρη του 1969 από τον Ωρωπό και στο οποίο κάνει έκκληση για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατούμενων. Αφού πρώτα μιλάει για τα Χριστούγεννα που έρχονται και για τα παιδιά που χαρούμενα θα μαζεύονται κάτω από τα στολίδια των χριστουγεννιάτικων δέντρων, θυμίζει ότι κάποια παιδιά, τα παιδιά των πολιτικών κρατουμένων, θα μείνουν για άλλη μια χρονιά μακριά από τους γονείς τους. Και συνεχίζει χαρακτηριστικά:

«Ομως σε τούτο τον τόπο ποτέ δεν κόπηκε στη μέση το τραγούδι. Η τυραννία δεν τρόμαξε ποτέ τον λαό μας. Ούτε στιγμή δεν κλονίστηκε η πίστη μας σ' Αυτόν, που είμαστε ένα κομμάτι απ' τη σάρκα του.

Με τούτη την πίστη και την καρδιά ζεστή απ' το όραμα μιας Ελλάδας λεύτερης και δημοκρατικής, απευθύνουμε τις ευχές μας για την ευτυχία που αξίζει και καλούμε όλους τους Ελληνες και Ελληνίδες, όλους τους τίμιους και ελεύθερους ανθρώπους της Γης να αξιώσουν την κατάλυση της τυραννίας, την αποκατάσταση της λευτεριάς και δημοκρατίας στη χώρα μας. Να απαιτήσουν αποφασιστικά την απελευθέρωσή μας».

Η κινητοποίηση που υπήρχε στο εσωτερικό της χώρας αλλά και διεθνώς για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων της χούντας ήταν μεγάλη. Είναι χαρακτηριστικά γι' αυτό το τρικάκι του ΚΚΕ για «Λευτεριά στους πολιτικούς κρατούμενους» και η αφίσα της ΚΝΕ του 1969 με το αίτημα για «Γενική πολιτική αμνηστία στην Ελλάδα», γραμμένο σε τέσσερις γλώσσες, που επίσης εκτέθηκαν στις ανατυπώσεις, μαζί και με άλλα τρικάκια με αιτήματα και καλέσματα του αντιδικτατορικού αγώνα.

Η διεθνής απήχηση που είχε αυτό το αίτημα αντανακλάται έντονα στις πρωτοβουλίες και στις δράσεις αλληλεγγύης που οργανώνονται ειδικά για τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος ήταν ήδη διεθνώς καταξιωμένος δημιουργός. Ετσι, κατά τη διάρκεια της κράτησης - φυλάκισής του, στο εξωτερικό αναπτύσσεται ένα κίνημα αλληλεγγύης για την απελευθέρωσή του, με εκατοντάδες μεγάλες προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών σε ΗΠΑ και Ευρώπη να συστήνουν επιτροπές, να μαζεύουν υπογραφές και να εκδίδουν ψηφίσματα. Στη Σοβιετική Ενωση το κάλεσμα για τη δημιουργία μιας διεθνούς καλλιτεχνικής επιτροπής απελευθέρωσης του Μίκη Θεοδωράκη φέρει την υπογραφή των συνθετών Ντμίτρι Σοστακόβιτς και Αράμ Χατσατουριάν. Σε αυτούς ο Μίκης απάντησε με ευχαριστήρια επιστολή μέσα από το κελί του στον Ωρωπό, και η επιστολή αυτή ήταν επίσης ανάμεσα στα ντοκουμέντα που εκτέθηκαν από το Αρχείο του ΚΚΕ. Τους έγραφε ο Μίκης:

Από το σκοτεινό κελί της φυλακής σάς στέλνω τη θερμή και μεγάλη ευγνωμοσύνη. Επιτρέψτε μου να θεωρήσω την ευγενική πρωτοβουλία σας σαν σημαντική και πολύτιμη υποστήριξη όλων των πολιτικών δεσμωτών της χούντας, όλου του καταπιεζόμενου ελληνικού λαού.

Εγώ είμαι δυο φορές χαρούμενος και περήφανος που στη σκληρή μας πάλη για την ελευθερία και τη δημοκρατία βρίσκονται μαζί μας τέτοιοι μεγάλοι καλλιτέχνες σαν και σας, τους οποίους θαυμάζω, και τέτοιος μεγάλος λαός σαν τον σοβιετικό λαό, τον ακούραστο υπερασπιστή της ειρήνης σ' όλο τον κόσμο και της ελευθερίας των λαών.

Με την πιο θερμή ευγνωμοσύνη και την εγκάρδια αναγνώριση

Μ. Θεοδωράκης».

Παράλληλα εκτέθηκαν ντοκουμέντα που είναι ενδεικτικά για το κλίμα της εποχής, τις συνθήκες στις φυλακές, αλλά και το μαχητικό αγωνιστικό πνεύμα των κρατουμένων.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά που εκτέθηκε από τον Χαρίλαο Φλωράκη, ο οποίος ήταν επίσης κρατούμενος στον Ωρωπό και απευθυνόταν προς τη διεύθυνση του στρατοπέδου στις 25 Μάρτη 1971, με αφορμή την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης, όπου μεταξύ άλλων σημείωνε:

«Εμείς οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο Ωρωπού, που αγωνιστήκαμε για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας, για τη δημοκρατία, την ειρήνη και την πρόοδο της χώρας, θεωρούμε χρέος μας να τιμήσουμε τη σημερινή 150ή επέτειο του '21 με την έκφραση της αντίθεσής μας προς τη σημερινή στρατιωτική, δικτατορική κυβέρνηση και την πολιτική της, με την προβολή της αξίωσης μας:

Ο Δ. Κουτσούμπας στο κελί που ήταν κρατούμενος ο Μίκης Θεοδωράκης

Να εξασφαλισθεί στον ελληνικό λαό το δικαίωμα να εκφράσει ελεύθερα την κυριαρχική του θέληση.

Να απολυθούν όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι, εξόριστοι και φυλακισμένοι.

Εις ένδειξιν διαμαρτυρίας κατέρχομαι σήμερον εγώ και οι άλλοι συγκρατούμενοί μου του στρατοπέδου εις 24ωρον απεργίαν πείνης.

Χαρ. Φλωράκης».

Αντίστοιχα, εκτέθηκε επιστολή 50 ασθενών, πολιτικών κρατουμένων, που μεταφέρθηκαν στον Ωρωπό από το Λακκί της Λέρου και τον Μάη του 1970 απηύθυναν έκκληση προς «την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, τον ΔΕΣ και την Παγκόσμια Κοινή Γνώμη». Σε αυτήν επισημαίνουν ότι η υγεία τους είναι σε άθλια κατάσταση και ο γιατρός στο Λακκί τους είχε συμπεριλάβει στον κατάλογο που είχε υποβληθεί στη δικαστική επιτροπή για κατά προτεραιότητα απόλυσή τους. «Αντί όμως απολύσεως, προτιμήθηκε η αλλαγή του στρατοπέδου και η συνέχιση της κράτησής μας. Αυτό όμως δεν είναι τίποτα άλλο παρά η μεταφορά του ασθενούς στον προθάλαμο του Νοσοκομείου για να πεθάνη. Φυσικά αυτή είναι και η επιδίωξη της χούντας, η βέβαια εξόντωσή μας», δηλώνουν, και ζητούν την παρέμβαση του ΟΗΕ για τη σωτηρία τους.

Ανάμεσα στα ντοκουμέντα της εποχής που εκτέθηκαν ήταν επίσης η ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στις 18 Νοέμβρη 1973 για τον λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, καθώς και το εξώφυλλο του «Οδηγητή», της εφημερίδας της ΚΝΕ, έναν χρόνο μετά, τον Νοέμβρη του 1974, αφιερωμένο κι αυτό στον ξεσηκωμό που έγινε η αρχή του τέλους για τη χούντα.

Συγκινητική ήταν, τέλος, η φωτογραφία που εκτέθηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Γιάννη Ρίτσο από το 4ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», το 1978 στο Περιστέρι.

Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και σε συνεργασία με τον δήμο Ωρωπού, στο πλαίσιο αναβάθμισης και ανάδειξης του χώρου των πρώην φυλακών Ωρωπού και με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή εικαστική παρέμβαση: Ο εικαστικός Γιώργος Σκουρλής (atek), με τη συμβολή του φοιτητή της ΑΣΚΤ Βασίλη Βλάχου, σχεδίασε μια προσεγμένη τοιχογραφία αφιερωμένη στον μεγάλο δημιουργό, στο πλαίσιο της αφιερωματικής εκδήλωσης που διοργάνωσε η ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ, και θα μείνει πλέον η μορφή του Μίκη να κοσμεί τον ιστορικό αυτό χώρο.

Στην τοιχογραφία βλέπουμε τον Μίκη όπως τον θυμόμαστε από τις συναυλίες της περιόδου αμέσως μετά τη χούντα, με τα χαρακτηριστικά ανοιχτά χέρια σαν φτερά να διευθύνει, ενώ στο φόντο διακρίνονται αποδομημένα στοιχεία αστικού τοπίου, ένα εργοστάσιο, αλλά και ανθρώπινες φιγούρες που βαθμιαία φαίνεται να συγκροτούν μια διαδήλωση, μπλέκονται με τη γραφή μιας πένας. Σε άλλο σημείο του φόντου υποδηλώνονται επίσης κυματισμοί, που συνδέουν την τοιχογραφία με το τοπίο της θάλασσας που αντικρίζει κανείς από τον χώρο των φυλακών. Η τοιχογραφία συμπληρώνεται με τη μορφή του Μίκη σε μεγαλύτερη ηλικία, που φαίνεται να ατενίζει όλη την προηγούμενη σύνθεση που περιγράψαμε. Οπως μας είπε ο Γ. Σκουρλής, «δεν ήθελα να κάνω απλώς ένα πορτραίτο, από την άλλη όμως έπρεπε λόγω του χώρου που βρίσκεται, να είναι μια εικόνα που να μπορεί να καταλαβαίνει όλος ο κόσμος».

«Ο Μίκης Θεοδωράκης κατόρθωσε να χωρέσει μέσα στο μεγαλειώδες έργο του τη μεγάλη εποποιία της λαϊκής πάλης, όλου του 20ού αιώνα. Μπόρεσε να φέρει στο τραπέζι κάθε φτωχού, κάθε κατατρεγμένου, τη μεγάλη ποίηση, τους στίχους μεγάλων ποιητών μας.

Θα είναι αθάνατος, είναι αθάνατος. Θα μας συντροφεύει στον αιώνα τον άπαντα».

Ο άστατος καιρός δεν αποθάρρυνε το πλήθος κόσμου όλων των ηλικιών, από κάθε γωνιά της Αττικής, που συνέρρευσε στον χώρο της εκδήλωσης, στις πρώην φυλακές Ωρωπού, εκεί όπου ο Μίκης κλείστηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας από τον Οκτώβρη του 1969 έως τον Απρίλη του 1970.

Στην εκδήλωση παρευρέθηκε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Ακόμα, παραβρέθηκαν και αγωνιστές που πέρασαν ως κρατούμενοι στο συγκεκριμένο κτίριο.

Στον ιστορικό χώρο δέσποζε τοιχογραφία αφιερωμένη στον μεγάλο δημιουργό, η οποία σχεδιάστηκε αυτές τις μέρες από τον εικαστικό Γιώργο Σκουρλή (atek) μετά από πρωτοβουλία του ΚΚΕ σε συνεργασία με τον δήμο Ωρωπού.

Αρκετοί ήταν αυτοί που ήρθαν νωρίτερα από την έναρξη της εκδήλωσης, ώστε να μπορέσουν να περιηγηθούν στο κελί όπου κρατήθηκε ο Μίκης και το όποιο ήταν στολισμένο με ντοκουμέντα του αντιδικτατορικού αγώνα από το Αρχείο του ΚΚΕ, προσελκύοντας το ενδιαφέρον των επισκεπτών, με μεγάλη ουρά να σχηματίζεται έξω από το κελί. Με την είσοδο, το μάτι έπεφτε στην αφίσα της ΚΝΕ για την πολιτική αμνηστία το 1969, στο χριστουγεννιάτικο μήνυμα του Μίκη από τούτο το μέρος, τις φυλακές, τον Δεκέμβρη του 1969 και στη συνέχεια την αναφορά του Χαρίλαου Φλωράκη, που ήταν και αυτός κρατούμενος στις φυλακές, στοιχείο που πολλοί δεν γνώριζαν.

Το επισκέφτηκαν όμως και πολλοί νέοι, φοιτητές, γονείς οι οποίοι απαντούσαν στο πλήθος ερωτήσεων των παιδιών. «Ετσι λοιπόν είναι ένα κελί», διαπιστώνει μια μικρή φίλη... Η συζήτηση είναι πυκνή τόσο για την ιστορία των φυλακών όσο και της περιόδου, με αφορμή μια φωτογραφία ή μια αφίσα, με πολλούς να φωτογραφίζουν μέρος του κελιού, όπως και τον παράπλευρο χώρο απομόνωσης και τέλος να γράφουν δύο λόγια στο βιβλίο επισκεπτών.

«Κοντά σας όλη μου η ζωή...» ήταν ο τίτλος της αφιερωματικής αυτής εκδήλωσης, δανεισμένος από τον στίχο του Μάνου Ελευθερίου στο τραγούδι του Μίκη «Επιστολή». Η επιτυχία της εκδήλωσης, η μαζική παρουσία του κόσμου, οι στίχοι στα χείλη όλων, η μουσική των τραγουδιών του αγώνα που αντιλαλούσαν στον ιστορικό χώρο των φυλακών σκορπώντας ρίγη συγκίνησης αλλά και αίσθημα μαχητικής αισιοδοξίας, βεβαιώσαν ότι ο μεγάλος δημιουργός θα είναι πάντα «κοντά» μέσα από το σπουδαίο έργο του.

Οπως χαρακτηριστικά σημειώθηκε στην κεντρική ομιλία από τον Θοδωρή Χιώνη, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ:

Νιώθουμε ότι όταν μελοποιούσε τον στίχο που έλεγε "κοντά σας όλη μου η ζωή", στίχο που δώσαμε ως τίτλο στη σημερινή μας εκδήλωση, ίσως να μη σκεφτόταν ότι η δική μας ζωή συνεχίζει να κυλάει μαζί με το απέραντο έργο του. Ζυμωμένη με τα τραγούδια του που πλουτίζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα όνειρα γενιών και γενιών».

Το μεγάλο αφιέρωμα της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ στον Μίκη Θεοδωράκη συνεχίστηκε με μια μοναδική συναυλία, με τις ανεξίτηλες μελωδίες του μεγάλου μουσικοσυνθέτη. Την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης και συμμετείχαν οι καταξιωμένοι καλλιτέχνες Ρίτα Αντωνοπούλου, Βιολέτα Ικαρη, Δημήτρης Κανέλλος, Πολυξένη Καράκογλου, Μαριλίζα Λούντζη, Κώστας Τριανταφυλλίδης.

Αναλυτικό ρεπορτάζ από τη συναυλία θα δημοσιευτεί στο φύλλο του «Ριζοσπάστη» την Τρίτη 6/9.

Αποχαιρετήσαμε τη μουσική μεγαλοφυία που άλλαξε και καθόρισε τα μουσικά πράγματα στην Ελλάδα. Αυτόν που χωρίς την παρουσία του θα ήμασταν αλλιώς.

Αυτόν που έφερε την ποίηση στο τραπέζι του λαού.

Αυτόν που με τη μουσική του εκτόπιζε την ηττοπάθεια και έφερνε τον ήλιο στις καρδιές των ανθρώπων.

Αποχαιρετούσαμε αυτόν που οι αγώνες και η μουσική ήταν τόσο δεμένα μέσα του.

Αυτόν που είχε δηλώσει πως αν υπήρχε επιτύμβιο σημείωμα που θα επιθυμούσε να χαραχτεί πάνω στον τάφο του αυτό θα ήταν «Πολέμησε τον Δεκέμβρη».

Σήμερα, έναν χρόνο μετά συναντιόμαστε ξανά για να τον τιμήσουμε εδώ στις ιστορικές φυλακές του Ωρωπού. Εδώ που ο Μίκης φυλακίστηκε από τη χούντα τον Οκτώβρη του 1969 και χρειάστηκε να ξεσηκωθεί θύελλα διαμαρτυριών μετά την επιδείνωση της υγείας του για να αποφυλακιστεί τον Απρίλη του 1970. Ο Σοστακόβιτς, ο Αρθουρ Μίλερ, ο Λώρενς Ολιβιέ, ο Υβ Μοντάν ήταν μερικοί από τους οποίους δημιούργησαν επιτροπές για την απελευθέρωσή του.

Σε τούτον τον τόπο γράφτηκαν ορισμένα από τα αγαπημένα τραγούδια που έχουμε τραγουδήσει ανεμίζοντας τις σημαίες μας χιλιάδες φορές. Το θρυλικό «Διότι δε συνεμορφώθη» για το οποίο ο ίδιος ο Μίκης αναφέρει:

Είμαστε έτοιμοι να βγούμε έξω, αλλά τα μεγάφωνα είπαν ότι σήμερα απαγορεύεται η έξοδος. Είχα λοιπόν μπροστά μου τους στίχους αυτούς, τον πρώτο στίχο γραμμένο από τον διοικητή, έγραψα το τραγουδάκι, "διότι δε συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις, μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει μες το σύρμα περπατώ". Και το μεσημέρι, το βράδυ κατεβαίνουμε στο εστιατόριο, τους τραγούδησα το καινούριο τραγούδι και μάλιστα εμήνυσα στο διοικητή ότι έχει και πνευματικά δικαιώματα, γιατί ο πρώτος στίχος είναι δικός του».

Εδώ στις φυλακές του Ωρωπού ο Μανώλης Χιώτης λίγο πριν φύγει από τη ζωή αποχαιρέτησε τον Μίκη, παίρνοντας το ρίσκο να προσεγγίσει στο μόλο για να παίξει το «Σε πότισα Ροδόσταμο». Οι φυλακές πλημμύρισαν με την αγαπημένη μελωδία που έφερε ο άνεμος, ενώ οι κρατούμενοι γέμισαν το συρματόπλεγμα τραγουδώντας «της παγωνιάς αετόπουλο».

Γι' αυτό και εμείς διαλέξαμε σήμερα να τον τιμήσουμε ακούγοντας και τραγουδώντας τα τραγούδια του εδώ.

Γιατί μπορεί να πέρασε κιόλας ένας χρόνος από τον τελευταίο αποχαιρετισμό, όμως, παρά τη φυσική πια απουσία, τα τραγούδια του, οι μελωδίες του, οι μουσικές του ήταν, είναι και θα είναι πιστοί μας σύντροφοι. Σε όλες τις στιγμές. Στις αγωνίες, στις χαρές, όταν τα πράγματα στριμώχνουν, όταν χαμογελάμε. Μα πάνω απ' όλα, όταν σφίγγουμε το χέρι και νιώθουμε ότι ο ήλιος είναι βέβαιος για τον κόσμο.

Νιώθουμε ότι όταν μελοποιούσε τον στίχο που έλεγε «κοντά σας όλη μου η ζωή», στίχο που δώσαμε ως τίτλο στη σημερινή μας εκδήλωση, ίσως να μη σκεφτόταν ότι η δική μας ζωή συνεχίζει να κυλάει μαζί με το απέραντο έργο του. Ζυμωμένη με τα τραγούδια του που πλουτίζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα όνειρα γενιών και γενιών.

Ιδιαίτερα όσοι από εμάς δεν ζήσαμε από κοντά τις εποποιίες του λαού μας, τις μεγάλες στιγμές της πάλης, η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, η μεγάλη ποίηση που έβαλε στο στόμα του λαού μας, αποτελεί στο πλάι της ιστοριογραφίας και των ντοκουμέντων μια ακόμα αφορμή για να βυθιστούμε στα ιστορικά γεγονότα.

Και δεν υπάρχει στο μουσικό στερέωμα της Ελλάδας άλλος που να συνέδεσε τόσο πολύ την τέχνη του με την αγωνιστική πορεία του λαού μας. Γι' αυτό και δεν υπάρχει μουσικό έργο που να αντανακλά καλύτερα τις κορυφαίες στιγμές της πάλης του ελληνικού λαού. Τις ηρωικές στιγμές, το μεγαλείο, τη διαδικασία αφύπνισης, αλλά και τις προσωρινές ανάπαυλες ή και απογοητεύσεις, που όμως αναδεικνύονται πάντα ως τέτοιες, δηλαδή προσωρινές. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δουλειάς αποτελεί ο σχετικά άγνωστος δίσκος «Στην Ανατολή», γραμμένος στο Παρίσι τον Δεκέμβρη του 1973.

Γράφει ο ίδιος ο συνθέτης: «Ετσι έγραψα το τραγούδι "Στην ανατολή" εμπνευσμένο από τις γειτονιές όπου έζησα και ανήκα κι εγώ. Τις λέγαμε τότε, τον καιρό της Κατοχής, Ανατολικές Συνοικίες. Εκεί ανήκα κι εγώ και εκεί δώσαμε τις μάχες ενάντια στον καινούργιο καταχτητή, τους Αγγλους ιμπεριαλιστές στα Δεκεμβριανά και εκεί πάλι θ' αρχίσουμε σιγά σιγά την οργάνωση του Λαού και είμαι βέβαιος πως τίποτε δεν πήγε χαμένο. Είχαμε μόνο ορισμένες τακτικές ήττες, αλλά τον πόλεμο τελικά θα τον κερδίσουμε εμείς. (...) Ισως λοιπόν το μυστικό που έρχεται από την Ανατολή από τις Ανατολικές Συνοικίες, που έρχεται από τον Ηλιο, που έρχεται από τη ζωή να 'ναι αυτό. Γειά χαρά και καλή αντάμωση στους δρόμους και τις συνοικίες της Αθήνας». Ενώ στον ίδιο δίσκο υπάρχει και το τραγούδι «Μες στην ταβέρνα» που λέει:

μες στην καρδιά σου κουβαλούσες όλες τις καρδιές»

«Θυμάσαι τότε που πετούσες με πλατιά φτερά

Τώρα ο καθένας την καρδιά σου την κλωτσοπατά»

«Αυτό το τραγούδι έγινε σε ανάμνηση εκείνων των καιρών που γυρνάγαμε στις γειτονιές μ' ένα γαρίφαλο κόκκινο στ' αυτί και με κάτι άλλο... στην κολότσεπη». Εγραφε περιγράφοντας με τρόπο ποιητικό την τροπή που πήραν τα πράγματα με την ήττα τον Δεκέμβρη και μετά του ΔΣΕ. Μα δεν έμεινε σε μία στείρα απογοητευτική νοσταλγία, αλλά κατέληγε σε ένα κάλεσμα για να σηκώσει πάλι ο λαός το τρανό του ανάστημα.

«Βγάλε πάλι την ψυχή σου στο σεργιάνι μες στις γειτονιές

Να γιομίσει η ζωή σου γλυκές φωνές και με πασχαλιές».

Ετσι λοιπόν μπορούμε να πούμε πως η τέχνη του Μίκη Θεοδωράκη - όπως και όλων των μεγάλων που μπόρεσαν να εκφράσουν την εποχή τους - δεν είναι απλά πηγή αισθητικής απόλαυσης, αλλά μέσω της αισθητικής απόλαυσης μπορεί να γίνεται και εφαλτήριο για την ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης, για τη διαμόρφωση μίας συνειδητής πρωτοπόρας στάσης. Ενα κάλεσμα για λαϊκή ανάταση.

Οταν πέρυσι αποχαιρετούσαμε τον Μίκη δεσμευτήκαμε ότι θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για «να ανοιχτούν διάπλατα στον κόσμο όλοι οι θησαυροί της μουσικής του». Ιδιαίτερα στη νεολαία. Πάντα βέβαια είχαμε έγνοια για αυτό κι έχουμε δρόμο μπροστά μας. Ποτέ δεν αφήσαμε τα πράγματα στην τύχη τους. Ομως τη χρονιά που πέρασε, πιο πολύ από κάθε άλλη φορά τα φεστιβάλ της ΚΝΕ γέμισαν με τις νότες της μουσικής του, τα αφιερώματα στον «Ριζοσπάστη» και στον «Οδηγητή» μπήκαν σε δεκάδες χώρους δουλειάς, σχολεία και σχολές, οι κομμουνιστές δάσκαλοι μίλησαν σε χιλιάδες μαθητές για τη ζωή και το έργο του. Το «κόκκινο Αερόστατο» με ειδικό ένθετο άγγιξε εκατοντάδες παιδικές καρδιές. Δεν υπήρξε απεργία, συγκέντρωση, διαδήλωση που να μη βαδίσαμε στο ρυθμό της «Λαμπρής», δεν υπήρξε εκδήλωση που να μην ανέμισε η κόκκινη σημαία με χιλιάδες στόματα να σιγοτραγουδάνε «με τόσα φλάμπουρα, λάμπει ο ουρανός».

Κι αυτό συνεχίζουμε και κάνουμε, γιατί πιστεύουμε πως φέρνοντας τη νέα γενιά σε επαφή με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, την φέρνουμε σε επαφή με ένα μεγάλο λαϊκό επίτευγμα.

Η τέχνη του είναι πραγματικά ένα δημιούργημα της εποχής του, η συμμετοχή του στην ίδια την πάλη είναι το καθοριστικό στοιχείο τόσο στα μεγάλα συμφωνικά του έργα, όσο και στα πιο λαϊκά, στους κύκλους τραγουδιών που καθιερώνει. Λέγοντας αυτό καθόλου δεν υποτιμάμε το τεράστιο μουσικό του ταλέντο, προϋπόθεση της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, αλλά και ανεπτυγμένο στις δοσμένες συνθήκες. Αλλωστε, όπως και ο ίδιος έχει πει: «Φαίνεται πως το ταλέντο μου, σαν μια παράξενη μπαταρία, εκεί μέσα γεμίζει. Μέσα στη ζεστασιά της χειραψίας, μέσα στο αετίσιο βλέμμα του συναγωνιστή, μέσα στις ιαχές των συλλαλητηρίων και στη βοή της μάχης... όμως το ταλέντο δεν έρχεται μόνο του. Για να φυτρώσει, του πρέπει στρώμα παχύ ευαισθησίας. Αυτό σημαίνει πως ο αληθινός καλλιτέχνης δεν μπορεί να μείνει αδιάφορος όταν γύρω του οι άλλοι βογκούν, ταπεινώνονται, πεινούν, τσακίζονται... Τότε η ευαισθησία αυτή γίνεται ευθύνη και φέρνει τον καλλιτέχνη μέσα στον λαό».

Μπορούμε να πούμε πως είμαστε τυχεροί. Γιατί είναι πραγματικά ευτυχής η στιγμή που συναντιούνται το μουσικό ταλέντο, τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και η πρωτοπόρα αγωνιστική στάση του καλλιτέχνη. Σε τέτοιες στιγμές η τέχνη μεγαλουργεί. Και η τέχνη που γράφτηκε στις παρτιτούρες και τα τετράδια του Μίκη Θεοδωράκη, η τέχνη που καταγραφόταν στο μυαλό του ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες όπως π.χ. στη Μακρόνησο όταν έγραψε την πρώτη του συμφωνία, είναι πραγματικά μεγαλειώδης.

Εχουμε γι' αυτό και ένα επιπλέον καθήκον. Να διαμορφώσουμε ένα ευρύτερο μορφωτικό πολιτιστικό ρεύμα μέσα στο οποίο και οι νέοι καλλιτέχνες να έρχονται σε επαφή με το σύνολο του έργου του, να το μελετούν, να διδάσκονται: Οπως περιγράφει και ο μύθος του Ανταίου, έπαιρνε δύναμη όταν πάταγε στη γη, ζώντας και τραγουδώντας τους αγώνες του λαού. Και την ίδια στιγμή μελετούσε βαθιά τη μεγάλη τέχνη. Ο ίδιος έλεγε ότι είχε μία δίψα ανελέητη για να μάθει τη γλώσσα του Μπαχ, του Χέντελ, του Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Μπερλιόζ, του Βάγκνερ.

Σήμερα νέοι καλλιτέχνες κάνουν προσπάθειες. Είμαστε βέβαιοι πως όσο το κίνημα θα ανασυγκροτείται και θα φουντώνει, τόσο θα γράφονται τραγούδια, θα δημιουργούνται έργα τέχνης που θα απαντάνε στα μεγάλα ερωτήματα της εποχής, δίνοντας ώθηση προς τα εμπρός, αλλά και το αντίθετο. Το πόσο ψηλά θα φτάσουν δεν το ξέρουμε, θα είναι κι αυτό μια μάχη, τίποτα δεν μένει στάσιμο, ακόμα κι αν στα μεγάλα ύψη φτάνουν λίγοι.

Σε κάθε περίπτωση η στράτευση των καλλιτεχνών στο πλάι του λαού θα προσδίδει στο εργατικό και ευρύτερα στο λαϊκό κίνημα δυναμική και πολυμορφία. Θα συμβάλει στην ίδια την ανάπτυξη του κινήματος. Γιατί η επαφή των εργαζομένων με την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να τους εξοπλίσει με μεγάλα ηθικά και πνευματικά εφόδια χρήσιμα για την αντοχή, τον ενθουσιασμό, την εφευρετικότητα στις μεθόδους της πάλης.

Καταλαβαίνουμε βέβαια ότι το θέμα είναι πολύ πιο σύνθετο, ότι η γνωριμία με τη μεγάλη τέχνη απαιτεί και άλλα. Αυτό που μπορεί να δώσει φτερά είναι η μέθοδος ανάλυσης, κατανόησης και παρέμβασης στην πραγματικότητα, η μαρξιστική κοσμοθεωρία, η επαφή και η αφομοίωση της θεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού.

Στο τελευταίο σημείωμα που άφησε στον ΓΓ της ΚΕ σύντροφο Δημήτρη Κουτσούμπα, ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε ότι φτάνοντας στο τέλος της ζωής του οι λεπτομέρειες σβήνουν και μένουν «τα μεγάλα μεγέθη». Είναι γνωστό ότι υπήρξαν περιπτώσεις που οι δρόμοι δεν ταυτίστηκαν, που υπήρξαν διαφωνίες. Το ίδιο γνωστό όμως είναι ότι αυτές δεν στάθηκαν ικανές για να μη δει ότι τις μεγάλες του στιγμές τις έζησε μαζί με το ΚΚΕ, σε συμπόρευση μαζί του.

Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν είχε μία συνηθισμένη ζωή. Τιμήθηκε, αγαπήθηκε, η φήμη του έφτασε στα πέρατα της Γης. Τον τραγούδησαν οι μεγαλύτεροι τραγουδιστές, όπως η Edith Piaf, τα μεγαλύτερα συγκροτήματα και σε μεγάλη ποικιλία όπως οι Beatles, έπαιξαν τη μουσική του φημισμένες ορχήστρες, γνωρίστηκε με ιερά τέρατα της τέχνης παγκόσμια, ταξίδεψε σε όλο τον πλανήτη.

Κι όμως οι πιο σημαντικές στιγμές για αυτόν, το μεγάλο μέγεθος της ζωής του ήταν όταν βρέθηκε με το ΚΚΕ. Αυτό κράτησε ως απόσταγμα της ζωής και του έργου του.

Ο Μαρξ μόλις 17 χρόνων έγραψε: «Οποιος δημιουργεί μόνο για τον εαυτό του μπορεί βέβαια να γίνει διάσημος, πολυμαθής, μεγάλος σοφός, εξαιρετικός ποιητής, ποτέ όμως ολοκληρωμένος άνθρωπος, πραγματικά μεγάλος. Η ιστορία θεωρεί πραγματικά μεγάλους ιδιαίτερα εκείνους τους ανθρώπους που εξευγένισαν τον εαυτό τους δουλεύοντας για το σύνολο. Η πείρα επαινεί σαν τον πιο ευτυχισμένο εκείνον που χάρισε ευτυχία στους περισσότερους».

Παίρνοντας υπόψη όλα αυτά, δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι η ευτυχία δεν είναι απλά να είσαι πετυχημένος στη δουλειά σου - ακόμα και αν είσαι εξαιρετικά πετυχημένος - ευτυχία δεν είναι να ξεχειλίζεις από ταλέντο και προσόντα, να είσαι καλός οικογενειάρχης, να έχεις ταξιδέψει και αναγνωριστεί.

Η ζωή του ανθρώπου ολοκληρώνεται και η ευτυχία του μεγεθύνεται όταν παλεύει για να χαρίσει ευτυχία στους περισσότερους, όσες και όποιες θυσίες κι αν απαιτεί αυτό. Μόνο έτσι δικαιώνεται και γίνεται ευτυχισμένη η ζωή. Οταν ο σκοπός, το νόημά της δεν αφορά μία στενή προσωπική φιλοδοξία, ξεφεύγει από τα όρια του σπιτιού, των φίλων, του κύκλου και αγκαλιάζει όλη την κοινωνία, όταν αντιστοιχείται με την απαίτηση και τη δυνατότητα του καιρού να καταργηθεί η εκμετάλλευση, να ζήσουν όλοι οι άνθρωποι ευτυχισμένοι.

Γι' αυτό και τα πιο ευτυχισμένα χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη ήταν αυτά που έζησε στο πλάι του ΚΚΕ, όπως δήλωσε και ο ίδιος στην εκδήλωση που διοργάνωσε η ΚΕ για να τιμήσει τα 90 χρόνια της ζωής του το 2015, την περίοδο που ο ίδιος δήλωνε παρών και στον δίκαιο αγώνα του λαού μας για την κατάργηση των μνημονίων και όλων των αντεργατικών εφαρμοστικών νόμων τους.

Ελεγε τότε:

«Τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια μου τα έζησα στις γραμμές του ΚΚΕ», «Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος Πόλεμος, οι διώξεις που ακολούθησαν την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, η βαθιά παρανομία με την ένοπλη προσπάθεια το 1944 μέσα στην Αθήνα, που πνίγηκε στο αίμα, η Ικαρία και η Μακρόνησος, η αναγεννητική προσπάθεια μέσα από την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες. Η παράνομη δράση με την ίδρυση του Πατριωτικού Μετώπου, δέκα μέρες μετά την επικράτηση της χούντας. Αργότερα, υποψήφιος δήμαρχος του ΚΚΕ στην Αθήνα και τέλος η εκλογή μου ως βουλευτής του Κόμματος το 1981 και 1985». Αυτά τα λόγια είναι πλάι στην αξεπέραστη μουσική του μία μεγάλη παρακαταθήκη, μία δικαίωση που τοποθέτησε τις μεγάλες αξίες και τα μεγάλα μεγέθη στη θέση τους. Που του έδωσε τη θέση που του πρέπει στην Ιστορία.

Φίλες και φίλοι, συντρόφισσες και σύντροφοι.

Εναν χρόνο μετά την απώλειά του, επιλέξαμε να συναντηθούμε εδώ στις παλιές φυλακές, γιατί για εμάς, όπως και για τον Μίκη, δεν είναι απλά ένας στίχος, το μην ξεχνάς τον Ωρωπό.

Δεν ξεχνάμε ανάμεσα στα άλλα ότι το καλοκαίρι του 1968 μεταφέρανε εδώ μία ομάδα περίπου 70 νέων 20 με 30 χρόνων κρατουμένων από το Λακκί της Λέρου. Στόχος ήταν, απομακρύνοντάς τους από τους έμπειρους συγκρατούμενούς τους, να τους ασκήσουν πίεση για να υποχωρήσουν. Η χούντα πίστεψε ότι οι νέοι βλέποντας εδώ, μπροστά στα μάτια τους και πίσω από τα κάγκελα της φυλακής τη ζωή να συνεχίζει να κυλά, ενώ οι ίδιοι ήταν δέσμιοι, θα άλλαζαν δρόμο, θα «έσπαγαν». Διαψεύσθηκαν πλήρως, καθώς οι νεολαίοι οργάνωσαν τη ζωή τους στη φυλακή και απάντησαν με απεργία πείνας στην τρομοκρατία και στις πιέσεις για να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας».

Επιλέξαμε να έρθουμε εδώ, γιατί δεν ξεχνάμε και θα συνεχίσουμε να αναδεικνύουμε την ιστορία αυτού του τόπου. Οπως ποτέ δεν ξεχνάμε τι είναι αποφασισμένο το αστικό κράτος να κάνει για να αντιμετωπίσει το λαϊκό κίνημα και ιδιαίτερα τους πρωτοπόρους αγωνιστές, τους κομμουνιστές.

Είτε με τη βία, είτε με την ενσωμάτωση και σε συνδυασμό, πάντα η αστική τάξη και το κράτος της θα επιδιώκει να εξοντώνει τη δυναμική και τον ριζοσπαστισμό του κινήματος. Ιδιαίτερα όταν τα πράγματα στριμώχνουν, όταν οι αντιθέσεις τους οξύνονται σε βαθμό που δεν μπορούν να τις συμφιλιώσουν, όταν ετοιμάζουν νέα μεγάλα δεινά για τους λαούς.

Γι' αυτό και τώρα, καθώς εξελίσσεται ο αιματηρός ιμπεριαλιστικός πόλεμος, με συμμετοχή της χώρας μας που έχει γίνει απέραντη αμερικανοΝΑΤΟική βάση, καθώς εκτινάσσεται η ακρίβεια και η ανέχεια ως αποτέλεσμα της «απελευθέρωσης» της Ενέργειας και της εμπορευματοποίησης των πάντων.

Γι' αυτό και τώρα εντείνονται τα σχέδια ενσωμάτωσης, εκφοβισμού, ανάσχεσης της λαϊκής δυσαρέσκειας. Για άλλη μια φορά στήνουν την παγίδα της κυβερνητικής εναλλαγής, για να εκτονώσουν και να εγκλωβίσουν τη λαϊκή οργή, να διασφαλίσουν με καλύτερους όρους τη σταθερότητα του σάπιου, βάρβαρου συστήματος.

Και την ίδια στιγμή εντείνεται η προσπάθεια να τρομοκρατήσουν τον λαό, να τον εθίσουν στη λογική ότι είναι φυσιολογικό να τον παρακολουθούν, το ζήτημα είναι τάχα οι παρακολουθήσεις να είναι «νόμιμες» και «δημοκρατικές». Βγάζουν λάδι όλο το ζοφερό θεσμικό πλαίσιο που για δεκαετίες στήνεται στα πλαίσια της ΕΕ με την ευθύνη όλων των κυβερνήσεων, διαιωνίζοντας και προετοιμάζοντας τον βούρκο.

Φαίνεται για άλλη μία φορά ότι αυτό που φοβούνται περισσότερο, γι' αυτό και εκσυγχρονίζουν διαρκώς και τα κατασταλτικά μέσα, αλλά και τα «καθρεφτάκια» που προσφέρουν για να μην πάρει η λαϊκή οργή διαστάσεις, είναι να μη στοχεύσει ο λαός με ανυποχώρητο αγώνα τον πραγματικό του αντίπαλο, που δεν είναι άλλος από την οικονομική κυριαρχία και εξουσία του κεφαλαίου και των διεθνών συμμάχων του.

Αυτό λοιπόν που φοβούνται περισσότερο, αυτό πρέπει να τους προσφέρει απλόχερα ο λαός, κάνοντας πράξη το σύνθημα «Μόνο ο λαός μπορεί να σώσει τον λαό», σηκώνοντας το ανάστημά του, με σημαίες και με ταμπούρλα.

Με τα μεγάλα μεγέθη. Με τη σημαία του ΚΚΕ που κυματίζει και λάμπει ο ουρανός, που μελετάει, διδάσκεται και προχωράει μπροστά, πέρα από το φράγμα που δημιούργησαν οι αντεπαναστατικές ανατροπές πριν 30 χρόνια και ξεδοντιάζει στην πράξη τις χρεοκοπημένες ιστορικά θεωρίες που διακηρύσσουν το τέλος της ταξικής πάλης. Που προχωρά συνειδητά και με σχέδιο ανοίγοντας δρόμο για την ευτυχία των ανθρώπων, προσπερνώντας όλα τα εμπόδια, χαράσσοντας νέες διαδρομές, πατώντας πάνω στα χνάρια της Ιστορίας, πετώντας τη σκόνη της παραπλάνησης, της διαστρέβλωσης.

Και στην κόντρα με τη διαστρέβλωση είχε τον δικό του ρόλο ο Μίκης Θεοδωράκης. Θύμωνε με τη θεωρία των δύο άκρων, αυτή που αποτελεί επίσημη θεωρία της ΕΕ. Οργιζόταν, απαντούσε και έβαζε τα πράγματα στη θέση τους, όπως έκανε το 2017, όταν έγραφε σε γνωστή αστική εφημερίδα καταγγέλλοντας την αντικομμουνιστική της υστερία.

«Αν έλειπε ο Κόκκινος Στρατός και ο Στάλιν, τι θα είχαμε σήμερα; Αραγε το σκεφτήκατε; Ποιος θα εμπόδιζε τον Χίτλερ να γεμίσει την υφήλιο με χιλιάδες Αουσβιτς; Φαντάζεστε την Ελλάδα γεμάτη με στρατόπεδα εξόντωσης; (...) Πιστεύω ότι εύκολα μπορείτε να κατανοήσετε το θυμό μου, γιατί για μένα όπως και για χιλιάδες άλλους, η στράτευση και οι αγώνες μας κάτω από την Κόκκινη Σημαία αποτελεί την ιερότερη περίοδο της ζωής μας, που είχε ένα και μόνο στόχο, να κάνει τον Λαό μας ελεύθερο, ανεξάρτητο και ευτυχισμένο».

Μέσα λοιπόν στους μεγάλους αγώνες που έχουμε να δώσουμε το επόμενο διάστημα, είμαστε σίγουροι ότι θα μας ενθαρρύνουν περισσότερο, θα μας πεισμώνουν αταλάντευτα, θα μας οδηγούν με αποφασιστικότητα τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη.

Παραμένει κοντά μας, γενιές και γενιές ζουν και θα ζουν με τη μουσική του.

«Είμαι δημιουργός, νικώ τον χρόνο και τον θάνατο» σκεφτόταν και έγραφε στα μπουντρούμια της Μπουμπουλίνας, όταν εμπνεύστηκε το έργο του «Ο Ηλιος και ο Χρόνος».

Ναι. Η δημιουργία του, το έργο του νίκησε. Και τον χρόνο. Και τον θάνατο. Για πάντα.

Ενα μικρό κομμάτι από το αθάνατο και απέραντο έργο θα απολαύσουμε στη συναυλία που ακολουθεί. Ευχαριστούμε από καρδιάς όλους τους συντελεστές της σημερινής εκδήλωσης.

Τον Μανώλη Ανδρουλιδάκη για την καλλιτεχνική επιμέλεια και διεύθυνση της ορχήστρας που αποτελείται από τους μουσικούς Γιώργο Κατσίκα, Περικλή Μαλακατέ, Νίκο Παπαναστασίου, Στάθη Σαββίδη, Ορφέα Τσακτσίρα και Μαρίνα Τσοκάνη.

Απολαμβάνοντας μαζί τους τις φωνές της Ρίτας Αντωνοπούλου, της Βιολέτας Ικαρη, του Δημήτρη Κανέλλου, της Πολυξένης Καράκογλου, της Μαριλίζας Λούντζη και του Κώστα Τριανταφυλλίδη.

Με τα παιδιά του στη Ζάτουνα

Το στρατιωτικό πραξικόπημα στις 21 Απρίλη του 1967 βρίσκει τον Θεοδωράκη, πέρα από διεθνώς καταξιωμένο συνθέτη, στο αξίωμα του βουλευτή της ΕΔΑ και στη θέση του προέδρου της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Λίγους μήνες πριν, την προηγούμενη χρονιά είχε βγάλει κάποιους από τους πιο εμβληματικούς δίσκους του, όπως τη «Ρωμιοσύνη», το «Μαουτχάουζεν» και το «Ενας όμηρος», είχε οργανώσει μεγάλη περιοδεία με συναυλίες στη Σοβιετική Ενωση, προσφέροντας τη μουσική του σαν θείο δώρο στους πολιτικούς πρόσφυγες, είχε παραστεί ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη καταγγέλλοντας ότι ήταν πολιτικό έγκλημα...

Εκδήλωση Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Οστράβα για την απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη

Από τα σπίτια όπου κρύβεται, από τις πρώτες ώρες, τις πρώτες μέρες, κάνει αλλεπάλληλες εκκλήσεις στον λαό για αντίσταση: «Οργανωθείτε, παλαίψτε και αντισταθείτε στη δικτατορική χολέρα. Λαέ της Αθήνας! Εβγα στους δρόμους»... «Ο ελληνικός λαός τους έχει καταδικάσει. Το τέλος τους, που δε θ' αργήσει, θα είναι το τέλος που επιφυλάσσουν οι ελεύθεροι λαοί στους τυράννους τους»... Ενώ μαζί με άλλους Λαμπράκηδες που διέφυγαν τη σύλληψη συγκροτεί το «Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο» (ΠΑΜ).

Τον Ιούνη του '67 με ειδική διαταγή του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού απαγορεύονται όλες οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις των τραγουδιών του Θεοδωράκη, η κυκλοφορία των δίσκων του, κάθε είδους εκτέλεση, ακόμα και ακρόαση:

«1) Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν τα ακόλουθα, ισχύοντα δια ολόκληρον την επικράτειαν: Απαγορεύεται: α) η ανατύπωσις ή η εκτέλεσις της μουσικής και των ασμάτων του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη, τέως αρχηγού της νυν διαλυθείσης κομμουνιστικής οργανώσεως "Νεολαία Λαμπράκη", δεδομένου ότι η εν λόγω μουσική εξυπηρετεί τον κομμουνισμόν β) το άδειν άπαντα τα άσματα, τα χρησιμοποιούμενα υπό της κινήσεως της κομμουνιστικής νεολαίας, διαλυθείσης δυνάμει της παραγράφου 8 του διατάγματος της 6ης Μαΐου 1967, δοθέντος ότι τα εν λόγω άσματα υποκινούν πάθη και διενέξεις εις τους κόλπους του πληθυσμού. 2) Οι παραβαίνοντες την ως άνω διαταγήν πολίται θα πρέπει να παραπέμπονται αμέσως ενώπιον στρατοδικείων και θα δικάζωνται συμφώνως προς τας διατάξεις της εκτάκτου νομοθεσίας».

Συναυλία στο Royal Albert Hall του Λονδίνου (Δεκέμβρης 1972) με το «Πνευματικό Εμβατήριο»

Τον Οκτώβρη κάνει απεργία πείνας πιέζοντας για καλύτερες συνθήκες κράτησης και μεταφέρεται, τελικά, στις φυλακές Αβέρωφ, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Εκεί γράφει «Το Μυθιστόρημα» και τα «Επιφάνεια-Αβέρωφ» σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη. Τον Γενάρη του 1968 αφήνεται ελεύθερος, όμως ομάδες αστυνομικών δεν τον αφήνουν λεπτό από τα μάτια τους, παρακολουθούν κάθε του κίνηση.

Την άνοιξη του 1968 τίθεται σε κατ' οίκον περιορισμό στο σπίτι του στο Βραχάτι. «Το χαρακτηριστικό είναι ότι παρ' ότι υπήρχε παρακολούθηση, πάρα πολλοί νέοι έρχονταν κρυφά μέσα στο κτήμα κι άκουγαν τα τραγούδια, τα έπαιρναν και σε μαγνητόφωνο και στη συνέχεια έφευγαν. Αλλά πολλούς από αυτούς τους έπιαναν. Αλλά πάντως έρχονταν κάθε τόσο», διηγείται. Την περίοδο αυτή συνθέτει πολλά αγαπημένα και πολυτραγουδισμένα έργα του, όπως τα «Τραγούδια του Ανδρέα», τη «Νύχτα Θανάτου» και τα «Λαϊκά» σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, ενώ συνθέτει και την πολύ σπουδαία «Κατάσταση Πολιορκίας» σε ποίηση της Ρένας Χατζηδάκη. Ωσπου τον Αύγουστο του περιορίζουν το δικαίωμα να βγει από το σπίτι του και να δεχτεί επισκέψεις.

Οι χουντικοί φοβούνται μήπως αποδράσει ο Μίκης και έτσι αποφασίζουν να εξοριστεί σε πιο «ασφαλές» μέρος, την απομακρυσμένη Ζάτουνα Αρκαδίας. Τη φύλαξή του αναλαμβάνει μια διμοιρία χωροφυλάκων. Του επιτρέπουν να βγει μόνο για 4 ώρες τη μέρα, πάντα, φυσικά, με συνοδεία της αστυνομίας. Δεν επιτρέπεται να επικοινωνεί με τον κόσμο, να διατηρεί αλληλογραφία, να διαβάζει βιβλία και περιοδικά. Ομως και σε αυτές τις συνθήκες δημιουργεί. Με αυτόν τον τρόπο δείχνει ότι δεν έχει σταματήσει να ζει, να ονειρεύεται, να παλεύει. Σε αυτό το χωριό συνέθεσε 11 κύκλους τραγουδιών με τον τίτλο «Αρκαδίες», τη μουσική της ταινίας «Ζ» του Κώστα Γαβρά, το «Πνευματικό Εμβατήριο», το τραγούδι «Οταν χτυπήσεις δυο φορές» για τον Αλέκο Παναγούλη κ.ά. Οι αστυνομικοί γίνονται το... κοινό που ακούει για πρώτη φορά αυτές τις μελωδίες του Μίκη. Και βέβαια, παρά τις απαγορεύσεις, με διάφορους τρόπους καταφέρνει να στέλνει μαγνητοταινίες με τα καινούργια έργα του στο εξωτερικό. Εκεί όπου είχαν καταφέρει λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα να βγουν η Μαρία Φαραντούρη και ο Αντώνης Καλογιάννης με τη λαϊκή Ορχήστρα του, υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Διδίλη και έστησαν το «γκρουπ» του Θεοδωράκη και με αυτό γυρίσανε την Ευρώπη δίνοντας συναυλίες και κινητοποιώντας τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της χούντας και υπέρ της απελευθέρωσης του συνθέτη. Τα έργα του, λοιπόν, και τα νέα που γράφει, μεταδίδονται από ξένους σταθμούς και ακούγονται στην Ελλάδα.

Σε μήνυμά του από τη Ζάτουνα, που μεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας και σώζεται στο Αρχείο του ΚΚΕ, διαβάζουμε: «Σαν πνευματικός δημιουργός επιτελώντας το λαϊκό λειτούργημά μου συνέθεσα και εδώ στη Ζάτουνα έξι κύκλους τραγουδιών, που τους ονομάζω "Αρκαδίες". Αυτά τα τραγούδια που γράφω τώρα όπως εκείνα που θα γράψω και αύριο είναι αφιερωμένα σε σας, δηλαδή σε όλους τους ανθρώπους που πιστεύουν στον άνθρωπο, που πιστεύουν στη ζωή, στο δίκιο, στη δημοκρατία και την ελευθερία και που έχουν τάξει σκοπό της ζωής τους τον αγώνα για την υπεράσπισή τους. Αφιερώνονται ιδιαίτερα στους Ελληνες αγωνιστές της ελευθερίας και τους ξένους φίλους του λαού μας που μας συμπαραστέκονται στον δύσκολο αγώνα μας». Και ολοκληρώνει τον χαιρετισμό του λέγοντας: «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον ανελέητο αγώνα έως την τελική νίκη. Κι ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι η λευτεριά δε χαρίζεται, η λευτεριά κερδίζεται. Γεια χαρά».

Τον Οκτώβρη του 1969 μεταφέρεται από τη Ζάτουνα και φυλακίζεται στο στρατόπεδο Ωρωπού. Γράφει και εκεί. Είναι γνωστή η ιστορία για το τραγούδι «Διότι δεν συνεμορφώθην», που ο Θεοδωράκης είπε στον διοικητή ότι μπορεί να πάρει τα πνευματικά δικαιώματα, γιατί ο πρώτος στίχος ήταν δικός του... Τα τραγούδια του, μουσική βιωματική, φέρνουν στα χείλη των ανθρώπων την ασίγαστη πάλη που δίνουν αγωνιστές, κομμουνιστές στις εξορίες, στις φυλακές, στα κρατητήρια, απέναντι στα βασανιστήρια και τις στερήσεις. Και δίνουν ελπίδα... «Τα καλύτερά μας χρόνια - θάλασσα πλατιά, μες στο σύρμα τα περνάμε - μάνα μου γλυκιά, για ένα όνειρο, μια ιδέα, χίλιες μέρες, χίλιες νύχτες, χίλιους αναστεναγμούς. Τους εχθρούς του πάλι ο λαός, θα σαρώσει σαν άγριος ποταμός», γράφει τον Φλεβάρη του 1970...

Την ίδια περίοδο καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, όπως ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο Αράμ Χατσατουριάν, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο Αρθουρ Μίλερ, ο Εντουαρτ Αλμπι κ.ά. ζητούν την απελευθέρωσή του.

Οπως διηγείται ο ίδιος, «την άνοιξη του 1970 παρουσίασα ανησυχητικά συμπτώματα στην υγεία μου, γεγονός που έβαλε σε σκέψεις τους δεσμοφύλακές μου και τη Χούντα». Αποτέλεσμα ήταν η μεταφορά του στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Από εκεί στις 13 Απρίλη, φυγαδεύεται και μεταφέρεται από τον Γάλλο πολιτικό Jean Jacques Servan-Schreiber με ιδιωτικό αεροπλάνο στο αεροδρόμιο Bourget του Παρισιού. Ο Σερβάν Σρεμπέρ είχε έρθει στην Ελλάδα με στόχο να αποτρέψει τη θανατική καταδίκη του Σάκη Καράγιωργα που δικαζόταν στο στρατοδικείο και αν είναι δυνατόν να τον πάρει έξω. Ομως οι στρατοδίκες καταδίκασαν τον Καράγιωργα σε ισόβια, οπότε άλλαξε το σχέδιό του και φυγάδευσε τον Θεοδωράκη, αφού κατάφερε να πείσει τους χουντικούς.

Από το Παρίσι, ο Θεοδωράκης συνεχίζει στο εξωτερικό τον μεγάλο αγώνα κατά της χούντας. Στις 29 Απρίλη δίνει συνέντευξη Τύπου στο Quai d' Orsais στο Παρίσι, όπου συμμετείχαν 700 δημοσιογράφοι απ' όλα τα μέρη του κόσμου και καλεί σε «ανάπτυξη της αντιστασιακής πάλης με όλα τα πρόσφορα σε κάθε στάδιο μέσα ως τη συντριβή της χούντας».

Παρουσιάζει τα έργα που είχε συνθέσει κατά το διάστημα της παρανομίας, της φυλακής και της εξορίας σε αμέτρητες συναυλίες σε όλο τον κόσμο, αφιερωμένες στον αντιδικτατορικό αγώνα. Συνθέτει επίσης μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Το καλοκαίρι του '70 του απονέμεται το παράσημο Λένιν της Κομσομόλ, ενώ λίγο αργότερα, το 1971 συνθέτει και το μεγαλειώδες «Κάντο Χενεράλ» σε ποίηση Πάμπλο Νερούδα.

Οι συναυλίες του στην Ευρώπη, στην Αυστραλία, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, σε πολλές δεκάδες χώρες, γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδίκησης και για άλλους λαούς που υποφέρουν από παρόμοια προβλήματα και αγωνίζονται, όπως Ισπανούς, Πορτογάλους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους...

Στις 24 Ιούλη του 1974 ο Μίκης Θεοδωράκης επιστρέφει στην Ελλάδα. Ο λαός τού επιφυλάσσει θριαμβευτική υποδοχή στην Αθήνα, με μαζική λαϊκή συγκέντρωση στο αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Με την Ρένα Χατζηδάκη όμως έμελε να συναντηθεί και καλλιτεχνικά...

Διηγείται ο ίδιος με αφορμή την έκδοση ενός cd το 2005 στη Γερμανία με τραγούδια που γράφτηκαν μέσα στις φυλακές: «Από τον Μάρτιο ως τον Αύγουστο του 1968 ήμουν "ελεύθερος" και ζούσα ανάμεσα Αθήνα και Βραχάτι συνοδευόμενος από κουστωδία αστυνομικών. Δεν μπορούσα λοιπόν να επισκεφθώ κανέναν φοβούμενος ότι θα τον "κάψω". Ετσι, περιορίστηκα σε πρώην κρατουμένους, που δεν είχαν να φοβηθούν τίποτα. Μία από αυτούς ήταν και η Σίλβα Ακρίτα, που μόλις βγήκε από τη φυλακή, έσπευσα να την επισκεφθώ στο σπίτι της στη Φιλοθέη. (...)

H Σίλβα και η Ρένα είχαν γίνει φίλες στην Ασφάλεια. Στη συνέχεια βρέθηκαν στο ίδιο κελί και στη φυλακή. Μου λέει λοιπόν, "αυτή η κοπέλα είναι μεγάλη ποιήτρια. Μόνο που μόλις μας διάβαζε ένα της ποίημα, αμέσως μετά το έσκιζε. Να, χθες έγραψε ένα υπέροχο κείμενο που το έχω στο συρτάρι και που φοβάμαι ότι μόλις επιστρέψει, θα το καταστρέψει... Ξέρεις, επειδή είναι μόνη, μένει προσωρινά μαζί μας...". Την παρακάλεσα να με αφήσει να το διαβάσω. (...)

Ειλικρινά σήμερα δεν θυμάμαι αν εκείνη την ώρα αντέγραψα το ποίημα ή αν το πήρα με το έτσι θέλω μαζί μου. Γιατί με το πρώτο διάβασμα γοητεύτηκα τόσο πολύ, που δεν θα αποχωριζόμουν με τίποτε ένα τέτοιο αριστούργημα.

Σε λίγη ώρα οδηγούσα το αυτοκίνητο στη διαδρομή προς Βραχάτι και φαίνεται ότι επειδή είχα ζωντανές τις λέξεις στο μυαλό μου, γινόταν μέσα μου μια μυστική προεργασία. Αλλιώς δεν εξηγείται το ότι μόλις έφτασα στο Βραχάτι κάθησα στο πιάνο και όταν σε λίγο σηκώθηκα, είχα συνθέσει με μια ανάσα την "Κατάσταση Πολιορκίας"».

Στην πραγματικότητα, αυτό ήταν το πρώτο από τα τρία μέρη του ποιήματος, που μάλιστα έστειλε ηχογραφημένο στην Ρένα Χατζηδάκη και εκείνη του έδωσε και τα άλλα δύο μέρη που είχε γράψει για να ολοκληρωθεί η σύνθεση. Στο βιβλίο του «Το Χρέος», που κυκλοφόρησε το 1972 στη Ρώμη, περιγράφει την ιστορία της σύνθεσης της «Κατάστασης Πολιορκίας», αναφερόμενος στην Ρένα Χατζηδάκη με το ψευδώνυμο Μαρίνα και η ίδια αργότερα, το 1974, όταν εξέδωσε το ποίημα στην Ελλάδα, το υπογράφει ως Ρένα Χατζηδάκη (Μαρίνα). Ενα ποίημα που αποτυπώνει τα σκληρά χρόνια της χούντας, γίνεται κραυγή καταγγελίας με κάθε στίχο του για τις φυλακές και τις διώξεις, αλλά φωτίζει και την ελπίδα:

«Πώς να μετρήσω τον καιρό εδώ μέσα,/ τις σεληνιακές σου διαλείψεις, τ' αστρικά σου πηδήματα./ Πώς να μετρήσω την πορεία μου τεθλασμένη,/ την απρόβλεπτη τροχιά της απουσίας σου,/ μέσα σε τούτο το αμείλικτο διαστημόπλοιο,/ μες στην καρδιά της πόλης

που ήταν κάποτε δική μου/ και τώρα την διαγουμίζουνε τα τανκς;»

«και θα ξανάρθουνε τα χρώματα/ ίσως κάποτε που θ' ανοιχτούν

οι πόρτες των τάφων,/ των σπιτιών, των φυλακών, των νόμων,/ να λογαριάσουμε τους νεκρούς μας/ να μοιραστούμε τα καινούργια μας τραγούδια»

«Ομως θαρρώ,

οι μόνοι που -ίσως- καταλάβουν

θα ναι τα παιδιά/ πλούσια απ' την κληρονομιά μας/ πρώτη φορά, τα παιδιά/ σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας,/ θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα/ τ' αδέξια μηνύματα

των προτελευταίων ναυαγών/ διορθώνοντας τα λάθη,/ σβήνοντας τα ψέματα,/ ονοματίζοντας σωστά».

Το συνολικό μελοποιημένο έργο φτάνει το 1968 στα χέρια της Μαρίας Φαραντούρη στο Λονδίνο, που το τραγουδά μαζί με τον Αντώνη Καλογιάννη σε ενορχήστρωση Γιάννη Μαρκόπουλου και την επόμενη χρονιά κυκλοφορεί σε δίσκο στη Βρετανία. Στην Ελλάδα παρουσιάζεται το 1977 στον Μουσικό Αύγουστο, στο θέατρο Λυκαβηττού.

Το έργο, δύσκολο και απαιτητικό για τους ερμηνευτές, δεν έχει παρουσιαστεί πολλές φορές ζωντανά από τότε. Το 2012 τολμάει ο Θάνος Μικρούτσικος να το παίξει στο Ηρώδειο, σε δική του ενορχήστρωση (ερμηνευτές Μαρία Φαραντούρη και Κώστας Θωμαΐδης) και δηλώνει τότε για το έργο:

«Το ποιητικό κείμενο της Ρένας Χατζηδάκη είναι μοναδικό, γιατί ενώ η πρόθεση της ποιήτριας, που ήταν κλειδωμένη στην ασφάλεια και μάλιστα σε διπλανό κελί με τον Μίκη, ήταν να γράψει ένα σπάραγμα, μια ερωτική κραυγή με το ποίημα, εντούτοις είναι τόσο καθηλωμένη και τόσο λειτουργεί ως ντοκουμέντο η βαρβαρότητα της χούντας, που γίνεται ερωτικό σπάραγμα και ταυτόχρονα καταγγελία της δικτατορίας. Ενα πράγμα μοναδικό στα χρονικά. Αλλά το κυριότερο είναι ότι έρχεται ο Μίκης Θεοδωράκης και γράφει ένα οριακό, για μένα, έργο όχι μόνο της θεοδωρακικής δημιουργίας, αλλά και της ελληνικής μουσικής, μα και, χωρίς να είμαι υπερβολικός και ιερόσυλος, να πω πως εγώ και στην ευρωπαϊκή μουσική δεν έχω συναντήσει μια τέτοια φόρμα. Γιατί πρόκειται για ένα έργο 32 λεπτών, έναν ποταμό, έναν χείμαρρο που δεν λέει να σταματήσει»...

Στις 4 Σεπτέμβρη μου έφεραν χαρτί και μολύβι. Τότε έγραψα τριάντα δύο ποιήματα» (Μ. Θεοδωράκης, «Το Χρέος», τόμος Γ', Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Μέρος αυτών των ποιημάτων μελοποιήθηκαν την ίδια περίοδο και ηχογραφήθηκαν στο έργο «Ο Ηλιος και ο Χρόνος», ένα από τα σπουδαία έργα του Μίκη Θεοδωράκη, το οποίο αποτυπώνει την πάλη του λαού - και του ίδιου - ενάντια στη δικτατορία, στις μάχες αντοχής και επιβίωσης των αγωνιστών στις φυλακές και την εξορία. Ενα έργο που γράφτηκε σχεδόν μονορούφι από τον Μίκη στην απομόνωση της Γενικής Ασφάλειας τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη του 1967. Ενα έργο που στους στίχους του ίδιου του Θεοδωράκη δείχνει την αγωνία, τη βαθιά δύναμη της πίστης και της ελπίδας των φυλακισμένων και εξόριστων. Η μουσική αποπνέει αισιοδοξία, ξεσηκώνει. Δεν έχει θλίψη ή παραίτηση, αλλά ανάταση, αποτυπώνοντας την ανάγκη σε βασανιστικές, απάνθρωπες συνθήκες να κερδίσουν το δίκιο και η ελπίδα.

«Τα κελιά ανασαίνουν, τα κελιά που βρίσκονται ψηλά, τα κελιά που βρίσκονται χαμηλά.

Η βροχή μάς ενώνει, ο ήλιος ντράπηκε να φανεί, Νίκο, Γιώργο, κρατιέμαι από ένα λουλούδι»

Μεταφέροντας τις συνθήκες στις οποίες γράφτηκε το έργο, ο Μίκης λέει: «Τις προηγούμενες νύχτες τις πέρασα άγρυπνος, με την πλάτη κολλημένη στον τοίχο, περιμένοντας από στιγμή σε στιγμή να με πάρουν για το μαρτύριο ή για την εκτέλεση. Ολη μου η ύπαρξη σημαδεύτηκε από την αναμονή του βέβαιου θανάτου.

Καθώς ο χρόνος κυλούσε επίμονα και βασανιστικά, έβλεπα με το νου μου καθαρά την εικόνα της τελευταίας στιγμής. Ο πρωινός ουρανός είχε ένα χρώμα βαθιά γαλάζιο. Η ατμόσφαιρα διάφανη με κρυσταλλένια καθαρότητα. Τι θα φώναζα αυτήν τη στιγμή του τέλους; Αυτή η σκέψη μου έγινε τυραννική» (ό.π.).

«Ο χρόνος διαλύεται μέσα στη στιγμή, το ελάχιστο γίνεται ο μέγιστος τύραννος»

«Ποτέ, ποτέ, ποτέ δεν θα μπορέσω ν' αγγίξω όλες τις καρδιές, όλες τις θάλασσες να ταξιδέψω»

«Δεν είμαι ποιητής, όμως όταν οι στίχοι άρχισαν να σφυροκοπούν το μυαλό μου, ένιωσα πόσο οι λέξεις μπορεί να ντυθούν στο αίμα. Πόσο μπορεί να με λυτρώσουν. Είμαι δημιουργός. Νικώ τον χρόνο και τον θάνατο... Είμαι ο χρόνος. Να γιατί ο Ηλιος και ο Χρόνος έγιναν ο κύκλος της Ζωής και του Θανάτου. Τελικά έγιναν ο νικητήριος κύκλος. Νίκη πικρή, γιατί η ψυχή του ποιητή πονά για όλους τους ανθρώπους. Ακόμα και γι' αυτούς που τον μισούν και τον βασανίζουν» (ό.π.).

Είναι χαρακτηριστική η αφήγησή του για το πώς οι στίχοι και οι μελωδίες τον συνόδευαν μέσα στο κελί αριθμός 1, όπου μεταφέρθηκε τον Οκτώβριο του 1967, βγαίνοντας ύστερα από πενήντα μέρες από τη φριχτή απομόνωση. Εκεί, τραγουδούσε μαζί με τον συγκρατούμενό του, «καθισμένοι στο παράθυρο, πίσω από τα κάγκελα, λίγο πριν πλαγιάσουμε»:

«Η πρώτη συνάντηση με τον πατέρα μου στο γραφείο του διευθυντή της Ασφάλειας:

Εκτη Σεπτεμβρίου

ώρα έντεκα πρωινή...

Ο Λάμπρου κυρίαρχος της Μπουμπουλίνας:

Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής...

Η Σύλβα δεν κάνει μπάνιο στη Βουλιαγμένη. Την είδα χτες στο διάδρομο. Ωχρή. Θλιμμένη.

Στο τέταρτο πάτωμα

η μαμά σου κοιμάται, Ελενα.

Ακούω φωνές. Εκατό, χίλιες φωνές. Οργανα ηλεκτρικά. Λυκαβηττός. Εικοσι χιλιάδες ακροατές. Σαράντα χιλιάδες μάτια. Σαράντα χιλιάδες χέρια. Εικοσι χιλιάδες καρδιές, χαμόγελα, όνειρα.

Τραγούδι για σολίστ. Για χορωδία. Απαγγελία ανδρική. Γυναικεία.

Τελική φόρμα του έργου, σύμφωνα με σημειώσεις που έχουν ημερομηνία, Αθήνα, 17.10.1967».

Η δύναμη της μουσικής, της ποίησης, της Τέχνης, η μουσική της αλληλεγγύης και του αγώνα, δείχνει το μεγαλείο της. Δίπλα στη βαθιά πίστη για το δίκιο, δίπλα στη ζωντανή φλογερή θέληση για ζωή, δίπλα στην αγάπη για όλους τους ανθρώπους που βρίσκονται «πίσω», γίνεται σανίδα, γίνεται όπλο και επιμονή, δήλωση συνέχισης του αγώνα, μέχρι τη νίκη.

«Ηλιε θα σε κοιτάξω στα μάτια, έως ότου ξεραθεί η όρασή μου»

Γράφει ο ίδιος ο Μίκης για την αξία των τραγουδιών στις φυλακές Αβέρωφ, όπου μεταφέρθηκε αργότερα:

«Στο Παράρτημα αριστερά, όπως μπαίνουμε, είναι το θεραπευτήριο. Δεξιά δυο μεγάλα κελιά. Είμαστε γύρω στους εξήντα. Οι υπόλοιποι μένουν σε μικρά κελιά. Δυο δυο. 'Η μονάχοι.

Το κρεβάτι μου είναι κάτω από ένα μεγάλο παράθυρο που βλέπει στην αυλή. Το περβάζι, πλατύ, είναι το γραφείο μου. Μέρα νύχτα τους τραγουδώ καινούριες συνθέσεις μου.

Γράφουνε τους στίχους. Ερχονται κατά γκρουπ να μάθουν τη μουσική. Διψούν. Γιατί, όπως και γω, γίνονται λεύτεροι!

Η Τέχνη, η δική μας η Τέχνη, είναι η υπεροχή μας! Εχουν τα σίδερα. Εχουμε τα τραγούδια! Εχουμε τους στίχους».

Σε πολλές πόλεις σε όλη τη χώρα, μουσικά και καλλιτεχνικά φεστιβάλ «ντύνονται» με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τιμώντας τον μεγάλο καλλιτέχνη έναν χρόνο μετά τον θάνατό του. Μεταξύ άλλων προγραμματίζονται:

Στη γενέτειρα του μεγάλου συνθέτη, τα Χανιά, διοργανώνεται από το 2015 και αναβαθμίζεται φέτος, ως φόρος τιμής για τον έναν χρόνο από τον θάνατό του, το διεθνές Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης». Διοργανώνεται από την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, τον δήμο Χανίων, την ΚΕΠΠΕΔΗΧ - ΚΑΜ και τον Παγκρήτιο Σύλλογο «Φίλοι Μίκη Θεοδωράκη».

Οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ συνεχίζονται το Σάββατο 3 Σεπτέμβρη με την εκδήλωση «Η Κρήτη στη συμφωνική μουσική του Μίκη», στο Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, και την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη με την εκδήλωση «Ο Μίκης αφηγείται...» στο Θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης».

Στο πλαίσιο του ενός χρόνου από τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη διοργανώνεται επίσης το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης - ΑΡΚΑΔΙΕΣ Ζάτουνα», που ο ίδιος είχε οραματιστεί, με συνδιοργανωτές το Μουσείο Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας, τον δήμο Γορτυνίας και τον Σύλλογο «Οι Φίλοι της Μουσικής».

Το Σάββατο 3 και την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη οι εκδηλώσεις συνεχίζονται στη Ζάτουνα, όπου ο Μίκης έζησε εξόριστος από τη δικτατορία το 1968 - 1969. Εκεί θα εγκαινιαστεί το Σάββατο σχετική έκθεση στο Μουσείο Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας, ενώ το πρωί της Κυριακής θα γίνει επιμνημόσυνη δέηση στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου και θα ακολουθήσει καφές στο «Καφενείο του Μίκη». Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας θα διεξαχθεί και τις δύο μέρες συμπόσιο με γενικό θέμα «Ο Μίκης του πνεύματος, του πολιτισμού και της πολιτικής», όπου θα παρέμβουν εκπρόσωποι της Τοπικής Διοίκησης, της πολιτικής, εκπρόσωποι συλλόγων, φορέων κ.ά. Οι εκδηλώσεις το βράδυ του Σαββάτου θα κλείσουν με μουσική βραδιά από την Παιδική - Εφηβική Χορωδία «Στέφανος Καρδιόλακας» και το βράδυ της Κυριακής με συναυλία της Λαϊκής Ορχήστρας «Μίκης Θεοδωράκης», με τους Παναγιώτη Πετράκη, Σαββέρια Μαργιολά και Αγγελο Θεοδωράκη - Παπαγγελίδη.

Επίσης το Σάββατο 3 Σεπτέμβρη, στο Ηρώδειο στις 9 μ.μ. πραγματοποιείται μουσική παράσταση με τίτλο «Θύμησες! 18 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για το "Σπίτι του Ηθοποιού"», την οποία διοργανώνει το ίδρυμα «Το Σπίτι του Ηθοποιού». Στην παράσταση Ελληνες ηθοποιοί ερμηνεύουν και πάλι τις 18 ξεχωριστές μελωδίες - «θύμησες» από το άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2001 με 18 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία είχε παραχωρήσει ο ίδιος για τη δημιουργία και λειτουργία του «Σπιτιού του Ηθοποιού». Συμμετέχουν η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» και η 40μελής χορευτική ομάδα του Λυκείου Ελληνίδων (με δάσκαλο τον Αναστάσιο Πλίτση).

Το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, τιμώντας τον μεγάλο συνθέτη, προσκαλεί την Μπέττυ Χαρλαύτη σε μια συναυλία αφιερωμένη στην ειρήνη των λαών την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη, στις 9.30 μ.μ. στο Θερινό Δημοτικό Θέατρο. Συμμετέχουν η χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Πάτρας «Μίκης Θεοδωράκης», υπό την μαέστρο Λίνα Γερονίκου, και εξαμελής ορχήστρα καταξιωμένων μουσικών.

Αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη, με συναυλία με την Μαρία Φαραντούρη και τον Μανώλη Μητσιά, πραγματοποιείται την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη στην Κρήτη, στο σεισμόπληκτο Αρκαλοχώρι στις 8.30 μ.μ., στο ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο Αρκαλοχωρίου (ώρα προσέλευσης: 7 μ.μ.). Το αφιέρωμα παρουσιάζει ο Βασίλης Χατζηιακώβου. Παράλληλα θα διεξάγονται δράσεις στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού Θεάτρου.

Η ΟΠ Αττικής παίρνει την πρωτοβουλία διοργάνωσης αυτών των εκδηλώσεων με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ βρίσκεται σε «πυρετό» προετοιμασίας των εκδηλώσεων του 48ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», που θα κορυφωθούν το τριήμερο 22, 23 και 24 Σεπτέμβρη.

Οι εκδηλώσεις αυτές επιδιώκεται να συμβάλουν στη γνωριμία των μελών και των φίλων της ΚΝΕ τόσο με την ιστορία του Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», όσο και με τη ζωή και το έργο του μεγάλου δημιουργού Μίκη Θεοδωράκη. Εξάλλου, το Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή» και το έργο του μουσικοσυνθέτη συναντήθηκαν πολλές φορές στην πορεία τους, δέθηκαν μεταξύ τους και πλέον έχουν έναν αδιαχώριστο δεσμό. Στη δεκαετία του '80, ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ενεργή παρουσία και συμβολή στο πρόγραμμά του, τόσο με συναυλίες όσο και με ιδέες, προτάσεις, αλλά και συμμετοχή ως κριτής σε διαγωνισμούς τραγουδιών. Ενδεικτικά, στο 8ο και το 9ο Φεστιβάλ συμμετέχει ως κριτής στον διαγωνισμό του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού μαζί με τους Γ. Ρίτσο, Λ. Παπαδόπουλο, Στ. Κουγιουμτζή, Φ. Ανωγειανάκη και άλλους. Για πολλά χρόνια, μάλιστα, οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ «έκλειναν» με μεγάλη συναυλία του Θεοδωράκη και απαγγελία του Ρίτσου. Το αφιέρωμα προς τιμήν του, που είχε διοργανώσει η ΚΝΕ στο 43ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», τίμησε με τη σειρά του και ο ίδιος, παραβρισκόμενος στον χώρο και παρακολουθώντας την εκδήλωση.

Με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο και τον Γιάννη Ρίτσο, στο 9ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, βαθμολογούν τα τραγούδια του διαγωνισμού για το λαϊκό τραγούδι

Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν από τον Πειραιά και συνεχίζονται το Σάββατο 3 Σεπτέμβρη ως εξής:

-- Στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ (Τροίας 36, Αθήνα) στις 7 μ.μ. Θα μιλήσει η Γεωργία Γκούφα, μέλος του Γραφείου Περιοχής Αττικής της ΚΝΕ.

-- Στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ στην Καισαριανή «Ανδρέας Λυκουρίνος» (Ερυθρού Σταυρού 29, Καισαριανή) στις 7.30 μ.μ. Θα μιλήσει η Ιωάννα Καρακώστα, μέλος του Τομεακού Γραφείου Ανατολικών Συνοικιών της ΚΝΕ.

-- Στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ στο Μενίδι (Κεντρική Πλατεία 6) στις 7 μ.μ. Θα μιλήσει στέλεχος της ΚΝΕ.

Το «παρών» έδωσαν πολλά μέλη της οικογένειάς του, άνθρωποι της Τέχνης, εκπρόσωποι του πολιτικού κόσμου και της Τοπικής Διοίκησης και κόσμος που θέλησε να αποτίσει με την παρουσία του φόρο τιμής στον Μίκη Θεοδωράκη.

Εκ μέρους του ΚΚΕ παραβρέθηκε πολυμελής αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Τηλέμαχο Δημουλά, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, τα μέλη του Γραφείου Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ Γιώργο Νταγκουνάκη και Αλέκο Μαρινάκη, περιφερειακό σύμβουλο με τη «Λαϊκή Συσπείρωση», ο Σπύρος Αγριμάκης, Γραμματέας της ΤΕ Χανιών του ΚΚΕ, και δημοτικοί σύμβουλοι.

Η τελετή περιελάμβανε μετά την Επιμνημόσυνη Δέηση, τήρηση ενός λεπτού σιγής, κατάθεση λουλουδιών στον τάφο του από την οικογένεια, εκπροσώπους της κυβέρνησης, της Τοπικής Διοίκησης, φορέων της περιοχής και απλού κόσμου, ενώ η Εφηβική Χορωδία του δήμου Χανίων τραγούδησε την «Ομορφη πόλη». Τέλος, η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» με τη συμμετοχή καλλιτεχνών, αλλά και του κόσμου που παραβρέθηκε, ερμήνευσε τα τραγούδια «Μάνα μου και παναγιά», «Αρνηση» και «Δόξα τω Θεώ» κι έκλεισε την εκδήλωση αναφωνώντας: «Αθάνατος!».

Στη συνέχεια, ακολούθησε επίσκεψη στο πατρικό σπίτι του Θεοδωράκη στον Γαλατά.