«...Ολοι γνωρίζουν ότι κάποτε ο κόσμος ήταν λάθος: Υπήρχαν ποτάμια, αλλά δεν υπήρχαν γέφυρες για να τα διασχίσεις, βουνά, αλλά ούτε δρόμοι, ούτε σήραγγες, ούτε καν μπότες πεζοπορίας που να πιέζουν τα δάχτυλα των ποδιών σας! Με θάρρος και αποφασιστικότητα, οι άνθρωποι διόρθωσαν πολλά από αυτά τα σφάλματα, αλλά υπάρχουν ακόμα αρκετά, και θα πρέπει να βοηθήσετε να τα διορθώσετε. Ελπίζω οι παιδικοί μου ρυθμοί να σε κάνουν να θέλεις να σηκώσεις τα μανίκια σου και να δουλέψεις».

Λόγια του μεγαλύτερου σύγχρονου παραμυθά, Τζιάνι Ροντάρι, ανανεωτή και αναμορφωτή της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας. Τα έργα του έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα τους σε γενιές αναγνωστών. Εργα που και σήμερα έχουν κάτι να μας πουν. Εργα που συνεχίζουν να αιχμαλωτίζουν, αλλά και να απελευθερώνουν τη σκέψη και τα όνειρα των μικρών αναγνωστών, που οξύνουν τη φαντασία, που τους πηγαίνουν σε τόπους και χρόνους μαγικούς πάντα, που τους μαθαίνουν να πιστεύουν στη δύναμη του απλού ανθρώπου... Επιζητούσε τη δημιουργική διασκέδαση του αναγνώστη, με την ανάδειξη των κοινωνικών προβλημάτων και τον καυτηριασμό των ανθρώπινων ελαττωμάτων, με στόχο τη διαπαιδαγώγηση ενός «καλύτερου ανθρώπου». Τα βιβλία του αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τον δάσκαλο, αλλά και τον γονιό...

***

Ο Τζιάνι Ροντάρι γεννήθηκε το 1920 στην Omegna, μια μικρή πόλη στη βόρεια Ιταλία. Ο πατέρας του ήταν φούρναρης και οι μνήμες που είχε από τον ίδιο, παρότι τον έχασε σε μικρή ηλικία, ήταν γεμάτες αγάπη και γλύκα. Χρόνια αργότερα στα «Παραμύθια από το τηλέφωνο» θα γράψει για ένα αγόρι που, με τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του, κληρονομεί μια κουβέρτα που του ανήκε όταν ήταν στρατιώτης. «Οταν τυλιγόταν σε αυτό για να κοιμηθεί το βράδυ, η μητέρα του του έλεγε ένα παραμύθι» - ένα παραμύθι στο οποίο μια νεράιδα ψάχνει να πλέξει «μια κουβέρτα αρκετά μεγάλη για να καλύψει όλα τα παιδιά του κόσμου και να τα κρατήσει ζεστά».

Ξεκίνησε να δουλεύει ως δάσκαλος σε δημοτικό σχολείο, για να μπορέσει να βοηθήσει οικονομικά την οικογένειά του. Εκεί, ίσως, αντιλήφθηκε τη γοητεία, αλλά και τη δύναμη που ασκούν οι πρωτότυπες ιστορίες του στα παιδιά.

Στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν υπηρέτησε στον στρατό, καθώς αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας από μικρό παιδί. Οι εμπειρίες που απέκτησε, η φρίκη του πολέμου και ο φασισμός τον οδήγησαν στους παρτιζάνους και αμέσως μετά τον πόλεμο οργανώθηκε στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ξεκίνησε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες και τα περιοδικά του Κόμματος. Το 1949 του ζητήθηκε να αναλάβει μια στήλη για τα παιδιά στην κυριακάτικη έκδοση της «L΄ Unita». Και αμέσως γνώρισε τεράστια επιτυχία. Καταλάβαινε ότι έγραφε μεν για παιδιά αλλά σε μια πολιτική εφημερίδα και μαζί με τα παιδιά θα διάβαζαν τα κείμενά του και οι εργάτες ή αγρότες γονείς τους. Γι' αυτό θεώρησε ότι έπρεπε να απομακρυνθεί από τα παραδοσιακά μοντέλα παιδικής λογοτεχνίας και να δώσει βάρος στην απλή, την καθημερινή ζωή. Αλλωστε, ο ίδιος πίστευε και διακήρυττε ότι «τα παιδιά έχουν από την ίδια τους τη φύση το προνόμιο του οραματιστή. Εχουν απαιτήσεις από τη ζωή απίστευτα επαναστατικές. Απαιτούν τη νίκη του καλού θεαματική. Και την απονομή της δικαιοσύνης εντυπωσιακά λειτουργική».

Το 1950, το Κόμμα τον έστειλε στη Ρώμη, ως διευθυντή ενός εβδομαδιαίου παιδικού περιοδικού, ενώ η κυκλοφορία του πρώτου παιδαγωγικού του βιβλίου, «Το εγχειρίδιο των πιονέρων», έναν χρόνο αργότερα, τον οδήγησε σε αφορισμό από την καθολική εκκλησία.

***

Ο Ροντάρι καθιερώθηκε ως ένας πολύ σπουδαίος συγγραφέας εκείνα τα χρόνια με την έκδοση του βιβλίου, «Ο Κρεμμυδάκης και η παρέα του». Ενα μικρό κρεμμυδάκι, μαζί με άλλα λαχανικά ξεκινούν επανάσταση ενάντια στην τυραννία του Πρίγκιπα Λεμόνη και του Στρατηγού του, του Σενιόρ Ντομάτα. Το βιβλίο γνώρισε τεράστια επιτυχία στην ΕΣΣΔ, ενώ αντίθετα σε καπιταλιστικές χώρες δεν κυκλοφόρησε καν εκείνα τα χρόνια, λόγω του Ψυχρού Πολέμου.

Ο «Κρεμμυδάκης» έγινε αγαπημένος ήρωας των σοβιετικών παιδιών, γυρίστηκε animation, έγινε γραμματόσημο και ο Ροντάρι ο αγαπημένος τους συγγραφέας που με ανυπομονησία περίμεναν τις πολυάριθμες επισκέψεις του στη χώρα τους.

Η απήχηση του Ροντάρι μεγαλώνει και τα επόμενα χρόνια γίνεται ένας από τους πιο φημισμένους Ιταλούς συγγραφείς για παιδιά. Πίστευε βαθιά ότι η λογοτεχνία για τα παιδιά μπορεί και πρέπει να καλλιεργεί στα παιδιά να σκέφτονται κριτικά και να αναπτύσσουν τη δημιουργικότητά τους. Γι' αυτό και δεν φοβόταν να καταπιάνεται ακόμα και με πιο δύσκολα ή σύνθετα θέματα πάντα βέβαια με τρόπο προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις και τις ικανότητες των μικρών αναγνωστών.

***

Παράλληλα με τη συγγραφή ιστοριών, ο Ροντάρι ενδιαφερόταν πολύ και για την εκπαίδευση των παιδιών. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο ίδιος αντιμετώπιζε τον εαυτό του πρώτα ως δάσκαλο και μετά ως συγγραφέα. Κορύφωση όλης αυτής της έγνοιας και της μελέτης ήταν η κυκλοφορία του βιβλίου, «Η Γραμματική της Φαντασίας», το 1973.

Σε αυτό το βιβλίο, ο Ροντάρι αναλύει πώς η φαντασία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την εκπαίδευση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, ενώ αποτελεί και ένα σημαντικό βοήθημα για εκπαιδευτικούς και γονείς σε όλο τον κόσμο.

Είναι χαρακτηριστικά τα παρακάτω λόγια του:

«Μια πέτρα που ρίχνεις στη λίμνη προκαλεί ομόκεντρους κύκλους, οι οποίοι συνεχώς μεγαλώνουν στην επιφάνειά της, εμπλέκοντας στην κίνησή τους, σε διαφορετικές αποστάσεις, με διαφορετικά αποτελέσματα, το νούφαρο, την καλαμιά, τη χάρτινη βαρκούλα και τον φελλό του ψαρά. (...) Με τον ίδιο τρόπο μια λέξη, που τη ρίχνεις τυχαία στο μυαλό, παράγει κύκλους στην επιφάνεια και στον βυθό, προκαλεί μια ατέλειωτη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων, εμπλέκοντας στην πτώση της ήχους και εικόνες, αναλογίες και αναμνήσεις, σημασίες και όνειρα... Οι λέξεις μπορούν να έχουν μεγάλη απελευθερωτική αξία. "Ολες οι χρήσεις της λέξης σε όλους". Οχι γιατί όλοι είναι καλλιτέχνες, αλλά για να μην είναι κανένας σκλάβος (...).

Η φαντασία έχει τη δική της θέση στη διαπαιδαγώγηση. Ο νους είναι μόνο ένας και δεν υπάρχει γωνιά του που να παραμένει αμέτοχη στις κινήσεις και στην πνευματική δραστηριότητα. Το παραμύθι, εν αγνοία του, είναι και άσκηση λογικής (...).

Τα παραμύθια χρησιμεύουν στα μαθηματικά όπως τα μαθηματικά χρησιμεύουν στα παραμύθια. Χρησιμεύουν στην ποίηση, στη μουσική, στην ουτοπία, στην ενασχόληση με την πολιτική: τέλος πάντων, σ' ολόκληρο τον άνθρωπο κι όχι μόνο στον φαντασιόπληκτο. Χρησιμεύουν ακριβώς επειδή φαινομενικά δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, όπως η ποίηση και η μουσική, όπως το θέατρο ή ο αθλητισμός. Χρησιμεύουν στον ολοκληρωμένο άνθρωπο. Αν μια κοινωνία που στηρίζεται στον μύθο της παραγωγικότητας (και στην πραγματικότητα του κέρδους) έχει ανάγκη από μισούς ανθρώπους - πιστούς εκτελεστές, ικανούς αναπαραγωγούς, υπάκουα όργανα χωρίς θέληση - σημαίνει ότι είναι άσχημα φτιαγμένη και πρέπει να την αλλάξουμε. Για να την αλλάξουμε χρειάζονται άνθρωποι δημιουργικοί...».

***

Το 1970 τιμήθηκε με το Βραβείο «Αντερσεν», τη μέγιστη τιμή για έναν συγγραφέα παιδικών βιβλίων.

«Εφυγε» από τη ζωή το 1980, σε ηλικία μόλις 59 ετών. Αφησε πίσω του ένα μεγάλο έργο που αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή δημιουργικότητας. Οπως, άλλωστε, έλεγε και ο ίδιος... «Η πραγματικότητα μπορεί να μπει από την κυρίως είσοδο ή να γλιστρήσει από το παράθυρο, που έχει πολύ περισσότερη πλάκα».

Στις 2 Απρίλη είναι η Παγκόσμια Μέρα Παιδικού Βιβλίου, και πολλοί Σύλλογοι Γονέων την αξιοποιούν προετοιμάζοντας γιορτές βιβλίου στα σχολεία τους. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα πυκνώνουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες, αφού όλο και μεγαλώνει η ανησυχία γονιών και εκπαιδευτικών σχετικά με την επαφή των παιδιών με το βιβλίο και το διάβασμα.

Γονείς πολύ συχνά συζητούν μεταξύ τους για το ότι τα παιδιά τους από όλο και μικρότερες ηλικίες εξοικειώνονται με την αναζήτηση εύκολης και ρηχής πληροφορίας, και όχι με την περισσότερο κοπιαστική διαδικασία της ανάγνωσης και κατανόησης κειμένου. Το μυαλό τους εκπαιδεύεται στη γρήγορη εναλλαγή εικόνας, όχι στην αφομοίωση μέσα από το διάβασμα ολόκληρου βιβλίου. Και η αλήθεια είναι ότι σε μια κοινωνία όπως η σημερινή, που απεχθάνεται τη γενική μόρφωση, δεν είναι να απορεί κανείς που ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας αποκτά μια χρησιμοθηρική αντίληψη για τη γνώση, αντίληψη η οποία δεν της επιτρέπει να διαβάσει τίποτα άλλο πέρα από όσα χρειάζονται για να μπει σε μια σχολή, ή για να πάρει έναν καλό βαθμό στο πτυχίο. Ειδικά σε αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η συλλογική προσπάθεια ώστε τα σχολεία, ο χώρος που «ακουμπούν» στην καθημερινότητά τους εκατοντάδες λαϊκές οικογένειες, να ανοίξουν ένα μεγάλο «παράθυρο» στο βιβλίο και στη γνώση.

Ετσι, αίθουσες εκδηλώσεων μετατρέπονται σε εκθέσεις βιβλίου τις οποίες επισκέπτονται τα παιδιά με τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς τους, συγγραφείς μπαίνουν στα σχολεία και μιλούν με τα παιδιά για τα έργα τους, τις ιστορίες που έχουν σκαρφιστεί και τι θέλουν να μας πουν με αυτές, για την ίδια τη διαδικασία της συγγραφής, αλλά συζητούν και με τους γονείς, ανταλλάσσοντας εμπειρίες από την προσπάθεια να προσεγγίσουν τα παιδιά το βιβλίο και το διάβασμα. Σε άλλα σχολεία προετοιμάζονται δημιουργικές δραστηριότητες, όπως εργαστήρια γνωριμίας με την τέχνη της εικονογράφησης και την τυπογραφία, δράσεις φιλαναγνωσίας, π.χ. «φτιάχνουμε τους δικούς μας σελιδοδείκτες» ή «ανταλλάσσουμε και διαβάζουμε όλοι μαζί τα αγαπημένα μας βιβλία», κ.λπ.

Ταυτόχρονα, οι πρωτοβουλίες αυτές είναι και μια καταγγελία για τα μέσα που διαθέτουν σήμερα γονείς και εκπαιδευτικοί στην προσπάθειά τους να φέρουν τα παιδιά σε επαφή με το βιβλίο: Σχολικές βιβλιοθήκες έχουν λίγα από τα Δημοτικά και τα Γυμνάσια - Λύκεια της χώρας. Οι δανειστικές βιβλιοθήκες των δήμων στις γειτονιές είναι είδος προς εξαφάνιση και όπου υπάρχουν, στην πλειοψηφία τους χαρακτηρίζονται από φτώχεια και εγκατάλειψη, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις.

Την ώρα που τα σχολικά εγχειρίδια με την αποσπασματικότητα και τον ανορθολογισμό τους «δένουν τα χέρια» εκπαιδευτικών και μαθητών... Την ώρα που οι φωτοτυπίες τείνουν να αντικαταστήσουν τα βιβλία... Πόσο πιο ευνοϊκό έδαφος για το βιβλίο είναι ένα σχολείο που διαθέτει τη δική του δανειστική βιβλιοθήκη, που τα παιδιά θα μπορούν να επισκέπτονται συστηματικά και να δανείζονται βιβλία και που ο δάσκαλος θα την εντάσσει στην εκπαιδευτική διαδικασία; Σε αρκετές περιπτώσεις, λοιπόν, η προετοιμασία της γιορτής συνδυάζεται και με τη διεκδίκηση σύγχρονων βιβλιοθηκών στα σχολεία, με συλλογή υπογραφών από τους γονείς, σχετικά αιτήματα στους δήμους και άλλες πρωτοβουλίες.

Μικρότερα παιδιά που έχουν ανάγκη και απαιτούν με τον τρόπο τους περισσότερο δημιουργικό χρόνο με τις μαμάδες τους...

Μεγαλύτεροι νέοι και νέες που εξοργίζονται με τη βία κατά των γυναικών και ταυτόχρονα βομβαρδίζονται από τη σημερινή κουλτούρα που θέλει τη γυναίκα εμπόρευμα...

Σε κάθε περίπτωση, η 8η Μάρτη προσφέρεται για γόνιμες συζητήσεις και προβληματισμούς τόσο μέσα στην τάξη όσο και έξω από αυτή. Το περιοδικό «κόκκινο Αερόστατο» έχει φιλοξενήσει πολλές φορές σχετικά θέματα στις σελίδες του, και συγκεντρώνει πλούσιο υλικό για να επεξεργαστούν εκπαιδευτικοί και γονείς με τα παιδιά.

Από την ιστορική αναδρομή καθιέρωσης της Παγκόσμιας Μέρας της Γυναίκας, που ξεκινά όταν για πρώτη φορά μετά από χιλιάδες χρόνια οι γυναίκες «βγαίνουν από το σπίτι» και εργάζονται κατά εκατομμύρια σε εργοστάσια, εταιρείες, στο Εμπόριο κ.α., κάτω από άθλιες συνθήκες. Μέχρι και τη σημερινή εποχή των λεγόμενων «ίσων ευκαιριών» αλλά της πραγματικής και βαθιάς ανισοτιμίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, και της ακόμα πιο ριζικής ανισότητας μεταξύ των γυναικών της εργατικής τάξης και των αστών γυναικών.

Για να εξυπηρετηθεί η παραπάνω συζήτηση, βοηθά η δημιουργική έκφραση των παιδιών, με συνεντεύξεις, ιστορίες, ομαδικές ζωγραφιές (π.χ. φτιάχνουμε μια ιστοριογραμμή με εικόνες και λόγια που αποτυπώνουν τη θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες, ή μια γραμμή αντίθεσης που αναδεικνύει στο σήμερα τις αντιθέσεις ανάμεσα στη ζωή μιας γυναίκας εργαζόμενης και σε αυτή μιας επιχειρηματία, κ.ά.). Οι Ομάδες και οι Σύλλογοι Γυναικών - μέλη της ΟΓΕ έχουν πλούσια πείρα από εκδηλώσεις με μαθητές, με βάση την οποία έχουν επιμεληθεί και ειδικά υλικά ώστε να συζητήσουν με μαθητές και μαθήτριες και μέσα στα σχολεία. Ηδη υπάρχουν 15μελή μαθητών Γυμνασίων αλλά και εκπαιδευτικοί που προετοιμάζουν αντίστοιχες δράσεις.

Οι φίλοι του «κόκκινου Αερόστατου» σε όλη την Ελλάδα συνεχίζουν τη βουτιά στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών εξερευνώντας πώς ζούσαν τα παιδιά και οι νέοι στις φεουδαρχικές κοινωνίες, με βάση τις σελίδες του αφιερώματος του περιοδικού για τη φετινή σχολική χρονιά. Το αφιέρωμα είναι εμπνευσμένο από το βιβλίο «Κι όμως, κινείται...», μια πολύτιμη έκδοση για παιδιά και νέους από τη «Σύγχρονη Εποχή» που δεν πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη.

Σε αυτό το τεύχος και με τη βοήθεια του ειδικά επεξεργασμένου εκπαιδευτικού υλικού τα παιδιά προσπαθούν να φτάσουν στην έξοδο ενός μεσαιωνικού κάστρου και για να ανοίξουν την πύλη μαζεύουν κλειδιά απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις: «Μπαίνοντας στη φεουδαρχική κοινωνία, τι άλλαξε και τι έμεινε ίδιο;», «νέα κοινωνία, σημαίνει νέα ανάπτυξη! Τι αναπτύχθηκε, πολλαπλασιάστηκε ή ανακαλύφθηκε στη φεουδαρχική κοινωνία;», «πώς είναι διαμορφωμένη η κοινωνική πυραμίδα της φεουδαρχίας;», «πώς επέδρασε η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας στην εξέλιξη των φεουδαρχικών κοινωνιών;». Σημείο που δείχνει να εντυπωσιάζει τα παιδιά είναι όταν ανακαλύπτουν τη σχέση της φεουδαρχικής κοινωνίας με τον τίτλο του βιβλίου καθώς αυτός είναι «δανεισμένος» από τη φράση με την οποία λέγεται ότι απάντησε ο Γαλιλαίος στην Ιερά Εξέταση: «Κι όμως, γυρίζει!». Μία φράση που δείχνει τη σιγουριά και την αποφασιστικότητά του για το δίκιο του, αφού αυτό που ισχυρίζεται για την κίνηση της Γης γύρω από τον Ηλιο έχει αποδειχθεί με επιστημονικά ευρήματα. Ετσι και τα παιδιά μαθαίνουν πως η ανθρώπινη κοινωνία κινείται, εξελίσσεται συνεχώς και μάλιστα πως ο τροχός της εξέλιξης πάει μόνο μπροστά. Ακόμα κι αν οι περισσότεροι σήμερα πιστεύουν ή τους μοιάζουν όλα ακίνητα... Μέσα και από τις σελίδες του βιβλίου μαθαίνουν πώς κυλά ο τροχός για να κινήσει η Ιστορία προς τα μπρος!