«Ανατολή - Δύση: Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενός διλήμματος» ήταν ο τίτλος της ημερίδας που διοργάνωσε χτες το Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στόχος της ημερίδας ήταν η κατάθεση από το ΚΜΕ της δικής του θέσης πάνω στη συζήτηση που διεξάγεται γύρω από το θέμα, από την οπτική πάντα της υλιστικής-διαλεκτικής αντίληψης της πραγματικότητας, αλλά ήταν επιπλέον μια προσπάθεια να καταδειχτούν οι σχέσεις της χώρας μας με Δύση και Ανατολή, αλλά και η θέση της στο σημερινό περιβάλλον της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.

Στην ημερίδα χαιρέτισε ο πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, Γιάννης Βαβούρας, ο οποίος είπε ότι τα ζητήματα που εξετάζει η ημερίδα συνδέονται άμεσα με γεγονότα που καθόρισαν την ιστορία της χώρας και επηρέασαν την πορεία της σε όλους τους τομείς, αλλά και όλων των Βαλκανίων. Εξέφρασε ακόμη τη βεβαιότητά του ότι η αποδεδειγμένα βαθιά γνώση των σχετικών ζητημάτων από τους μελετητές του ΚΜΕ θα οδηγήσει σε ενδιαφέροντα και πολλαπλά χρήσιμα συμπεράσματα.

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Τηλέμαχος Λουγγής, πρόεδρος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, αναπτύσσοντας το θέμα «Ορθοδοξία, το Βυζάντιο και η Δύση». Ανάμεσα σε άλλα τόνισε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία κατάγεται από μια προκαπιταλιστική κοινωνία, το Βυζάντιο, ανδρώθηκε στο Βυζάντιο και στο Βυζάντιο επίσης επιτέλεσε μια συγκεκριμένη εποχή - το 13ο και 14ο αιώνα - τον όποιο προοδευτικό της ρόλο. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, στα μέρη όπου κυριάρχησε η Ορθόδοξη Εκκλησία, δηλαδή στην Ανατολική Ευρώπη, εκεί η αστική τάξη αναπτύχθηκε καθυστερημένα, ανάμεσα σε τεράστιες αντινομίες και εκεί ακριβώς όπου κυριαρχούσε η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έγινε ποτέ μεγάλη αστική επανάσταση κατά το υπόδειγμα της Δύσης, το 17ο, 18ο αιώνα και 19ο αιώνα».

Η Δώρα Μόσχου, μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, εισηγήθηκε το δεύτερο θέμα της χτεσινής ημερίδας με τίτλο «Η εμφάνιση και ο σχηματισμός του ελληνικού έθνους, ανάμεσα σε Ανατολή και στη Δύση, μέσα από τη γένεση και την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής». Η Δ. Μόσχου ανάμεσα σε άλλα υπογράμμισε ότι «η Ανατολή, κατά το πέρασμα από τους μέσους στους νεότερους, αλλά και κατά τους νέους χρόνους, χαρακτηρίζεται από μια σχετική καθυστέρηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και από μία ανάλογη καθυστέρηση στη διαδικασία της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό».

Εισηγητής του τρίτου θέματος με τίτλο «Οι δύο ενότητες Ανατολή και Δύση, στο ενιαίο σύστημα του ιμπεριαλισμού και η λύση του διλήμματος για τη χώρα μας» ήταν ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, διευθυντής του ΚΜΕ και μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Ο Π. Γεωργιάδης υπογράμμισε ότι «το δίλημμα Ανατολή-Δύση υπάρχει ως αντικείμενο θρησκευτικό-φιλοσοφικής και πολιτικο-ιδεολογικής αντιπαράθεσης από τότε που διασπάται ο ενιαίος χώρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», ωστόσο πρόκειται «για ένα παρωχημένο δίλημμα, κενό περιεχομένου σ' ό,τι αφορά την ιστορική προοπτική αυτού του τόπου». Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι οι κομμουνιστές αγνοούν τη συζήτηση η οποία διεξάγεται ούτε το ότι «υπάρχουν δυνάμεις που αναφέρονται στον λεγόμενο εκδυτικισμό της χώρας, εννοώντας τον προσανατολισμό της Ελλάδας προς την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τη λεγόμενη ευρωπαϊκή κουλτούρα. Δεν εννοούμε επίσης πως υπάρχουν δυνάμεις που απορρίπτουν συλλήβδην τη Δύση "πετώντας μαζί με τα απόνερα και το παιδί". Αλλοι επίσης καλλιεργούν φανερά τον πόθο για τις χαμένες πατρίδες ίσως με μια βαθύτερη νοσταλγία για τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια».

Πρόκειται, πρόσθεσε στη συνέχεια ο ομιλητής, «για αλληλοτροφοδοτούμενες απόψεις, που σε τελική ανάλυση καταλήγουν στον ίδιο στόχο σε σχέση με το εργατικό-επαναστατικό κίνημα», αφού «δεν απαντούν στο θεμελιώδες πρόβλημα της κοινωνίας της χώρας μας, στη σχέση, δηλαδή, των βασικών κοινωνικών τάξεων και στην επίλυση του πλέγματος των αντιθέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των δύο βασικών τάξεων της ελληνικής κοινωνίας, της αστικής τάξης και της εργατικής».

Ο Π. Γεωργιάδης, αφού έκανε μια σύντομη αναφορά στην πορεία ανάπτυξης του καπιταλισμού στη χώρα μας από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους κι έπειτα, δείχνοντας όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την πλήρη οικονομικοπολιτική εξάρτηση από τους οικονομικά ισχυρούς της Δύσης, κατέληξε: «Η απάντηση είναι σαφής: Μέτωπο ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς. Μέτωπο ενάντια στα μονοπώλια. Μέτωπο για τη δημοκρατία γιατί σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας η πολιτική αντίδραση και γενικότερα η αντίδραση είναι μπροστά μας, παντού. Μέτωπο των κοινωνικών δυνάμεων των εργαζομένων, των μικρομεσαίων του χωριού και της πόλης. Μέτωπο των πολιτικών δυνάμεων που ανοίγουν το δρόμο για ριζικές αλλαγές μέσα στην κοινωνία. Μέτωπο της νεολαίας, των γυναικών, των επιστημόνων, των καλλιτεχνών, των μαθητών, των σπουδαστών».

Στη συνέχεια τοποθετήσεις επί του θέματος έκαναν η Λιάνα Κανέλλη, βουλευτής του ΚΚΕ, ο Νίκος Μοσχονάς, ερευνητής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ο κ. Βαρδιάμπασης, διδάκτωρ Ιστορίας, ο Χρήστος Λυριτζής, καθηγητής πανεπιστημίου, ο Θέμος Χριστοφερόπουλος, πρέσβης επί τιμή, ο Νεοκλής Σαρρής, καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, ο Θανάσης Παπαρήγας, μέλος του Ιστορικού Τμήματος του ΚΜΕ, ο Νίκος Ζώτος, υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του ΠΑΜΕ, ο Χρήστος Μαργαρώνης, εκπρόσωπος της Κομμουνιστικής Ανανέωσης, ο Γιώργος Αβραμίδης, πρόεδρος της Επιτροπής Αφρικανικής Ενωσης, ο Μάκης Παπαδόπουλος, μέλος ΔΣ του ΚΜΕ, η Αννεκε Ιωαννάτου, ο Σπύρος Γάκης, κοινωνιολόγος.

Ο «Ρ» θα δημοσιεύσει σε επόμενα φύλλα τις εισηγήσεις και τις παρεμβάσεις της πολύ ενδιαφέρουσας αυτής ημερίδας.

«Επιτρέψατέ μου να εκφράσω ικανοποίηση και χαρά για το γεγονός ότι το Διοικητικό Συμβούλιο του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών αποφάσισε να οργανώσει ημερίδα με το συγκεκριμένο θέμα, που δεν έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον, βρίσκεται και στην επικαιρότητα, με τη μια ή την άλλη μορφή, με τη μια ή την άλλη διάσταση. Πιστεύω επίσης, ότι η σημερινή εκδήλωση σηματοδοτεί μια προσπάθεια του Κέντρου να προκαλέσει ερεθίσματα για παραπέρα ανάπτυξη της έρευνας και της συζήτησης γύρω από φιλοσοφικά, θεωρητικά και πολιτικά θέματα καθολικής σημασίας, μέσα από την επιλογή συγκεκριμένων ζητημάτων. Χωρίς να χάνει τη σημασία της η γενικευμένη συζήτηση, είναι εξίσου πρόσφορο να αναπτύσσεται έρευνα και διάλογος με αφετηρία ένα θέμα ή ένα πρόβλημα. Είναι και αυτός ένας καλός τρόπος να δοκιμαστεί η επικαιρότητα και αντοχή της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, να διερευνηθούν σε μεγαλύτερο βάθος τα σύγχρονα προβλήματα του κοινωνικού, πολιτικού αγώνα, ώστε η γενίκευση να κατακτά μεγαλύτερη πληρότητα και βάθος.

Είναι γεγονός ότι πληθαίνουν σήμερα οι εργασίες, οι έρευνες για σύγχρονα προβλήματα της κοινωνίας, των διεθνών σχέσεων, για θέματα κοινωνικής συνείδησης, κοινωνικής ψυχολογίας, για το πνευματικό, πολιτιστικό εποικοδόμημα, για ζητήματα θρησκείας και θρησκευτικών αντιλήψεων.

Δεν έχω λόγο να μην παραδεχτώ ότι αρκετές αναλύσεις ή σκέψεις εκφράζουν σημαντική, ωφέλιμη οξύτητα, πολιτικό, πνευματικό βάθος κριτικής και ανάλυσης, χωρίς κατ' ανάγκη να στηρίζονται στη μαρξιστική μεθοδολογία ανάλυσης των κοινωνικών φαινομένων.

Η περίοδος όμως που ζούμε απαιτεί κάτι παραπάνω από την κριτική στάση και ανάλυση των φαινομένων, κάτι παραπάνω από την πάντα ζωογόνο δύναμη του διαλόγου και της αντιπαράθεσης των διάφορων φιλοσοφικών και πολιτικών αντιλήψεων, ρευμάτων. Το θέμα είναι η επιστήμη, ο πολιτισμός να λειτουργήσουν σαν κινητήρια επαναστατική δύναμη για τη χειραφέτηση των εργαζομένων, την υλική και πνευματική τους ευημερία. Δεν μπορεί να υπάρξει μια τέτοια λειτουργία και ρόλος της επιστήμης, του πολιτισμού όταν δεν εδράζονται, δε στηρίζονται στην επιστημονική διερεύνηση και κριτική στάση στο σύστημα των παραγωγικών σχέσεων, στους υλικούς όρους της ζωής, στην παραγωγική εργασία.

Η ημερίδα μπορεί να συμβάλει κατά τη γνώμη μου να φωτιστεί το θέμα ΑΝΑΤΟΛΗ-ΔΥΣΗ στη σχέση του με την ιστορική διαδοχή και εξέλιξη των κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών, με δεδομένο το ιστορικό βάθος προέλευσής του.

Εχω συνείδηση ότι αυτά που λέω είναι εξαιρετικά κοινότοπα, αλλά δεν είναι και δεδομένα για το σύνολο της ιστορικής έρευνας, της πολιτικής σκέψης, της πολιτικής ανάλυσης. Επομένως αξίζει να θυμηθούμε τα χαρακτηριστικά λόγια που είπε ο Ενγκελς στην ομιλία του πάνω στο τάφο του Καρλ Μαρξ:

"Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης, έτσι και ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της ανθρώπινης ιστορίας: το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα, πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κ.λ.π. Οτι, επομένως, η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού, ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση, απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων αυτής της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα".

Είναι βεβαιωμένο ότι το επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης, των πολιτιστικών και θρησκευτικών αντιλήψεων, συμπεριφορών στη χώρα μας έχει επηρεαστεί τόσο από τη «ΔΥΣΗ» όσο και από την «ΑΝΑΤΟΛΗ», με τη γεωγραφική και συνάμα κοινωνικοοικονομική διάσταση των όρων. Οπως και αν προσεγγίζει κανείς το ζήτημα αυτό, μπορεί να δει καθαρά την ισχυρή επιβίωση απόψεων και συμπεριφορών που δεν αντιστοιχούν πλήρως ή και έρχονται σε αντίθεση με τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες που τις ανέδειξαν, τις καλλιέργησαν, ακόμα και σε σημεία ή πεδία που η σημερινή πραγματικότητα αντιφάσκει πλήρως.

Πεποίθησή μου είναι ότι το σημερινό θέμα προσφέρεται, για να συνειδητοποιηθεί πόσο πολύπλοκο, σύνθετο, υπεύθυνο είναι το έργο της διαμόρφωσης και ανάδειξης του υποκειμενικού παράγοντα στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας».