Shane / Afrifame Pictures

Από τη Σύνοδο Κορυφής της Αφρικανικής Ενωσης στο Κιγκάλι

Σε πρώτη φάση, η συμφωνία (που δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί στο σύνολό της) προβλέπει την κατάργηση δασμών στο 90% των προϊόντων και τη μελλοντική - σταδιακή εξάλειψη των δασμών και στο υπόλοιπο 10%, ώστε να δημιουργηθεί μία ενιαία αγορά 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων με συνολικό ΑΕΠ αξίας άνω των 3,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ωστόσο, για να τεθεί σε ισχύ και να ξεκινήσει έστω και αδρά η διαδικασία, θα πρέπει το σχέδιο για τη διαφρικανική «κοινή» αγορά, AfCFTA, να επικυρωθεί από τουλάχιστον 22 μέλη μέχρι το τέλος του 2018. Στη συνέχεια θα ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για να καταρτιστούν οι λίστες με την άρση δασμών στο 90% των προϊόντων που παράγονται σε χώρες της ΑΕ, θα γίνει επανεξέταση των ρυθμιστικών πλαισίων που αφορούν τον τομέα παροχής υπηρεσιών, θα ακολουθήσουν σύνοδοι για την υιοθέτηση της δομής και του οργανογράμματος της Γραμματείας που θα αναλάβει την προώθηση της συμφωνίας και την κατάρτιση προϋπολογισμού, στο πλαίσιο των ευρύτερων αναπτυξιακών πολιτικών που προβλέπει η λεγόμενη αφρικανική «στρατηγική ατζέντα ανάπτυξης 2063».

Το κείμενο του πρωτοκόλλου της συμφωνίας υπογράφηκε από 44 χώρες, από τις οποίες ωστόσο απουσίαζαν οι υπογραφές της Νιγηρίας και της Νότιας Αφρικής, που είναι οι μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις στην αφρικανική ήπειρο και το συνδυασμένο ΑΕΠ τους ισοδυναμεί με το 50% του ΑΕΠ σε όλη την Αφρική!

Στην περίπτωση της Νιγηρίας, ο Πρόεδρος της χώρας, Μουχαμάντου Μπουχάρι, αποφάσισε την τελευταία στιγμή να μην παραστεί καν στη Σύνοδο Κορυφής της Αφρικανικής Ενωσης στο Κιγκάλι και να την μποϊκοτάρει, παίρνοντας υπόψη τις επιφυλάξεις επιχειρήσεων που προβλέπουν πως θα υποστούν σημαντικά πλήγματα από τον ανταγωνισμό μονοπωλίων από άλλες, αφρικανικές και μη, χώρες (π.χ. Κίνα) που θα σπεύσουν να εκμεταλλευτούν τη νέα κατάσταση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Σύνδεσμος Νιγηριανών Βιομηχάνων (MAN), που εκπροσωπεί πάνω από 2.000 βιομηχανίες του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, αντέδρασε έντονα στην υπογραφή της συμφωνίας, ζητώντας την αναβολή κρίσιμων αποφάσεων τουλάχιστον μέχρις ότου «αντιμετωπιστούν προβλήματα πρόσβασης στις αγορές, επιβολής και τήρησης κανονισμών ασφαλείας και προέλευσης προϊόντων».

Στην περίπτωση της Νότιας Αφρικής, ο νέος Πρόεδρος της χώρας, Σίριλ Ραμαφόσα, μετέβη στο Κιγκάλι, ωστόσο απέφυγε να υπογράψει τη συμφωνία, λέγοντας πως θα το κάνει στο μέλλον, αφού προηγηθούν στο εσωτερικό της χώρας του διαβουλεύσεις μεταξύ του θεσμού διαλόγου κυβέρνησης - συνδικάτων - επιχειρήσεων - κοινωνικών οργανώσεων, που είναι γνωστός ως NEDLAC. Αντί της συμφωνίας για τη δημιουργία της ΑfCTFA, ο Ραμαφόσα προτίμησε να υπογράψει το Πρωτόκολλο του Κιγκάλι, που αναφέρεται στη μελλοντική ελεύθερη κίνηση προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων μεταξύ των 55 χωρών - μελών της Αφρικανικής Ενωσης (ΑΕ).

Ο εκπρόσωπος του Κογκρέσου Νοτιοαφρικανικών Συνδικάτων (COSATU), Μάθιου Παρκς, διέκρινε σοβαρούς κινδύνους για τους εργαζόμενους και τις μικρές επιχειρήσεις, φέρνοντας ως παράδειγμα τις επιτυχείς προσπάθειες κινεζικών επιχειρήσεων να προωθήσουν τα φθηνά εμπορεύματά τους σε βάρος αφρικανικών στις αγορές χωρών στα νότια της ηπείρου μέσω της Νοτιοαφρικανικής Τελωνειακής Ενωσης (SACU), που αποτελείται από την Μποτσουάνα, το Λεσότο, τη Ναμίμπια, τη Νότια Αφρική και τη Σουαζιλάνδη. Ο Παρκς θύμισε ότι κάποιες κινεζικές εταιρείες είχαν φτιάξει αποθήκες «μαϊμού» στο Λεσότο για να «βαφτίσουν» αφρικανικά τα προϊόντα τους και να τα προωθήσουν στις αγορές της Νότιας Αφρικής. Την ίδια ώρα, αποδίδει στην AfCTFA και τη ζώνη ελεύθερου εμπορίου την ενδεχόμενη «αποβιομηχάνιση της χώρας».

Ωστόσο, η καταστροφή τομέων της οικονομίας που πλήττονται από τον ανταγωνισμό και την παραγωγή με χαμηλότερο εργατικό κόστος σε πολλές χώρες δεν οφείλεται μόνο στις εισαγωγές, αλλά στην ίδια τη λειτουργία του εκμεταλλευτικού συστήματος σε κάθε χώρα, όπου οι κεφαλαιοκράτες επενδύουν εκεί που τους συμφέρει, δηλαδή όπου μπορούν να εξασφαλίσουν το μέγιστο ποσοστό κέρδους εκμεταλλευόμενοι τους εργάτες. Οι εργάτες και τα λαϊκά στρώματα από τις καπιταλιστικές ενώσεις που δημιουργούνται στην Αφρική και άλλες ηπείρους μπορούν να βγάζουν συμπεράσματα, αλλά στην κατεύθυνση ισχυροποίησης της πάλης για την ανατροπή της αστικής εξουσίας σε κάθε χώρα. Για να γίνουν οι ίδιοι αφέντες του πλούτου που παράγουν, με τη δική τους εργατική - λαϊκή εξουσία, που μόνο σε αυτήν τη βάση μπορεί να υπάρξει και αμοιβαία επωφελής συνεργασία ανάμεσα στις χώρες.

Τα σχέδια δημιουργίας αφρικανικής κοινής αγοράς δεν είναι τωρινά. Το πρώτο βήμα έγινε το 1980, με την έγκριση του 20ετούς «Σχεδίου Δράσης του Λάγος» σε σύνοδο του τότε «Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας» (που μετεξελίχθηκε το Μάη του 2001 στην Αφρικανική Ενωση) στο Λάγος της Νιγηρίας. Από τότε μέχρι σήμερα, έγιναν προσπάθειες για τη δημιουργία υποδομών περιφερειακών αφρικανικών οικονομικών ενώσεων, με στόχο τη διευκόλυνση αφρικανικών μονοπωλίων έναντι ανταγωνιστικών από ευρωπαϊκές πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις (π.χ. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία κ.ά.).

Σήμερα η Αφρικανική Ενωση έχει οκτώ περιφερειακές οικονομικές κοινότητες, μέσω των οποίων προωθείται η περιφερειακή καπιταλιστική ολοκλήρωση:

• Η οικονομική κοινότητα «Αραβικής Ενωσης Μαγκρέμπ και Βόρειας Αφρικής» (UMA) συγκροτήθηκε το 1989 από πέντε χώρες (Αλγερία, Λιβύη, Μαυριτανία, Μαρόκο και Τυνησία), με στόχο την «ελεύθερη κίνηση προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων». Η υλοποίηση της συμφωνίας καθυστερεί μέχρι σήμερα, μεταξύ άλλων λόγω της πολιτικής αστάθειας σε Λιβύη και Τυνησία, που προκάλεσε επεμβάσεις ξένων ιμπεριαλιστών, και εξαιτίας της πολυετούς κόντρας Μαρόκου και Αλγερίας για το καθεστώς της Δυτικής Σαχάρας. Το 2015, το 50% των εξαγωγών των χωρών της κοινότητας UMA πήγε σε μη αφρικανικές χώρες και μόνο το 3,4% σε χώρες - μέλη.
• Η «Κοινότητα Ανατολικής Αφρικής» (East African Community, EAC) έχει έξι μέλη (Μπουρούντι, Κένυα, Ρουάντα, Νότιο Σουδάν, Τανζανία, Ουγκάντα). Το 2005 καθιέρωσε τελωνειακή ένωση. Η κοινή αγορά της EAC θεσπίστηκε το 2010, για να προωθήσει επενδύσεις και να βελτιώσει την παραγωγική βάση, διευκολύνοντας την ελεύθερη κίνηση προσώπων, αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών. Οι χώρες - μέλη έχουν δεσμευτεί να εξαλείψουν τους δασμούς και όσα εμπόδια δυσκολεύουν την εναρμόνιση κριτηρίων και θέσπισης κοινής εμπορικής πολιτικής. Σχεδόν το 90% όλων των αγαθών που μπαίνουν στις χώρες της EAC εισέρχονται από τα λιμάνια Μομπάσα (Κένυα) και Νταρ ες Σαλαάμ (Τανζανία) και έκτοτε δεν γίνεται άλλος τελωνειακός έλεγχος. Η EAC θεωρείται η πιο ολοκληρωμένη αφρικανική περιφερειακή ένωση, όπου οι εξαγωγές μεταξύ χωρών - μελών πέρυσι έφτασαν το 18% επί του συνόλου.
• Η 19μελής Κοινή Αγορά Ανατολικής και Νότιας Αφρικής (COMESA) σχεδίασε τη δημιουργία κοινής αγοράς το 1994. Το 2009 ξεκίνησε απόπειρα για τελωνειακή ένωση, ωστόσο δεν πέτυχε, γιατί δεν είχαν όλα τα κράτη - μέλη ευθυγραμμισμένα συστήματα δασμών. Η COMESA έχει χαμηλές επιδόσεις στους δείκτες Αφρικανικής Περιφερειακής καπιταλιστικής Ολοκλήρωσης. Μόνο το 11% των εξαγωγών των χωρών αφορούν μέλη, ενώ πάνω από το 80% των εξαγωγών το 2015 πήγε σε μη αφρικανικές χώρες.
• Οι 16 χώρες της Κοινότητας Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) συνδέουν την «ορθή διακυβέρνηση» με την ειρήνη και την οικονομική ανάπτυξη, υιοθετώντας «σύμφωνο ασφαλείας» για την αποτροπή συγκρούσεων στην περιοχή. Εχει σχεδιαστεί σχεδόν πλήρης οικονομική ολοκλήρωση μέχρι το 2020, μέσω ενός κοινού συστήματος δασμών. Το 2015, το 12% των εξαγωγών των χωρών της κοινότητας ECOWAS πήγε σε χώρες - μέλη και το 6% σε άλλες αφρικανικές χώρες. Το άλλο 80% πήγε σε χώρες μη αφρικανικές.
• Η Κοινότητα Ανάπτυξης Νότιας Αφρικής (SADC) είναι η δεύτερη πιο ολοκληρωμένη περιφερειακή οικονομική κοινότητα στην Αφρική. Τα 15 μέλη της ανακοίνωσαν συμφωνία για τη θέσπιση περιοχής ελεύθερου εμπορίου το 2008, μέσω προοδευτικής άρσης φόρων έως το 2012.
• Η Κοινότητα Χωρών του Σαχέλ και της Σαχάρας (CEN - SAD) θεσπίστηκε το 1998. Εχει 28 μέλη, μεταξύ των οποίων τις περισσότερες χώρες της δυτικής και βόρειας Αφρικής και ορισμένες της κεντρικής και ανατολικής Αφρικής. Το 2015, οι εξαγωγές μεταξύ των χωρών - μελών ήταν μόλις το 10% του συνολικού όγκου εξαγωγών. Οι εξαγωγές σε αφρικανικές χώρες ήταν στο 15%, ενώ το 85% πήγε σε μη αφρικανικές χώρες. Η CEN - SAD έχει τους μικρότερους περιορισμούς στην ελεύθερη κίνηση ανθρώπων.
• Η Οικονομική Κοινότητα Κεντρικών Αφρικανικών Χωρών (ECCAS) ήταν σε νάρκη για πολλά χρόνια, εξαιτίας συγκρούσεων στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, ιδιαίτερα στη ΛΔ Κονγκό και σε Αγκόλα και Ρουάντα. Τώρα εστιάζει στην άρση τελωνειακών δασμών και περιορισμών στην ελεύθερη κίνηση ανθρώπων.
• Οι οκτώ χώρες - μέλη της Διακυβερνητικής Αρχής Ανάπτυξης (IGAD), στην ανατολική Αφρική, προσπάθησαν στις αρχές της δεκαετίας του '90 να αντιμετωπίσουν από κοινού την ξηρασία και την ερημοποίηση στο Κέρας της Αφρικής. Στοιχεία του 2016 δείχνουν πως το 12% των εξαγωγών έγινε μεταξύ των χωρών - μελών, το 26% πήγε σε άλλες αφρικανικές χώρες και το υπόλοιπο 74% σε μη αφρικανικές.