«Ταξιδεύω για τρίτη φορά στη Γιούρα, λέει ο Γ. Μαυρομάτης. Το πρώτο "ταξίδι" ήταν το 1948 και η αναχώρηση, όχι από τον Πειραιά, αλλά από τις φυλακές της Αίγινας».

Ηδη από πριν, όπως σημείωσε ο Γ. Μαυρομάτης, οι φυλακές με τις οργανωμένες ομάδες των πολιτικών κρατουμένων συμβάλανε σοβαρά στην αγωνιστική προετοιμασία των ομαδικών μεταγωγών, με αποτέλεσμα, όταν φτάνανε οι κρατούμενοι στους τόπους εξορίας, να διατηρούν υψηλό ηθικό.

«Μεταφέρανε στη Γιούρα κρατούμενους καταδικασμένους σε θάνατο, συνέχισε ο Γ. Μαυρομάτης, για να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα θανάτου. Πίστευαν ότι μ' αυτό το διαχωρισμό θα μπορούσαν να κάμψουν τους αγωνιστές κρατούμενους».

Για τις πρώτες ώρες της υποδοχής που φτάνανε οι εξόριστοι στη Γυάρο, ο Γ. Μαυρομάτης είπε: «Τους κρατούμενους, με την άφιξή τους, τους οδηγούσαν στην πλαγιά του Πρώτου Ορμου. Τόπος βασανισμού και καψωνιού. Φυλακές - βασανιστές με το βούρδουλα και μπαμπού. Χωροφύλακες με αυτόματα, με απειλές και βρισιές, με πολλές ώρες παραμονής στον ήλιο και το κρύο και την απειλή του Τετάρτου Ορμου της καταναγκαστικής εργασίας, προσπαθούσαν να τους σπάσουν. Στη συνέχεια, στο περίφημο χαντάκι, για επιλογή τους στους Ορμους. Διάλεγμα νέων και δυνατών στην εμφάνιση και κατευθείαν στο κάτεργο του Τετάρτου Ορμου».

Ο Ν. Κυριακίδης αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στο ηθικό σθένος των κρατουμένων. «Οι πολιτικοί κρατούμενοι, είπε, δε δικάστηκαν για κανένα έγκλημα, αλλά μόνο για την ιδεολογία τους, το "πιστεύω" τους, πολλοί έδωσαν και τη ζωή τους ακόμα, υπερασπιζόμενοι τα δίκαιο του λαού, τη γραμμή του Κόμματος για τη δημοκρατία, την κοινωνική απελευθέρωση, για το σοσιαλισμό».

Ενδεικτικά ανέφερε ένα περιστατικό αυτού του κομμουνιστικού φρονήματος.

«Το πρωί στις 6 Δεκέμβρη του '48, είπε, χτύπησε συγκέντρωση στο Δεύτερο Ορμο. Μαζεύτηκαν όλοι - γέροι, ανάπηροι και άρρωστοι. Εμφανίζεται ο δήμιος Γλάστρας με τη συνοδεία, το απαραίτητο μαστίγιο, κλπ. Τους μίλησε. Τους είπε πως η δουλιά θα ενταθεί και πρόσθεσε ότι μπορούν να μη δουλέψουν, αν κάνουν δηλώσεις μετανοίας. Τους είπε πως ο Ορμος θα γίνει Ορμος Εθνικοφρόνων και κατέληξε: "Οσοι είναι Ελληνες θα μείνουν εδώ. Οι Βούλγαροι να πάρουν τα ρούχα τους και να φύγουν". Τι το 'πε! Χάθηκαν όλοι από τα μάτια του. Καπνός. Ο Γλάστρας τα 'χασε, τρίβει τα μάτια του: "Τους κερατάδες". Βγάζει καινούριο λόγο: "Κει που θα πάτε, θα σας τσακίσω. Δε θα μείνει ρουθούνι". Τα λόγια του ηχήσανε στην απέναντι πλευρά. Και γίνεται έξοδος του Δευτέρου Ορμου, στους άλλους όρμους: 1.100 φύγαν. Μόνον εννιά «Ελληνες» - μείναν στον όρμο. Αυτό το γεγονός ήταν μια νίκη των πολιτικών κρατουμένων».

Αναφερόμενος στα δύο χειρότερα κολαστήρια, το Μακρονήσι και τη Γυάρο, καθώς και τα άλλα στρατόπεδα κρατουμένων, ο Ν. Κυριακίδης είπε ότι «αποτελούν τα απαίσια στολίδια της άρχουσας τάξης και αιώνια ντροπή της».

Η Χρυσούλα Γκόγκογλου, η οποία έμεινε σχεδόν όλο το 1968 στη Γυάρο, ήταν μια από τις 300 γυναίκες κρατούμενες, που πέρασαν από αυτό το κάτεργο.

Οπως είπε η Χρ. Γκόγκογλου, πολλές από αυτές τις γυναίκες τις συλλάβανε προληπτικά και άλλες αργότερα για την αντιδικτατορική τους δράση. Ανάμεσα σ' αυτές, ήτανε μάνες με μωρά, μητέρες με μικρά παιδιά, που τ' άφησαν μόνα τους στο σπίτι και την προστασία των συγγενών και της γειτονιάς, γιατί σε μερικές περιπτώσεις ήταν και ο πατέρας στην εξορία.

Οι άνθρωποι της χούντας δε συγκινούνταν σε κανένα δράμα. Αντίθετα, προσπαθούσαν να κάνουν πιο σκληρή και απάνθρωπη τη ζωή των κρατουμένων. «Κατακρατούσαν τα γράμματά μας, είπε η Χρ. Γκόγκογλου, το μόνο μέσο με τις οικογένειές μας. Το γράμμα με την κακή είδηση, το θάνατο, την αρρώστια έφτανε στα χέρια μας. Ενιωθαν ευχαρίστηση, όταν μας ανήγγελλαν τέτοιες ειδήσεις, ενώ, αντίθετα, τα χαρούμενα γράμματά μας καταστρέφονταν, τα πετούσαν στη θάλασσα».

Η Χρ. Γκόγκογλου αναφέρθηκε και στα «λευκά κελιά» της Τουρκίας.

«Σήμερα το προσκύνημά μας αυτό, στο ματοβαμμένο αυτό κάτεργο της θυσίας και του μαρτυρίου της Γιούρας, μας ξαναφέρνει στη μνήμη τους αγωνιστές και αγωνίστριες των "λευκών κελιών" της "νέας τάξης πραγμάτων", των στρατοκρατών της Τουρκίας που πεθαίνουν στα "λευκά κελιά" κάθε μέρα από τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις. Είμαστε κοντά τους με όλη μας την καρδιά και υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να παλεύουμε για να μεγαλώσει και δυναμώσει το κίνημα διαμαρτυρίας και αλληλεγγύης ενάντια σ' αυτήν τη βαρβαρότητα».

«Είναι πολύ βαρύ χρέος η αναφορά στα στρατόπεδα και τις φυλακές, στη στάση των κομμουνιστών και στη Γυάρο. Μπορώ να πω ωστόσο, χωρίς περιστροφές: Αυτοί οι ηρωισμοί μόνο γίνονται, δε γράφονται».

Με τα λόγια αυτά, άρχισε την ομιλία του ο Β. Καλαματιανός στο ελικοδρόμιο του αρματαγωγού «Λέσβος», απευθυνόμενος προς τους προσκυνητές της Γυάρου. Εξάλλου, είναι δύσκολο πράγμα να περιγράψει κανείς τα συναισθήματα που νιώθει μπροστά σ' αυτό το νησί, όταν μάλιστα ο ίδιος έχει κάνει εξόριστος σ' αυτόν το βράχο. «Συνυπάρχουν και αλληλοδιαδέχονται, η ικανοποίηση και η θλίψη, είπε ο Β. Καλαματιανός, ο θαυμασμός και η αγωνία, ο φόβος και ο σεβασμός μπροστά στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σ' αυτόν τον άγριο τόπο, που ποτίστηκε με ιδρώτα και αίμα, που είναι, όμως, και αυτή μια ελληνική γωνιά, ιερός τόπος για το ΚΚΕ και τους κομμουνιστές, αφού για μέρες, μήνες, χρόνια έγινε τόπος υποχρεωτικής διαμονής, φυλακισμένων ή εξόριστων μελών και οπαδών του Κόμματος».

Οπως ανέφερε ο ομιλητής, ο πηγεμός στη Γυάρο αποτελεί φόρο τιμής στους αγωνιστές που πέρασαν από αυτό το νησί. «Οφειλόμενο χρέος, συνέχισε, σ' αυτούς που στερήθηκαν την ελευθερία, που πόνεσαν και μάτωσαν, στους συντρόφους μας, που έδωσαν και τη ζωή τους, που έμειναν για πάντα εδώ, για να ανθίσει το δέντρο της λευτεριάς».

Παράλληλα, τέτοιες στιγμές έρχονται στο νου και διάφορα ερωτήματα. Και, όπως είπε ο Β. Καλαματιανός, ένα πρώτο είναι:

Γιατί η άρχουσα τάξη της χώρας μας και οι κυβερνήσεις της έστησαν στρατοδικεία και επιτροπές κρίσεων, γιατί έστειλαν στις εξορίες και τις φυλακές, αλλά και στα εκτελεστικά αποσπάσματα, χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες, στελέχη, μέλη και οπαδούς του ΚΚΕ;

Μελετώντας τα ιστορικά γεγονότα και δημοσιεύματα από αρχεία ξένων υπηρεσιών, φαίνεται καθαρά η κυριαρχούσα εγκληματική γραμμή της Αγγλίας και στη συνέχεια των ΗΠΑ, που εφάρμοζαν με περισσό ζήλο οι δοτές στην ουσία κυβερνήσεις της χώρας, που στόχευε, μέσα από στρατιωτικές, οικονομικές και πολιτικές επεμβάσεις και παρεμβάσεις, με τη βία και την τρομοκρατία, αλλά και με τη φυσική εξόντωση, να υποτάξουν και να εξαφανίσουν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, του λαϊκού κινήματος και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, να ξεμπλέξουν, έτσι νόμιζαν, με το ΚΚΕ και να απαλλαγούν από την πολιτική της εθνικής ανεξαρτησίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, να φράξουν το δρόμο για την απαλλαγή του λαού μας από το εξαρτημένο καπιταλιστικό σύστημα.

Το δεύτερο ερώτημα, συνέχισε ο Ν. Καλαματιανός, είναι, τι ήταν αυτό που κράτησε όρθιο τους αγωνιστές;

Η πείρα από την οργάνωση της ζωής στις φυλακές στην Ακροναυπλία και αλλού, η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατουμένων, η ύπαρξη κομματικής καθοδήγησης, η οργανωμένη πολιτική συζήτηση, η πίστη στις πανανθρώπινες αξίες, η δίψα και η πεποίθηση για καλύτερη ανθρώπινη ζωή. Η στήριξη, έστω και βουβή, των κρατουμένων από το λαό μας, αλλά και η πεποίθηση ότι με την ανυποχώρητη στάση τους συμβάλλουν στην ανάπτυξη της πάλης για δημοκρατικές κατακτήσεις και ελευθερίες, ζητήματα που συνδέονται με την προοπτική του σοσιαλισμού.

Οσοι ταξίδεψαν την περασμένη Κυριακή στη Γυάρο, ανυπομονούσαν να φτάσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Βιάζονταν, για να δουν αυτόν τον άγριο τόπο, όπου οι κομμουνιστές υπέφεραν τα πάνδεινα, γιατί πίστευαν και αγωνίζονταν για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες στη χώρα μας.

Γι' αυτούς, όμως, που είχαν εξοριστεί στη Γυάρο, αυτό το ταξίδι ήταν κάτι το ξεχωριστό. Ο Γιώργος Μάστορας είχε ταξιδέψει από τη Θεσσαλονίκη. Στη Γυάρο έκανε για έναν ολόκληρο χρόνο, από τον Ιούλη του '67 μέχρι τον Ιούλη του '68, οπότε και μεταφέρθηκε στο Παρθένι της Λέρου. Από τον ίδιο χώρο πέρασε και ο αδερφός του το 1947.

Και να, που τώρα αγνάντευε και πάλι τον Τέταρτο Ορμο, όπου έζησε 12 φριχτούς μήνες. «Δεν εκπληρώθηκαν τα οράματά μας και οι αγώνες που κάναμε, μας λέει. Ανησυχώ, γιατί βλέπω ότι σήμερα πάνε να καταργήσουν ό,τι πέτυχαν οι εργαζόμενοι με πολύχρονους και σκληρούς αγώνες».

Οταν τον ρωτήσαμε για τις συνθήκες κράτησης, ο Γ. Μάστορας ήταν φειδωλός. Με το «τσιγκέλι» απαντούσε στις ερωτήσεις μας. «Το 1967, μας είπε, δεν είχαμε τόσο πολλούς σωματικούς βασανισμούς, όσο το 1947. Στη διάρκεια της χούντας, ανυπόφορη ήταν η ψυχολογική πίεση που ασκούσαν πάνω στους κρατούμενους, όταν με διάφορα μέσα θέλανε να καταρρακώσουν τα "πιστεύω" μας».

Ο Γιώργος Κοντός είχε φτάσει για πρώτη φορά στη Γυάρο το Νοέμβρη του 1947, μαζί με 114 κρατούμενους από τις φυλακές της Κέρκυρας. Την περασμένη Κυριακή, ήρθε με το γιο του Λουκά.

Κοιτάζει, μήπως και διακρίνει τη συκιά. Εκεί που κρεμούσανε τους κρατούμενους και, συγχρόνως, τους χτυπούσαν με το βούρδουλα.

Οταν τον ρωτήσαμε να μας πει για τους συντρόφους, με προθυμία μας ανέφερε για τον δάσκαλο κρατούμενο Περικλή Κουκέρη από τη Μουσουνίτσα της Φθιώτιδας. «Αυτό που σου λέω τώρα να το γράψεις», μας λέει. «Τον Περικλή Κουκέρη τον σκότωσαν, γιατί βρήκαν πάνω του σχολικά βιβλία. Μόλις τα είδαν, αφηνίασαν. "Και εδώ πέρα ήρθες να κάνεις κηρύγματα, δεν έβαλες μυαλό", του είπαν. Αμέσως άρχισαν να τον δέρνουν αλύπητα. Σε δέκα λεπτά τον αποτελείωσαν από το ξύλο. Εμείς παραδίπλα φωνάζαμε "αίσχος", αλλά αυτοί με το βούρδουλα συνεχίζανε το έργο τους. Ζητήσαμε να τον θάψουμε εμείς, αλλά δε μας αφήσανε. Τον έθαψαν οι ίδιοι στα γρήγορα, σα να ήταν σκυλί».

Ο Απόστολος Τσιούφης έκανε στη Γυάρο από τον Ιούλη του 1947 μέχρι το Μάη του 1952. Είχαν έρθει 625 κρατούμενοι από τις φυλακές Αβέρωφ και τις φυλακές Ανηλίκων Κηφισιάς.

«Πώς αισθάνεσαι;», τον ρωτήσαμε. «Τα έχω χαμένα, μας απαντάει, αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν θεό πάνω τους. Είναι σα να βλέπω μπροστά μου τον Γλάστρα, τον Ακρίγο, τον Ζεμπέκο, τον Λουκάτζη, τον Καλλέργη, τον Παπαγιάννη. Ηταν ανθρωπόμορφα τέρατα. Ο Καλλέργης σε χτυπούσε αλύπητα, μέχρι που να σπάσει ο βούρδουλας και όταν έσπαγε το σπασμένο ξύλο, σου το έβαζε στα μάτια».