- «Τι συμβαίνει με το κούτελό σου, κυρ Νίκο; Τράκαρες, τράκαρες»; ρωτούσαμε.

- «Βγάζω κέρατο», απαντούσε όλο μυστήριο εκείνος. Και έπρεπε να περάσουν χρόνια πολλά, για να μάθουμε πως ο κυρ Νίκος ούτε είχε τρακάρει ποτέ, ούτε, φυσικά, είχε αποκτήσει κέρατο. Στην εξορία μπαινόβγαινε, ο καημένος, σαν καλός κομμουνιστής που ήτανε, και το τσιρότο στο μέτωπό του έκρυβε την πληγή που του είχαν αφήσει οι χωροφύλακες. Αυτοί που κάθε τόσο τον φώναζαν, για προσωπική του υπόθεση στο Τμήμα και κει, όσο ο κυρ Νίκος δεν τους έλεγε αυτά που εκείνοι περίμεναν να ακούσουν, τόσο η σφαλιάρα έπεφτε σύννεφο. Και ο μανάβης μας επέστρεφε γεμάτος μυστήριο στη γειτονιά, με το καινούριο του «κέρατο».

«Μια έκθεση με αφορμή ένα πολιτικό γεγονός. Τα δύο πράγματα μοιάζουν ασυμβίβαστα, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας ότι το γεγονός συνίσταται στη δολοφονία ενός επαναστάτη. Η εικόνα μας για την τέχνη και τις εκθέσεις δοκιμάζεται.

Μέσα σ' όλα αυτά, μια έκθεση με αφορμή έναν δολοφονημένο επαναστάτη; Και μάλιστα όταν και εκείνος και ο θάνατός του έχουν γίνει αντικείμενο εντατικής εμπορικής εκμετάλλευσης;

Σίγουρα, πάντα υπήρχε και υπάρχει ακόμα τώρα μια ζήτηση που μοιάζει αυθεντική. Ενα πραγματικό ενδιαφέρον, ένας ενθουσιασμός για τον άνθρωπο που σκοτώθηκε στη Βολιβία. Αυτό εξηγεί τα μπλουζάκια με το πρόσωπο του ήρωα.

Εχουν περάσει 35 χρόνια από τότε. Ποιο είναι το νόημα αυτού του θανάτου σήμερα; Είναι δύσκολο να απαντήσουμε. Εχει, όμως, νόημα, ανεξάρτητα από το αν ψάχνουμε να βρούμε τις λέξεις, για να το εξηγήσουμε.

Το 1862, έναν αιώνα πριν τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα, ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε ένα μικρό σημείωμα για να δικαιώσει ηθικά τη δημοσίευση των "Αθλίων". Το κείμενο που συνοδεύει έκτοτε τις εκδόσεις του μυθιστορήματος σε όλες τις γλώσσες του κόσμου είναι το παρακάτω:

"Οσο θα υπάρχει, εξαιτίας των νόμων και των ηθών, μια κοινωνική καταδίκη, που, μέσα στον πολιτισμένο κόσμο μας, δημιουργεί με τρόπο αφύσικο, συνθήκες κόλασης, αλλοιώνοντας με μια μοιραία ανθρώπινη παρέμβαση το πεπρωμένο που είναι θείο. Οσο τα τρία προβλήματα του αιώνα, ο ξεπεσμός του άνδρα που ζει μες στην ανέχεια, ο ηθικός εξευτελισμός της γυναίκας που πεινά, η καχεξία του παιδιού που δε βλέπει το φως του ηλίου δε θα έχουν λυθεί. Οσο θα είναι δυνατή σε ορισμένες περιοχές η κοινωνική ασφυξία. Μ' άλλα λόγια κι από μιαν ακόμα ευρύτερη άποψη, όσο θα υπάρχει στη γη άγνοια και φτώχεια, βιβλία σαν κι αυτό εδώ δεν είναι ίσως άχρηστα".

Ο Γκεβάρα έκανε αυτή τη φοβερή διαπίστωση. Οτι η κοινωνική ασφυξία επικρατεί στο μεγαλύτερο κομμάτι του πλανήτη. Οτι ο ιμπεριαλισμός, όπως επίσης γράφει ο Μπέρτζερ, απαιτεί την απαξίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το αντάρτικο στη Βολιβία ήταν συνέπεια αυτής της διαπίστωσης, όπως και η σύλληψη του Τσε και των συντρόφων του από τις ειδικές δυνάμεις που είχε εκπαιδεύσει η CIA...

Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι από το κείμενο που δημοσιεύεται στον κατάλογο της έκθεσης.

Την έκθεση επιμελείται ο Νίκος Χατζηνικολάου. Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει στον κατάλογο, από τα έργα των ζωγράφων που επεξεργάστηκαν καλλιτεχνικά το θάνατο του Τσε «επιλέξαμε δύο μόνο στιγμές. Εκείνη που ο Τσε βρίσκεται στα χέρια των εχθρών του, ελαφρά πληγωμένος στο πόδι αλλά ζωντανός, που απαθανατίζουν οι δύο φωτογραφίες που πήρε ο πράκτορας της CIA F. Rodriguez: Ενός Τσε ανήσυχου, σκεπτικού, συνοφρυωμένου, απόλυτα μόνου, ακόμα ζωντανού και τόσο κοντά στο θάνατό του. Και τη στιγμή αμέσως μετά τη δολοφονία, με το σώμα του επιδεικτικά εκτεθειμένο, με τους δημοσιογράφους και τους μισθοφόρους γύρω του: Τα μάτια του ανοιχτά, κάτι σαν χαμόγελο να διαγράφεται στα χείλη του».

Τα έργα (πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, αφίσες) έχουν συγκεντρωθεί από τη Λατινική Αμερική, τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και προέρχονται από συλλογές ερευνητικών κέντρων και ιδιωτών. Πρόκειται για δημιουργίες των: Γιάννη Γαΐτη, Κυριάκου Κατζουράκη, Δέσποινας Μεϊμάρογλου, Αγγελου Σκούρτη, Arnold Belkin, Rogelio Lopez Cuenca, Antonio Frasconi, Ruth Weisberg κ.ά. Εκτίθενται, επίσης, οι πρωτότυπες φωτογραφίες του Φ. Αλμπόρτα. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 2 του Φλεβάρη και στη συνέχεια θα μεταφερθεί στη Μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη.

Lawson/Clive Smith, «Ο Γκεβάρα είναι νεκρός... Ζήτω ο Γκεβάρα!», αφίσα

Κυριάκος Κατζουράκης, «Μάθημα ανατομίας», 1968

Antonio Frasconi, «Το έγκλημα έγινε στη Βολιβία, 9 του Οκτώβρη 1967», 1968. Ξυλογραφία

Ο κύκλος του Μεξικανού ζωγράφου καναδικής καταγωγής Α. Μπέκλιν, αποτελεί ίσως την πιο φιλόδοξη απόπειρα προσέγγισης του θέματος του δολοφονημένου επαναστάτη, με βάση τις φωτογραφίες του Αλμπόρτα και τον πίνακα του Ρέμπραντ

«Την Τρίτη 10 Οκτωβρίου 1967, μια φωτογραφία μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο, προκειμένου να αποδείξει ότι ο Γκεβάρα είχε σκοτωθεί την προηγούμενη Κυριακή, σε μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο λόχους του βολιβιανού στρατού και σε μια δύναμη ανταρτών, στη βόρεια όχθη του ποταμού Ρίο Γκράντε, κοντά σε ένα χωριό της ζούγκλας, το Higueras. (Αργότερα το χωριό αυτό έλαβε την αμοιβή που είχε οριστεί για τη σύλληψη του Γκεβάρα). Η φωτογραφία του πτώματος πάρθηκε σ' ένα στάβλο, στη μικρή πόλη της Vallegrande. Το σώμα τοποθετήθηκε σε ένα φορείο και το φορείο πάνω σε μια τσιμεντένια σκάφη ποτίσματος των ζώων...

Δε γνωρίζουμε τις συνθήκες του θανάτου του. Μπορούμε να πάρουμε μιαν ιδέα της νοοτροπίας εκείνων στα χέρια των οποίων έπεσε, από τη μεταχείριση του σώματός του μετά το θάνατό του. Πρώτα το έκρυψαν. Μετά το αποκάλυψαν και το εξέθεσαν. Μετά το έθαψαν σε έναν ανώνυμο τάφο, σ' ένα άγνωστο μέρος. Μετά το ξέθαψαν. Μετά το έκαψαν. Ομως, πριν το κάψουν, του έκοψαν τα δάχτυλα προκειμένου να αναγνωριστεί αργότερα. Αυτό ίσως σημαίνει ότι είχαν σοβαρές αμφιβολίες για το αν πραγματικά ήταν ο Γκεβάρα αυτός που σκότωσαν. Επίσης, μπορεί να σημαίνει ότι δεν είχαν αμφιβολίες, αλλά φοβούνταν το πτώμα. Τείνω να πιστέψω τη δεύτερη εκδοχή. Ο σκοπός της φωτογραφίας της 10ης Οκτωβρίου ήταν να βάλει ένα τέλος στο θρύλο. Ωστόσο, για πολλούς που την είδαν, το αποτέλεσμα ήταν μάλλον διαφορετικό...».

Τη φωτογραφία αυτή ο Τζ. Μπέργκερ τη συγκρίνει με δύο έργα ζωγραφικής («Μάθημα ανατομίας του δόκτορος Τουλπ» του Ρέμπραντ και το «Νεκρό Χριστό με πενθούσες» του Μαντένια) «διότι οι πίνακες, πριν την εφεύρεση της φωτογραφίας, είναι οι μόνες οπτικές ενδείξεις που έχουμε για το πώς έβλεπαν οι άνθρωποι αυτά που έβλεπαν. Ομως η εντύπωση που δημιουργεί μια φωτογραφία είναι πολύ διαφορετική από αυτή που αφήνει ένας πίνακας. Ενας πίνακας ζωγραφικής, ή τουλάχιστον ένας πετυχημένος πίνακας, συμβιβάζεται με τις διαδικασίες που επικαλείται το περιεχόμενό του. Υποβάλλει μάλιστα μια στάση απέναντι σ' αυτές τις διαδικασίες. Μπορούμε να θεωρήσουμε ένα έργο ως κάτι το σχεδόν πλήρες καθεαυτό. Βλέποντας αυτή τη φωτογραφία, πρέπει είτε να την απορρίψουμε, είτε να ολοκληρώσουμε μόνοι μας το νόημά της. Είναι μια εικόνα η οποία, όπως κάθε βουβή εικόνα, ζητάει μια απόφαση».