Εξήντα τρία χρόνια κλείνουν σήμερα από το μεγάλο ΟΧΙ του λαού μας, ο οποίος πολέμησε ορθός και περήφανος ενάντια στη φασιστική επίθεση. Πολέμησε για τη λευτεριά, προκαλώντας τον παγκόσμιο θαυμασμό, παρά τις «εκτιμήσεις» του μοναρχοφασιστικού καθεστώτος του Ι. Μεταξά για τον πόλεμο. Ο αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος, λίγες μέρες πριν την ιταλική εισβολή, έλεγε πως αν μας επιτεθούν «θα ρίξωμεν μερικές τουφεκιές διά την τιμή των όπλων» και ο δικτάτορας Μεταξάς σε συζήτηση με δημοσιογράφους, μόλις άρχισε η ιταλική επίθεση, δήλωνε πως η Ελλάδα δεν πολεμά για τη νίκη και, όπως σημειώνει στο ημερολόγιό του, τον ανησυχούσε «η υπεραισιόδοξος κοινή γνώμη».

«Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από την 5ην π.μ σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνο-αλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πάτριου εδάφους», ανακοίνωσε νωρίς το πρωί της 28ης Οκτώβρη το Γενικό Επιτελείο Στρατού.

Η αντίδραση άμεση. Ο λαός πλημμύρισε τους δρόμους της Αθήνας και σχημάτιζε μεγαλειώδεις διαδηλώσεις. «Θάνατος στο φασισμό», φώναζαν ρυθμικά οι διαδηλωτές μπροστά στα μάτια των αστυνομικών. Οι έφεδροι γέμιζαν τα κέντρα επιστράτευσης. Η ίδια εικόνα και σε όλες τις γωνίες της Ελλάδας. Ετσι άρχισε μια απ' τις πιο ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Είχαν ριζώσει στα στήθια του λαού οι αγωνιστικές παραδόσεις απ' το 1821, οι μετέπειτα δημοκρατικοί αγώνες. Αυτά ήταν τα όπλα του. Αυτά ήταν τα όπλα των Ελλήνων φαντάρων.

Λίγες ώρες πριν την κήρυξη του πολέμου, στις 3 το πρωί, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμ. Γκράτσι επισκέφθηκε τον δικτάτορα Ι. Μεταξά στο σπίτι και του επέδωσε εκ μέρους της κυβέρνησης της χώρας το τελεσίγραφο που αποτέλεσε την τυπική αιτία της έναρξης του πολέμου. Ο φασίστας Μουσολίνι επικαλέστηκε πως επειδή βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, ζητούσε από την ελληνική κυβέρνηση - ως απόδειξη της ουδετερότητάς της - να επιτρέψει στις ιταλικές ένοπλες δυνάμεις να καταλάβουν ορισμένα στρατηγικά σημεία επί του ελληνικού εδάφους. «Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήσει αντίστασιν, η αντίστασις αυτή θα καμφθή διά των όπλων και η Ελληνική κυβέρνηση θα έφερε τας ευθύνας αι οποίαι ήθελον προκύψει εκ τούτου...», έγραφε μεταξύ άλλων στο τελεσίγραφο. Ο Γκράτσι ενημέρωσε τον Μεταξά πως πρέπει να καθοριστεί η στάση της Ελλάδας σε τρεις ώρες. Η διορία θα έληγε στις 6 το πρωί. Η απάντηση του δικτάτορα ήταν αρνητική.

Οι ιταλικές αξιώσεις είχαν διατυπωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε η απόρριψή τους να είναι βέβαιη. Αυτό φάνηκε αφού ο ιταλικός στρατός επιτέθηκε πριν ακόμα λήξει η τρίωρη προθεσμία που όριζε το τελεσίγραφο. Η ιταλική επίθεση εκδηλώθηκε στις 5.30 π.μ. σ' ολόκληρο το μέτωπο, από το Ιόνιο ως τη λίμνη Πρέσπα.

Ο ίδιος ο Μεταξάς «εξηγούσε», σε συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα στις 30 του Οκτώβρη, πως «η παμψηφία της κοινής γνώμης του έθνους ποτέ δε θα αποδέχετο εκούσιαν υποδούλωσιν». Επιπλέον ήξερε ότι η Μεγάλη Βρετανία, στη σφαίρα επιρροής της οποίας ανήκε στρατηγικά και οικονομικά η χώρα, επιδίωκε να προβληθεί αντίσταση κατά του άξονα στην Ελλάδα.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πώς αντιμετώπιζε η βασιλομεταξική κυβέρνηση το ενδεχόμενο της επίθεσης. Οι Ιταλοί τον Απρίλη του 1939 κατέλαβαν την Αλβανία, κάτι που έδειξε τις προθέσεις του φασιστικού καθεστώτος απέναντι στην Ελλάδα. «Η ελληνική κυβέρνηση είχε πάντα τα στοιχεία, ώστε να είναι εις θέσιν να διαβεβαιώσει τον ελληνικόν λαόν περί της απόλυτου εξασφαλίσεως της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας τη χώρας», έλεγε τότε ο Μεταξάς, προσπαθώντας να καθησυχάσει την ελληνική κοινή γνώμη με ψέματα. Η Ελλάδα τις παραμονές της ιταλικής επίθεσης βρέθηκε όχι μόνο απομονωμένη διπλωματικά, αλλά και χωρίς ουσιαστική στρατιωτική προετοιμασία. Το καθεστώς του Μουσολίνι είχε δείξει έμπρακτα τις διαθέσεις του πολύ νωρίτερα. Στις 12 Ιούλη 1940 ιταλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν ένα αντιτορπιλικό και ένα βοηθητικό σκάφος του ελληνικού στόλου. Στις 30 Ιούλη βομβάρδισαν δύο αντιτορπιλικά και στις 2 Αυγούστου ένα περιπολικό. Αποκορύφωμα των προκλήσεων ο αιφνιδιαστικός και ύπουλος τορπιλισμός του καταδρομικού «Ελλη» από ιταλικό υποβρύχιο στα νερά της Τήνου στις 15 Αυγούστου. Η κυβέρνηση Μεταξά το μόνο που έκανε ήταν να δηλώσει ότι ο τορπιλισμός έγινε από υποβρύχιο άγνωστης εθνικότητας...

Την περίοδο της βασιλομεταξικής δικτατορίας πάνω από 80.000 άτομα βασανίστηκαν στα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων, στις φυλακές και τις εξορίες, σύμφωνα με μελετητές. Τους 45.000 φτάνουν οι κομμουνιστές, μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ, που πιάστηκαν και σε 2.000 περίπου οι μόνιμοι κρατούμενοι και εξόριστοι. Ως προς τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων της περιόδου είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία που αναφέρει στο βιβλίο του «Η 4η Αυγούστου» ο Σπύρος Λιναρδάτος: Από τις στερήσεις πέθαναν 64. Από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια υπέστησαν διασάλευση των φρένων 16. Προσεβλήθηκαν από φυματίωση 200 και άλλοι 500 ασθένησαν βαρύτατα από άλλες αρρώστιες.

Η μοναρχοφασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου εξέφραζε τη βούληση της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, της μοναρχίας και του ξένου κεφαλαίου, με επικεφαλής την Αγγλία, να πνίξουν τη λαϊκή πάλη που απειλούσε την κυριαρχία τους και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους, επιβάλλοντας στο λαό ένα βάρβαρο τυραννικό καθεστώς. Αποτελούσε μια εκδήλωση της άρχουσας τάξης να συνεχίσει τη διακυβέρνηση της χώρας με τον αστικό κοινοβουλευτισμό.

Το ΚΚΕ έκανε το χρέος του, κάλεσε τα μέλη του και όλο το λαό να πολεμήσουν για την ανεξαρτησία της χώρας. Στις 29 Οκτώβρη του 1940, οι περίπου 600 κρατούμενοι στην Ακροναυπλία υπέβαλαν υπόμνημα στην κυβέρνηση που καταδίκαζε την ιταλική φασιστική επίθεση, καλούσαν σε αντίσταση και ζητούσαν να πολεμήσουν. «Εμείς οι κομμουνιστές παίρνουμε τη θέση μας στην πρώτη γραμμή του πυρός... για τη συντριβή των επιδρομέων και την υπεράσπιση της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας της χώρας μας». Το ίδιο αίτημα εξέφρασαν και οι κομμουνιστές κρατούμενοι σε Φολέγανδρο, Ανάφη, Κίμωλο, Γαύδο, Πύλο, Αίγινα κ.α. Η κυβέρνηση όμως απέρριψε το αίτημα, ζητώντας να αποκηρύξουν πρώτα τις αντιφασιστικές και κομμουνιστικές τους ιδέες.

Στις 31 Οκτώβρη από τα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας της Αθήνας ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης καλούσε τον ελληνικό λαό με ανοιχτό γράμμα του να πολεμήσει ενάντια στο φασισμό:

«Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα, με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει. Σήμερα, όλοι οι Ελληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει, πρέπει να παλεύει αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι. Δίπλα στο κύριο μέτωπο και ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ. Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα. Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. Επαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για τον σημερινό του αγώνα πρέπει να είναι, και θα είναι, μια καινούρια Ελλάδα της δουλιάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, με έναν πραγματικό λαϊκό πολιτισμό. Ολοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θα είναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας».

Ο Στρατής Καστρινός, ο παππούς, όπως τον λένε στο σπίτι του, μπορεί να μιλάει για τον πόλεμο, μέρες, χωρίς να χορταίνεις να τον ακούς. Ενας παππούς, κομμουνιστής, ιδεολόγος μαχητής, που η διήγησή του συνεπαίρνει...

«Δεν τον ήθελε τον πόλεμο ο Μεταξάς κι αυτός φασίστας ήτανε, δικτατορία είχε η Ελλάδα. Ολοι οι κομμουνιστές, δημοκρατικοί και προοδευτικοί άνθρωποι του τόπου, είχαν γεμίσει τα νησιά, την Ακροναυπλία, εξόριστοι. Δεν τον ήθελε τον πόλεμο ο Μεταξάς, ήταν δέσμιος της Αγγλίας, που χάραζε την πολιτική της Ελλάδας και κινούσε τα νήματα, από την Επανάσταση του '21 ακόμα, και τα συμφέροντά της την ήθελαν αντίθετη με τις δυνάμεις του Αξονα. Οταν ο Ιταλός πρεσβευτής, του ζήτησε να παραδώσει τη χώρα, είπε - όπως λένε- "όχι". Στην πραγματικότητα, το "ΟΧΙ", το είπε ο ελληνικός λαός και μόνο. Ενας λαός που στον πόλεμο αυτό έβλεπε τον πόλεμο ενάντια στο φασισμό, έναν πόλεμο πατριωτικό. Τον πόλεμο τον πήραν στις πλάτες τους οι φαντάροι. Οι φαντάροι και οι υπαξιωματικοί - δεκανείς, λοχίες, επιλοχίες - και από τους αξιωματικούς, κυρίως οι ανθυπολοχαγοί, αυτοί πολέμησαν.

»Το παλάτι και η "κυβέρνηση", στάθηκαν δουλικά στο πλάι της Αγγλίας, όπως πάντα. Εγκατέλειψαν το λαό και πήγαν στη Μέση Ανατολή, στο Κάιρο, υπό την προστασία των Αγγλων. Ο βασιλιάς, ακόμα καλύτερα, βρέθηκε στο Λονδίνο, να παρακολουθεί τα γεγονότα και να ζει στα πούπουλα.

»Εμείς πάλι, που ήμασταν στο μέτωπο, όπως έλεγε ο ταγματάρχης μου, που είχε πάρει μέρος, στον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο και στο Μικρασιατικό, είχαμε μπροστά μας τον "πιο άγριο πόλεμο από όλους". Ολα ήταν αρνητικά για μας σ' αυτόν τον πόλεμο. Εξοπλισμός ατελής, τροφοδοσία ατελής, κακοτράχαλα χιονισμένα βουνά, χωρίς δρόμους. Η Αλβανία, δυο τρεις οδικές αρτηρίες είχε, που βάλλονταν συνεχώς από τα στρατεύματα των Ιταλών. Παρά το γεγονός της δράσης των αντιφασιστών, που βρίσκονταν παρά τη θέλησή τους ενταγμένες στις δυνάμεις του Αξονα, μας βομβάρδιζαν από αέρα και από έδαφος συνεχώς. Συνέχεια, βροχή από οβίδες, όλμους, αεροπορικές βόμβες. Αν σε πετύχαινε κανένα από τα ολμίδια που έπεφταν κατά χιλιάδες, σε τραυμάτιζε από την κορυφή έως τα νύχια. Καλά που μερικές ήταν σαμποταρισμένες από αντιφασίστες εργάτες και δεν έσκαγαν, ή οι αεροπόροι, που δεν πίστευαν σ' αυτόν τον πόλεμο, τις έριχναν στις χαράδρες και μακριά από μέρη που είχε κόσμο. Ο κανόνας, όμως, ήταν συνεχείς βομβαρδισμοί. Η δική μας αεροπορία, πάλι, ήταν υποτυπώδης. Βασιζόταν αποκλειστικά στο φρόνημα των αεροπόρων μας.

»Από φαΐ πάλι, μας έδιναν 1/4 κουραμάνα, ή λίγες σταφίδες, ή λίγες ελιές, που δεν έφταναν ούτε για να σταθούμε.

»Εμείς, το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε, σ' αυτόν τον καταιγισμό πυρών, ήταν όταν άρχισαν οι Ιταλοί να το σκάνε να μαζεύουμε τις κάσες με τα πυρομαχικά που άφηναν πίσω και τα τρόφιμα...».

«Η εισβολή έγινε απρόοπτα, αιφνιδιαστικά, μπαμπέσικα. Ανακοίνωσαν εμπόλεμη κατάσταση, αφού είχαν μπει οι Ιταλοί, είχαν ανατρέψει τα πρώτα φυλάκια και προχωρούσαν. Μετά τις 28 Οκτώβρη, που έγινε επιστράτευση, άρχισαν οι κύριες δυνάμεις να παίρνουν το δρόμο για τον πόλεμο. Και εγώ βρέθηκα στρατιώτης στο 67ο Σύνταγμα της 17ης μεραρχίας. Τότε μας πήραν και τα όπλα, απ' όσους ήμασταν "αντικαθεστωτικοί", δηλαδή με φάκελο στην Ασφάλεια, για να τα πάρουμε πίσω μετά την επιστολή του Ν. Ζαχαριάδη και να πολεμήσουμε το φασισμό, υπερασπίζοντας την πατρίδα μας...

»Και όμως, δε μας πτοούσε τίποτα. Στα κομμάτια που έστελνα εκείνη την εποχή στην εφημερίδα, σήμερα θα έλεγα ότι διακρίνω μία υπερβολή. Οταν τα ζεις όμως και βγαίνεις ζωντανός και νικητής, από τέτοια κατάσταση, κάθε υπερβολή είναι δικαιολογημένη.

»Ημουν δημοσιογράφος και έδινα ανταποκρίσεις από το μέτωπο στην "Εφημερίδα των Βαλκανίων", της Θεσσαλονίκης, που εξέδιδε ο αδελφός μου Νίκος Καστρινός. Μ' αυτήν την ιδιότητα, κατάφερα να πάρω και μία συνέντευξη, που χάθηκε στα βάθη της λογοκρισίας, γιατί αποδείκνυε λάθη...

»Ο διοικητής του Μπόγραδετς, μίας λουτρόπολης της Αλβανίας, μου αποκάλυψε ότι όταν καταλάβαμε την Κορυτσά και οι φασίστες του Μεταξά πανηγύριζαν για τρεις μέρες, επέτρεψαν στους Ιταλούς, να κάνουνε πίσω προς το Μπόγραδετς. Οι Ιταλοί, αν συνεχίζαμε την προέλαση και αφήναμε τις γιορτές, ήταν έτοιμοι να παραδοθούν. Οι Ιταλοί έφυγαν από το Μπόγραδετς και οχυρώθηκαν στο Τραπεζοειδές. Και τότε συνέβη και μία άτυπη ανακωχή, μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών στρατιωτών. Μία αποθήκη ιματισμού των Ιταλών, που ήταν στο Μπόγραδετς, τη λεηλατούσαν Ιταλοί και Ελληνες ταυτόχρονα, χωρίς να αλληλοσκοτώνονται. Και κάθε φορά που συναντιούνταν, απλά έκαναν πίσω και έφευγαν.

»Αυτήν τη συνέντευξη, εγώ την έστειλα, αλλά χάθηκε. Και σήμερα οι δημοσιογράφοι λογοκρίνονται, στον πόλεμο του Ιράκ, στη Γιουγκοσλαβία, σε όλες τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις. Απλάν υπάρχουν μέσα και άνθρωποι, που αντιστέκονται στα συμφέροντα, όπως ο "Ρ" και ο "902", προσφέροντας αληθινή ενημέρωση»...

Ο Στρατής Καστρινός, 95 ετών σήμερα, εξακολουθεί να έχει την ίδια ψυχική δύναμη και διάθεση να υπερασπίσει τα ιδανικά και την ελευθερία του, όπως τότε. Δικηγόρος και δημοσιογράφος - πολεμικός ανταποκριτής της εποχής, στην «Εφημερίδα των Βαλκανίων» - είναι μια αστείρευτη ιστορική πηγή. Η Κορυτσά, η Οχρίδα λίμνη, το Μπόγραδετς είναι ελάχιστες από τις αναμνήσεις του, απ' αυτόν «το φοβερό πόλεμο». Αναμνήσεις, τις οποίες το φύλλο μιας εφημερίδας δεν μπορεί να χωρέσει...