ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΤΕΛΕΤΗ ΕΝΑΡΞΗΣ

Προσαρμοσμένη στην κυρίαρχη ιδεολογία

Καλαίσθητο αποτέλεσμα, με περιεχόμενο «πιστό» στην κυρίαρχη αντίληψη για την Ιστορία

Associated Press

Αν η ομορφιά είναι «μετρήσιμο» μέγεθος, τότε το «μέτρο» της είναι ο άνθρωπος. Ο μαχόμενος να δημιουργήσει. Ο αρνούμενος να καταστρέψει. Ο ποιών το μέτρο, την αρμονία, την αυθεντικότητα. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να εκφραστούν όλα αυτά και ακόμη περισσότερα σε μια τελετή έναρξης μιας διοργάνωσης Ολυμπιακών Αγώνων; Το ερώτημα θα ήταν πολύ λιγότερο ρητορικό, ίσως και καθόλου, αν οι ίδιοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν πραγματικά η κορυφαία γιορτή της ανθρωπότητας. Κάτι το οποίο δε νομίζουν ότι είναι ακόμη και οι λιγότερο σκεπτικιστές.

Από τη στιγμή που το «δάκρυ» του «Μίσα» στους Ολυμπιακούς της Μόσχας θα μείνει για πολύ καιρό στη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας ως το καταλυτικό σημειολογικό στοιχείο για τον πόνο και τις ελπίδες της, ο «πήχης» για αναλόγου είδους εκδηλώσεις ανέβηκε σε δυσθεώρητα ύψη. Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο συνέβη, τα κριτήρια για τις τελετές που ακολούθησαν είναι ακόμη πιο σκληρά, τουλάχιστον για όσους επιμένουν σε αυτά τα κριτήρια.

Η χτεσινή τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας στο ΟΑΚΑ δε θα μπορούσε παρά να απηχεί την ιστορική συγκυρία στην οποία έλαβε χώρα. Ομως, αυτό το αντικειμενικό δεδομένο απλώς εξηγεί. Δε «μοιράζει» άλλοθι. Αποκαλύπτει επίσης τον τρόπο με τον οποίο ταλαντούχοι δημιουργοί θέτουν στο περιεχόμενο της δημιουργίας τους καθόλου «ρομαντικά» όρια, όπως οι αναγκαιότητες της κυρίαρχης ιδεολογίας. Το γεγονός αυτό αποκαλύπτει με τη σειρά του το πόσο βαθιά αντι-ανθρώπινο είναι το εκμεταλλευτικό σύστημα που ζούμε. Από τη στιγμή που αυτή ήταν η αντικειμενική ιδεολογική βάση της τελετής, μπορεί κανείς να εντυπωσιαστεί, αλλά δε θα φτάσει ποτέ στη λύτρωση που οδηγεί η προοδευτική αντίληψη για την τέχνη.

Σταματώντας στο 1830!

Eurokinissi

Το πρώτο «στίγμα» των παραπάνω ορίων δόθηκε από το βίντεο με εικόνες από την Ελλάδα που «άνοιξε» την τελετή. Εικόνες άψογες τεχνικά και αισθητικά που ικανοποιούσαν την τρέχουσα αντίληψη για την «προβολή» της χώρας. Σαφέστατα, όμως, μια εικόνα από το «Village Park» στου Ρέντη, όπως αυτή που εμφανίστηκε για λίγο στην ταινία, μόνο την κυρίαρχη αντίληψη για το επίπεδο της σύγχρονης «ψυχαγωγίας» στην Ελλάδα μπορεί να ικανοποιήσει.

Το χαρακτηριστικότερο όμως σημείο του περιεχομένου της τελετής, αυτό που απηχεί τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το εγχώριο κεφάλαιο την ελληνική Ιστορία, ήταν η επιλογή να αναδειχτούν οι πιο «ανώδυνες», ή, έστω, εντέχνως «επεξεργασμένες» στιγμές της. Πολύ περισσότερο, να αναδειχτούν οι στιγμές που συμβάλλουν στην τεκμηρίωση της «ισχυρής Ελλάδας» των κυρίαρχων εκμεταλλευτών και των «μεγάλων εθνικών ιδεών». Αλλωστε, πάντα σε ανάλογες στιγμές οι ίδιες ιστορικές περίοδοι, με το ίδιο περιεχόμενο, την ίδια στόχευση, προβάλλονται προκειμένου να υπηρετήσουν τις επιδιώξεις της άρχουσας τάξης. Ετσι, μετά την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Επανάσταση του '21, επίσης «ρετουσαρισμένη» και έξω από το ουσιαστικό ιστορικό της περιεχόμενο, «παρήλασαν» στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, όπως ο Καραγκιόζης και το Ρεμπέτικο, αφήνοντας να εννοηθεί πως το νεοελληνικό κράτος, από το 1830 και μετά, ήταν κάτι σαν ...«Ελβετία» της Μεσογείου. Λες και δεν είχε άλλες κορυφαίες στιγμές να επιδείξει ο ελληνικός λαός, στον οποίο υποτίθεται πως «ανήκει» αυτή η «γιορτή». Ακριβώς όμως επειδή δεν του ανήκει, γι' αυτό και ήταν απούσα η νεότερη ιστορία του.

Θα περίμενε κανείς μετά από τα παραπάνω, το τελικό συμπέρασμα για τη χτεσινή τελετή να ήταν απογοητευτικό. Κι όμως, κάθε άλλο. Δεν πρόκειται για αντίφαση, αλλά για επιβεβαίωση της ύπαρξης ταλαντούχων, σύγχρονων δημιουργών, όπως σημειώνεται παραπάνω. Γιατί ο Δημήτρης Παπαϊωάννου - ο εμπνευστής του σεναρίου της τελετής - οι συνεργάτες του και οι χιλιάδες των νέων που συμμετείχαν στην υλοποίησή της κατάφεραν, μέσα σε αυτά τα ασφυκτικά ιδεολογικά και πολιτικά όρια, να κάνουν εντυπωσιακές αισθητικές υπερβάσεις.

Αισθητική αλλά μόνο αισθητική

Associated Press

Κατ' αρχάς κατάφεραν να μη φανεί ο όγκος της σύγχρονης τεχνολογίας που «επιστρατεύτηκε». Η τεχνολογία «υπηρέτησε» το καλλιτεχνικό τους όραμα και δεν το καθυπόταξε. Η σκηνοθεσία ευρηματική. Η σκηνογραφία αποτύπωνε με εκπληκτική πιστότητα τα σύμβολα όλων των ιστορικών περιόδων που «παρήλασαν». Τα οποία δεν ήταν απλά αναγνωρίσιμα αλλά αποδόθηκαν με έναν εντυπωσιακό τρόπο: Τα τύμπανα που χτυπούσαν στο ρυθμό της ανθρώπινης καρδιάς. Ο ευφυής «διάλογος» των δύο τυμπανιστών, με τον έναν να βρίσκεται μέσα στο στάδιο και τον άλλο να «συνομιλεί» μουσικά μαζί του από τη γιγαντοοθόνη με φόντο την αρχαία Ολυμπία. Η πιο ανθρώπινη ίσως και βαθιά ελληνική στιγμή της βραδιάς, το «χάρτινο» καραβάκι να διασχίζει τη «θάλασσα» με ένα αγόρι μέσα του υπό τους ήχους της «μαγικής» μουσικής του Χατζιδάκι. Ο «κομήτης» που μετέτρεψε το νερό σε φωτιά διαγράφοντας τους ολυμπιακούς κύκλους. Η αποθέωση του έρωτα με την εκπληκτική χορογραφία του ζευγαριού. Το επίσης ευφυές «ταξίδι» στην αρχαία ελληνική τέχνη με το τεράστιο κυκλαδικό ειδώλιο να «γεννά» από μέσα του μεγάλους «σταθμούς» αυτής της τέχνης.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου κατάφερε να «παντρέψει» τη σύγχρονη τεχνολογία και αισθητική με ένα σενάριο με αναφορές στο παρελθόν (έστω σε αυτό το παρελθόν για το οποίο είπαμε παραπάνω), αλλά καταθέτοντας μια Ολυμπιακή εναρκτήρια τελετή, που, τουλάχιστον στη μορφή της, υπηρέτησε το μέτρο, την αρμονία και την καλή αισθητικά καλλιτεχνική δημιουργία. Αλλά μόνον αυτή.

Η αφή της φλόγας

Associated Press

Η λιτότητα στη σεναριακή σύλληψη, που χαρακτήρισε το πρώτο μέρος της τελετής, εκφράστηκε και στην κορυφαία στιγμή της εκδήλωσης, που ήταν, ως είθισται, η αφή της φλόγας στο στάδιο. Ενα τεράστιο ομοίωμα της γνωστής δάδας «έσκυψε» προς τον Ολυμπιονίκη της ιστιοσανίδας, Νίκο Κακλαμανάκη, που ήταν ο τελευταίος λαμπαδηδρόμος, σε μια προσομοίωση της κίνησης της κανονικής δάδας όταν την κρατά το ανθρώπινο χέρι και μεταδίδει τη φλόγα στον επόμενο δρομέα. Ουσιαστικά έμοιαζε σαν το ίδιο το στάδιο να «κρατούσε» την τελική δάδα.

Πριν τον Κακλαμανάκη έφεραν τη δάδα στο στάδιο ο Νίκος Γκάλης, ο Μίμης Δομάζος, η Βούλα Πατουλίδου, ο Κάχι Καχιασβίλι και ο Γιάννης Μελισσανίδης. Από το τελετουργικό του δεύτερου μέρους, αν εξαιρέσει κανείς τα καθιερωμένα (ομιλίες, ολυμπιακό ύμνο, έπαρση ολυμπιακής σημαίας, όρκους αθλητών) ξεχώρισαν η απευθείας σύνδεση με το διεθνή Διαστημικό Σταθμό και το μήνυμα των κοσμοναυτών, του Ρώσου και του Αμερικανού, καθώς και ο δρομέας που έκοβε το «νήμα» όλων των σύγχρονων Ολυμπιακών διοργανώσεων, «σκοντάφτοντας» συμβολικά στους αγώνες που ποτέ δεν έγιναν, λόγω του Α' και του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Στα σημειολογικά στοιχεία του δεύτερου μέρους περιλαμβάνονται το δέντρο ελιάς και οι καμπάνες. Φυσικά, τα δύο μέρη «ένωσε» η παρέλαση των εθνικών αντιπροσωπειών.

Κήρυξη των Αγώνων

Μετά το ιστορικό των Ολυμπιάδων, παίρνοντας το λόγο η Γιάννα Αγγελοπούλου - Δασκαλάκη καλωσόρισε τους αθλητές του κόσμου, όπως τους ονόμασε. Τους ζήτησε να αγωνιστούν με πάθος αλλά ειρηνικά και τόνισε πως στον αγώνα τους εξαφανίζονται οι χωρισμοί ανάμεσα στους λαούς τους. Αναφέρθηκε στην Ολυμπιακή φλόγα που χτες βράδυ φώτισε την Ακρόπολη και μέσα σε μία μέρα ταξίδεψε τρεις χιλιάδες χρόνια ιστορίας και έφθασε στο πιο σύγχρονο στάδιο. Τόνισε στους αθλητές πως απόψε γράφουν ιστορία και τους κάλεσε να χαρούν τους αγώνες.

Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Ζακ Ρογκ, ο οποίος στην αρχή της ομιλίας του σημείωσε πως όλος ο κόσμος απόψε αποτείνει φόρο τιμής στην Ελλάδα. Πρόσθεσε πως τιμά την Ελλάδα και για τη συμβολή της στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και για την επιστροφή τους στον τόπο που γεννήθηκαν. Ευχαρίστησε τις ελληνικές αρχές για τις προσπάθειές τους αλλά και όλους όσοι στήριξαν με οποιονδήποτε τρόπο αυτούς τους Αγώνες, καθώς και τους εθελοντές. Απευθυνόμενος στους αθλητές τόνισε πως είναι η στιγμή που αξίζει να χαρούν και τους κάλεσε με τη συμπεριφορά τους να απορρίψουν το ντόπινγκ και να δείξουν πως «ευ αγωνίζονται». Ο κόσμος σήμερα, τόνισε, χρειάζεται αδελφοσύνη. Δείξτε μας, είπε, πως ο αθλητισμός ενώνει τους λαούς, ξεπερνώντας κάθε είδους φραγμούς. Ευχήθηκε να διεξαχθούν οι Αγώνες ειρηνικά και ευχαρίστησε την Αθήνα και την Ελλάδα.

Τέλος, κάλεσε τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κ. Στεφανόπουλο, ο οποίος κήρυξε την έναρξη των Αγώνων.

Επεράσαμε όμορφα - όμορφα - όμορφα

-- Τι μας άρεσε: ο Μίσα στα χέρια μελών της ρώσικης ομάδας.

-- Τι δε μας άρεσε: Η κατακερματισμένη Σοβιετική Ενωση, έτσι όπως εκφράστηκε ως εθνικές ομάδες.

-- Τι μας άρεσε: Το ζεστό χειροκρότημα στους αθλητές της Κούβας και της Παλαιστίνης.

Επίσης το γεγονός ότι τα «πέταλα», τα πιο φτηνά εισιτήρια δηλαδή, αποδοκίμασαν τους Αμερικανούς κι ας στεναχωρήθηκαν διάφορες γραφίδες.

-- Δε μας άρεσε ο Νταλάρας που έσπευσε να πει από τη συχνότητα του «Σκάι» ότι ήταν ωραίο που στην αρένα βρέθηκαν δίπλα δίπλα Ιρακινοί και Αμερικάνοι, «οι ίδιοι που σκοτώνουν ο ένας τον άλλον», όπως είπε. Κάνοντας πως δεν ξέρει ότι αυτοί που παρέλασαν σαν Ιράκ είναι αυτοί ακριβώς που διορίστηκαν από τις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής.

-- Πού γελάσαμε: Οταν είδαμε τη Γιάννα να κουνάει ένα αναπτηράκι σαν κι αυτά που είχαν μοιράσει στους θεατές με την εντολή να τα κουνάνε σε συγκεκριμένη στιγμή. Η αποθέωση του αυθορμητισμού.

-- «Τώρα μαθαίνουμε να κουνάμε και τα κουδουνάκια» ακούσαμε να λέει από το κινητό η Ελένη Καλογεροπούλου του «Σκάι». Κι αυτή εκστασιασμένη που της μάθαιναν να κουνάει το κουδουνάκι.

«Σεϊκίτ» που λέει κι ο Σάκης...

-- Μας άρεσε και η ερώτηση του Σόμπολου στο «Μέγκα»: «Πώς συνέβη αυτό το τροχαίο, όταν από τις 10 κυκλοφορούσαν φήμες ότι κάτι θα συμβεί και θα μπουν στο νοσοκομείο;». Ελα ντε.

Μικρά στιγμιότυπα

Ολα καλά, αλλά η κακομοίρα η ελιά πώς φύτρωσε πάνω στη σκαλωσιά που είχε στηθεί για ντεκόρ της κυρίας Αγγελοπούλου και του κυρίου Ρογκ! Μέσα σε όλη αυτή την αισθητική ένα τόσο σημαντικό σύμβολο έμοιαζε σαν τη μύγα μες στο γάλα.

***

Καλή, δε λέω, έως μέτρια, για να λέμε και την αλήθεια, η Ισλανδή Μπγιοργκ που τραγούδησε την «Ωκεανία», ακίνητη από τη μέση και κάτω μέσα στο «σιδερένιο» της φόρεμα σαν άλλη Ουίνι (βλ. «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ, εκείνη χωμένη μέσα στο χώμα), αλλά με μια μεγάλη διαφορά: Χωρίς το «λόγο» του Μπέκετ. Αλλά, κυρίως, έχουμε καλύτερες τραγουδίστριες! Ερμηνεύτριες εννοούμε.

***

Οχι γιατί αγαπάμε την Κούβα, αλλά προσέξαμε ότι κι αυτοί μας αγαπούν ή, τουλάχιστον, μας τιμούν. Εισέπραξαν παρατεταμένο και θερμό χειροκρότημα, αλλά και αυτοί κρατούσαν μαζί με τις δικές τους σημαίες και τις ελληνικές.

***

Κάτι έμεινε ανολοκλήρωτο. Ενα κενό. Κάτι δεν «ειπώθηκε». Η ειρήνη! Το «όχι πόλεμος». Και μη μου πείτε ότι εννοείται! Τίποτε δεν εννοείται. Η τέχνη, αυτή που υπηρέτησε χτες ο Δ. Παπαϊωάννου, έχει τον δικό της τρόπο να μιλάει, για πράγματα που οι λέξεις πια δεν αποδίδουν την ουσία τους! Αλλά δεν το έκανε!

Χειροκρότησαν

Μέσα σε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα με 70.000 φίλαθλους που είχαν κατακλύσει το Ολυμπιακό Στάδιο ξεκίνησαν οι 28οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Οι χιλιάδες θεατές χειροκρότησαν και τις 202 χώρες που εμφανίστηκαν στο Στάδιο, αλλά ιδιαίτερα -όπως ήταν φυσικό- την Ελληνική ομάδα. Κορυφαία στιγμή ήταν όταν ο Νίκος Κακλαμανάκης άναψε το βωμό.

Ξεχώρισε επίσης το χειροκρότημα στην Κούβα και το Βιετνάμ, αλλά και το Ιράκ, το Αφγανιστάν και την Κύπρο, και το Στάδιο σείστηκε όταν ακούστηκε το όνομα της Παλαιστίνης. Οι αθλητές της, αν και λίγοι σε αριθμό, αποθεώθηκαν κατά τη διάρκεια της παρέλασης της αποστολής. Οσο για την αποστολή των ΗΠΑ, χειροκροτήθηκε με την εμφάνισή της, αλλά κατά τη διάρκεια της παρέλασης μέσα στο χώρο του Σταδίου αποδοκιμάστηκε από πολλούς θεατές.