Τη «χρηστική» της αξία για κάθε ενδιαφερόμενο ανέδειξαν ως «στόχο» οι ομιλητές, στη χτεσινή παρουσίαση της έρευνας για την «πολιτιστική συμπεριφορά των Ελλήνων» - που ανέθεσε το πολιτιστικό περιοδικό «Highlights» («Χάιλάιτς») στην εταιρία «Μέτρον Ανάλυσις» με χρηματοδότηση από το Ιδρυμα Σ. Νιάρχου. Ωστόσο, αυτή η «ουδέτερη» αντιμετώπιση δεν μπορεί να κρύψει το αντικειμενικό στοιχείο οποιασδήποτε έρευνας: ότι οι απαντήσεις είναι ανάλογες των ερωτήσεων.

Στην προκειμένη περίπτωση, αυτό το στοιχείο εντοπίζεται σε «γενικές» ερωτήσεις, όπως ποια λέξη εκφράζει τη στάση της πολιτείας για τον πολιτισμό. Η επιλογή έγινε μεταξύ των λέξεων «ανοργάνωτη» (42%), «αδιάφορη» (29%), «οργανωμένη» (21%), «σαφής» (11%), «εχθρική» (3%). Είναι φανερό πως τέτοιου είδους ερωτήσεις, άρα και αποτελέσματα, δημιουργούν μεγαλύτερη σύγχυση από αυτή που υποτίθεται ότι προσπαθούν να «ξεδιαλύνουν». Διότι είναι γνωστό, πως η ελληνική πολιτεία, διαχρονικά, είναι «ανοργάνωτη» και «αδιάφορη» για τη στήριξη και ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς προς όφελός του. Αντιθέτως, είναι ιδιαίτερα σαφής και οργανωμένη όταν πρόκειται να εξυπηρετήσει τον πολιτισμό του κεφαλαίου.

Και μόνο το γεγονός ότι η έρευνα (σ.σ. διενεργήθηκε από 15/9-3/10 σε δείγμα 2.000 ατόμων από όλη τη χώρα) αντιμετωπίζει τον πολιτισμό απογυμνωμένο από τα ταξικά χαρακτηριστικά του, την καθιστά ως ακόμη ένα τεκμήριο της αστικής στατιστικής. Παρ' όλ' αυτά, όπου οι ερωτήσεις είναι περισσότερο ξεκάθαρες, τα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά για το γνωστό, επικίνδυνα χαμηλό πολιτισμικό επίπεδο της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, γεγονός τόσο φανερό και μετρήσιμο, που ακόμη και ο εκπρόσωπος της εταιρίας παραδέχτηκε, ότι «ο βαθμός εγγύτητας με την τέχνη, επηρεάζεται από το μορφωτικό επίπεδο και την κοινωνική τάξη».

Για το ότι λιγότερο από το 1% των ερωτηθέντων απάντησε «Παπαδιαμάντης» όταν τους ζητήθηκε να αναφέρουν έναν Ελληνα συγγραφέα, θα μπορούσε κάποιος να πει «πάλι καλά» που μόλις το 3% ανέφερε τον Καζαντζάκη και το 2% τον Ελύτη, αφού το 68% απάντησε «δε γνωρίζω»! Το 78% δε γνωρίζει κανέναν ξένο συγγραφέα, με το 2% να αναφέρει τον Νταν Μπράουν του «Κώδικα Νταβίντσι» (σ.σ. το γνωστό, ανούσιο μυθιστόρημα που έγινε «μπεστ σέλερ») και κάτω από το 1% ανέφερε ονόματα όπως του Χεμινγουέι και του Ντοστογιέφσκι. Αντιστοίχως, το 64% γνωρίζει ποιος είναι ο Χάρι Πότερ (φανταστικός μυθιστορηματικός παιδικός ήρωας), αλλά το 90% δε γνωρίζει τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Αρη Κωνσταντινίδη, ενώ το 88% δε γνωρίζει τον άλλο μεγάλο αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Ανανεωτές και πρωτοπόροι και οι δύο της Αρχιτεκτονικής, αναγνωρισμένοι σε Ελλάδα και εξωτερικό (ο πρώτος είναι δημιουργός των «Ξενία» και ο δεύτερος του περιβάλλοντα χώρου της Ακρόπολης, με τα περίφημα πλακόστρωτα) δε... «χωρούν» στο εκπαιδευτικό σύστημα. Γιατί η κυρίαρχη αντίληψη για τον πολιτισμό δε θέλει ένα λαό με ανεπτυγμένα αισθητικά κριτήρια.

Σαν σήμερα, δεκαπέντε χρόνια πριν (11/11/1990), τα μάτια και οι καρδιές των συντρόφων του πλημμύρισαν από δάκρυα και πόνο, γιατί ήξεραν ότι ο θάνατος του Γιάννη Ρίτσου θα ήταν μια τεράστια απώλεια όχι μόνο για τους ίδιους και το κόμμα του, το ΚΚΕ, αλλά για το λαό μας και τον πολιτισμό μας. Οτι το κενό που άφηνε θα έμενε για πάντα. Πλημμύρισαν, όμως, και από περηφάνια, γιατί ήξεραν ότι ο μέγας ποιητής ήταν «σπλάχνο των σπλάχνων» τους.

Δεκαπέντε χρόνια μας λείπει, μα δεν τον ξεχνούμε και πάντα τον τιμούμε στις επετείους της γέννησης και του θανάτου του. Το φετινό μας αφιέρωμα για την επέτειο του θανάτου είναι η εισήγηση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Μερακλή, στο διεθνές συνέδριο του Μουσείου Μπενάκη για τον Γ. Ρίτσο. Λόγω, όμως, της δημοσίευσης αφιερώματος στον Χαρίλαο Φλωράκη, στο ένθετο του «Ρ» την προσεχή Κυριακή (13/11), το κείμενο του Μ. Μερακλή για τον ποιητή θα δημοσιευτεί στο ένθετο της 20/11/2005.

Σήμερα, όμως, θα τον θυμηθούμε μέσα από την περιγραφή - από τον ίδιο - μιας καθημερινής εικόνας του. Εικόνα, που αντικρίζαμε όταν τον επισκεπτόμαστε στο σπίτι του.

«Κάθουμαι, λοιπόν, εδώ, αντίκρυ στην μπαλκονόπορτα, ανοιχτή προς την Πάρνηθα, μ' ένα σανίδι στα γόνατά μου, και πάνω στο σανίδι τ' άσπρα χαρτιά, ένας γέροντας με τους χαρταετούς, και θυμάμαι, ονειρεύουμαι, στοχάζομαι, φαντάζομαι, μαντεύω, προφητεύω (ναι, προφητεύω, κι ας είναι φουσκωμένη απ' την κακοπάθεια τούτη η λέξη), σωπαίνω και γράφω, γράφω, όχι μονάχα για σένα και για μένα, κι ούτε ξέρω για ποιους και πόσους ανθρώπους, για ποιους και πόσους αιώνες, γράφω, καλλιγραφώ με προσοχή και κατάνυξη παλιού ερημίτη, γράφω ο "πολυγράφος", ο ακόρεστος, που μόλις τώρα τις προφέρει τις πρώτες του λέξεις και τις ακούει και θαυμάζει τι κόσμοι κρύβονται πίσω τους, τι θησαυρούς του ανοίγουν, - κι αχ, με πονάει η γλώσσα μου απ' την ευτυχία της γ λ ώ σ σ α ς, μελώνει το πικρό μου σάλιο, το καταπίνω, τρέφομαι, μα ποτέ ποτέ δε χορταίνω. Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ, είπα».