Ο πολύμηνος αγώνας τους τις γέμισε με την πείρα ότι μπροστά στην οξυνόμενη επιθετικότητα της εργοδοσίας και της κυβέρνησης, η αντίδραση, η αγανάκτηση δεν αρκούν. Αυτό που καθημερινά γίνεται όλο και πιο επιτακτικό είναι η οργανωμένη αντίσταση των εργαζομένων, μέσα από τις γραμμές του ΠΑΜΕ, με τα αιτήματα του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος. Η συμπόρευση με το σύνολο της εργατικής τάξης, που μπορεί σήμερα να αποσπάσει κατακτήσεις και να βάλει τις βάσεις για την εργατική αντεπίθεση. Να ανοίξει το δρόμο για ριζοσπαστικές αλλαγές προς όφελος των εργαζομένων και των άλλων λαϊκών στρωμάτων.

Για κάθε εργάτρια και μια μηχανή. Για να «ράβει» τα κέρδη του εργοδότη...

Οι έγνοιες για τις υποχρεώσεις, για την ακρίβεια, για τις ανάγκες, τα χρέη, τα δάνεια, στροβιλίζουν το νου τους συνέχεια. Και συχνά μονοπωλούν τις κουβέντες που στήνονται κάθε μέρα στο εργοστάσιο: «Εγώ έχω τον άνδρα μου και δουλεύει, αλλά όμως ο μισθός που παίρνει δε φτάνει να καλύψω τα έξοδα. Τώρα ήρθε και το πετρέλαιο... Θα μου πεις, με τα 300 ευρώ τι να καλύψεις. Πώς τη βγάζουμε; Μαγειρεύουμε 3 φορές την εβδομάδα, δεν παίρνουμε ρούχα, δεν ψωνίζουμε όπως ψωνίζαμε, όλα μειωμένα...». Σαν την οικογένεια της Ελένης, υπάρχουν ακόμα γύρω στις 200, με τις ίδιες αγωνίες.

«Εμένα ο άνδρας μου είναι στην οικοδομή. Λοιπόν, μία έχει δουλιά, μία δεν έχει. Οταν κάνει κρύο κι όταν ρίχνει όλο αυτό νερό που ρίχνει όλες αυτές τις μέρες, πού να δουλέψει; Τα παιδιά μου είναι χρεωμένα γιατί τώρα ξεκινάνε κι αυτά να κάνουνε μια δουλίτσα δική τους, με γραμμάτια, τράπεζες. Κι όλα αυτά πρέπει να πληρωθούν κι έχει πέσει το βάρος σ' έναν άνθρωπο. Εγώ δε φέρνω τίποτα», προσθέτει η Κατερίνα. «Οικονομία, οικονομία, οικονομία... Μαλώνω με τα παιδιά, μόλις τελειώσουν το μπάνιο, τσακ!... να κλείσουν κατευθείαν το θερμοσίφωνα. Τους κυνηγάω από πίσω "μην ανοίγετε τα φώτα", έχω γίνει ο αστυνόμος στο σπίτι...».

Από τη Δευτέρα, το εργοστάσιο τελεί υπό κατάληψη

Δε μιλούν με μιζέρια, ούτε και γυρεύουν λύπηση, όταν συζητούν για τα προβλήματά τους. Οι εργάτριες κοιτάζουν όποιον στέκει αντίκρυ τους με περήφανο, πεντακάθαρο βλέμμα. Μέρα με τη μέρα, ωριμάζει στη συνείδησή τους πως η φτώχεια κι η ανεργία δεν είναι «κακοτυχίες». Πως όσο η δική τους οικογένεια βυθίζεται στις στερήσεις, κάποιοι άλλοι κερδίζουν απ' τη δική τους εξαθλίωση.

Πίσω απ' τα δαντελωτά, ακριβά εσώρουχα που κρέμονται στις βιτρίνες των πολυτελών εμπορικών κέντρων, «κρύβονται» πολλά ζευγάρια χέρια που πρέπει να «βγάζουν» ακόμα και χίλια κομμάτια στο 8ωρο. Σκυμμένες πάνω απ' τις ραπτομηχανές (ή σ' άλλο πόστο, στο κοπτήριο, στη συσκευασία, στο σχεδιαστήριο κλπ.) οι εργάτριες έφταναν να δουλεύουν συνεχόμενα για 8 ώρες, μ' ένα 15λεπτο διάλειμμα. «Τελευταία μας απαγόρεψαν και το 5λεπτο που είχαμε μετά τις τρεις», τονίζει η Αννα.

Η Ελευθερία εξηγεί υπομονετικά, βήμα προς βήμα: «Πρώτα γίνεται το "κουπάκι"». Ετσι, το εσώρουχο αποκτά την καμπυλότητα του κορμιού. «Μ' ένα τσίμα γαζί ενώνονται τα δυο μέρη του υφάσματος, έπειτα βάζεις το λάστιχο, άμα δεν μπει αυτό, όπως πλυθεί, θα διαλυθεί κατευθείαν». Η εργάτρια μιλά για ένα-ένα τα βήματα. «Μπαίνει το ρέλι, κι αφού μπει κι η μπανέλα, μπαίνει κι η ποδαρισιά και τα ζιγκ-ζαγκ (άλλου τύπου γαζιά), μέχρι που θα προστεθεί η τιράντα και τέλος η κόπιτσα... Μπορεί κάποια κοπέλα να βγάλει 800, μπορεί 900 μπορεί και 1.000 κομμάτια τη μέρα. Εξαρτάται, είναι μερικά που έχουν πολλή δουλιά...».

Η Ελευθερία ράβει γύρω στα 1.200 εσώρουχα τη μέρα, δηλαδή πάνω από 2 κομμάτια το λεπτό. Η δική της δουλιά ήταν να βάζει στο εσώρουχο το ρέλι. Στον πάγκο κάθε μηχανής είναι ενσωματωμένη μια μεζούρα. Τα χέρια τα βοηθά ο «οδηγός», ένα απ' τα εξαρτήματα της ραπτομηχανής, «αλλιώς μπορεί να πάει στα κουτουρού...». «Οταν πρωτοήρθα στη "ΣΕΞ ΦΟΡΜ" δεν ήξερα πώς να πιάσω αυτά τα υφάσματα, πριν δούλευα σε παντελόνια, καμία σχέση...» προσθέτει. Σήμερα είναι 42 χρονών, ράβει απ' τα 15 της. Στη «ΣΕΞ ΦΟΡΜ» δουλεύει τα τελευταία 11 χρόνια.

Αν τα κομμάτια ήταν λιγότερα απ' αυτά που περίμενε η εργοδοσία, «έπεφτε φωνή απ' τους προϊσταμένους, έρχονταν από πάνω, σε ανάγκαζαν με τον τρόπο τους», λέει η Ελένη. Αλλοτε η πίεση ήταν απροκάλυπτη: «"Κοιτάξτε αύριο μη τυχόν και δεν έρθει καμία, έτσι; - το 'λεγε π.χ. για Σάββατο - Αύριο θα 'στε όλες», περιγράφει στο «Ρ» η Πόπη τη στάση της εργοδοσίας. Αν οι εργάτριες αντιδρούσαν, η εργοδοσία φρόντιζε να τους θυμίζει τους σωρούς με αιτήσεις από ανέργους που έψαχναν δουλιά... «Κι άμα λέγαμε ότι δεν μπορούμε να καθίσουμε μας έλεγαν προκλητικά "άμα θέλουνε οι άνδρες σας να έχουνε το ζεστό τους φαγητό να σας έχουνε κυρίες στα σπίτια κι όχι να σας βγάζουνε στο εργοστάσιο"... Πριν έρθω στη "ΣΕΞ ΦΟΡΜ", άκουγα που το εργοστάσιο το έλεγαν "Νταχάου"...». Αλλοτε, πάλι, η εργοδοσία κατέφευγε στη μέθοδο του «είμαστε όλοι μια οικογένεια»: «Οταν μας είχε ανάγκη το αφεντικό μας έλεγε "δουλέψτε, κορίτσια, δουλέψτε, θα πάνε πάρα πολύ καλά οι δουλιές μας"...», θυμάται η Κατερίνα.

Η φωτογραφία διατηρεί το συμβολισμό της. Τα κάγκελα, τουλάχιστον για τις εργάτριες, δεν παραπέμπουν μόνο στην ασφάλεια του εργοστασίου από εξωτερικούς κινδύνους...

• Οικογενειακή κατάσταση: «Αγαμος» ή «έγγαμος». Χήρος ή διαζευγμένος. Αριθμό παιδιών κι αν είναι αρσενικά ή θηλυκά.
• Κάθε ασθένεια από την οποία νόσησε ο εργαζόμενος, αλλά και τα μέλη της οικογένειάς του, όπως και την ηλικία που εμφανίστηκε.
• Αν καπνίζει ο εργαζόμενος, πόσα τσιγάρα την ημέρα και πότε ξεκίνησε το κάπνισμα. Αν διέκοψε και αν ναι, αν το έκανε με σύσταση γιατρού. Αν παρουσίαζε δύσπνοια, «σε κόπωση» ή «σε ηρεμία».
• Πλήρες γυναικολογικό ιστορικό: Ηλικία έναρξης της έμμηνου ρήσης και πόσες μέρες διαρκεί. Πόσους τοκετούς είχε μια γυναίκα, αν υπήρξαν νεκρά έμβρυα, αποβολές, εκτρώσεις. Τι μέθοδο αντισύλληψης χρησιμοποιεί, αν είναι αντισυλληπτικά χάπια, αν είναι διάφραγμα ή σπιράλ ή άλλη.

Βέβαια, επιχειρήματα του τύπου «μα, έτσι θα μπορούσε η διεύθυνση της επιχείρησης να παίρνει μέτρα πρόληψης ή ασφάλειας», θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν - το λιγότερο - αφελή. Μόνο και μόνο η εντατικοποίηση, οι υπερωρίες, τα σχεδόν ανύπαρκτα διαλείμματα που σακατεύουν αργά - αργά τις εργάτριες, κάθε άλλο παρά... έγνοια για την υγεία των εργαζομένων αποδεικνύει.

Στη χειραγώγηση της συνείδησης των εργαζομένων αποσκοπεί ακόμα και η εσωτερική διακόσμηση του εργοστασίου. Η εξουδετέρωση κάθε «μικροβίου» αμφισβήτησης της αυθεντίας και της εξουσίας του εργοδότη, η καλλιέργεια ενός προτύπου «νομοταγούς» εργαζομένου που δεν ασχολείται πέρα απ' τη δουλιά του με «άχρηστα» πράγματα όπως π.χ. το συνδικάτο, η ευθυγράμμιση με τις εντολές της επιχείρησης, είναι μερικοί μόνο απ' τους στόχους. Παραθέτουμε ορισμένες μόνο από τις κορνιζαρισμένες υποδείξεις που είναι αραδιασμένες πάνω στους τοίχους, έτσι ώστε οι εργάτριες να τις συναντούν καθημερινά (βλ. μέθοδο Γκαίμπελς: «Λέγε - λέγε, κάτι μένει στο τέλος»):

«Η φιλοσοφία σου ας είναι όχι το να δείξεις τι μπορείς να βγάλεις από μια δουλειά, αλλά πόσο μπορείς ν' αφοσιωθείς σ' αυτήν».

«Ο άνθρωπος έχει δυο αυτιά κι ένα στόμα. Αυτό δείχνει ότι πρέπει ν' ακούει πολλά και να λέει λίγα».

«Υπάρχουν δυο ειδών ελευθερίες: η ψεύτικη όπου και κάνει κανείς ό,τι θέλει κι η αληθινή όπου κάνει κανείς ό,τι πρέπει».

Τα σχόλια περιττεύουν...

Το συνδικάτο βοήθησε τη σωματειακή επιτροπή να στηθεί γερά στα πόδια της, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών πάλης, εκτιμώντας κάθε φορά την κατάσταση ανάλογα με τις συγκυρίες. Συνέβαλε καθοριστικά στο σωστό προσανατολισμό του αγώνα, αποκαλύπτοντας ότι το πρόβλημα δεν είναι ένας εργοδότης που κάνει κακό κουμάντο, ότι οι ευθύνες για την απειλή της ανεργίας δεν ανήκουν μόνο στη συγκεκριμένη εργοδοσία. Οτι ένοχη είναι η πολιτική που στηρίζουν όλα τα κόμματα του ευρωμονόδρομου, ευνοώντας την κερδοσκοπία των επιχειρήσεων σε βάρος των εργαζομένων. Γι' αυτό κι είναι ανάγκη να δυναμώσει η κοινή ταξική πάλη ολόκληρης της εργατικής τάξης, έκφραση της οποίας είναι άλλωστε η ανεξάντλητη και έμπρακτη αλληλεγγύη που εκφράζουν, όλο αυτό το διάστημα, εκατοντάδες συνδικάτα και φορείς...