Η φύση αυτής της ασθένειας και ιδίως η ταχύτητα εξάπλωσής της επιβάλλει ώστε η πρώτη γραμμή άμυνας για την αντιμετώπισή της να σχεδιάζεται με στόχο κατ' αρχήν την κατά το δυνατό πρώιμη διαπίστωσή της στα άγρια πτηνά, για να δίνεται χρόνος καλύτερης προετοιμασίας στις εκμεταλλεύσεις πουλερικών να εφαρμόζονται μέτρα βιο-ασφάλειας κλπ. Στη συνέχεια και εφόσον παρά τα προληπτικά μέτρα σημειωθεί μόλυνση κάποιας εκμετάλλευσης, πρέπει να προβλέπεται η λήψη ταχύτατων μέτρων, με σκοπό την εξάλειψη της αρχικής εστίας και την πρόληψη επέκτασής της σε παρακείμενες εκμεταλλεύσεις.

Αυτή η αναγκαιότητα επιβάλλει την ύπαρξη καλά οργανωμένων κτηνιατρικών υπηρεσιών, με επαρκή στελέχωση και σε ανθρώπινο δυναμικό και στις αναγκαίες υποδομές (εργαστήρια κλπ.). Στη χώρα μας όμως οι πολιτικές όλων των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων δεν είχαν ούτε έχουν σαν γνώμονα την εξυπηρέτηση τέτοιων στόχων - και δεν είναι μόνο η γρίπη των πτηνών το πρόβλημα, αλλά και άλλες καταστάσεις που απαιτούν τέτοια καλά οργανωμένη υπηρεσία. Συνέπεια αυτού του προσανατολισμού ήταν και είναι η αποστελέχωση και η σταδιακή υποβάθμιση τέτοιων υπηρεσιών. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής είναι οι κυριολεκτικά απροετοίμαστες κτηνιατρικές υπηρεσίες, με μεγάλες ελλείψεις σε προσωπικό και υποδομές. Οι υποδομές αυτές δεν έχουν να κάνουν μόνο με την εύλογη απαίτηση ύπαρξης κατάλληλων εργαστηρίων, επαρκούς στελέχωσης και εξοπλισμού τους, στελέχωσης και εκπαίδευσης των κτηνιατρικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία ασθενειών. Αλλά περιλαμβάνουν και ευρύτερα ζητήματα, όπως είναι η χωροθέτηση των πτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, ώστε να αντιμετωπίζονται και οι τυχόν υγειονομικοί κίνδυνοι σε βάρος του πτηνοτροφικού κεφαλαίου λόγω υπερσυσσώρευσής του σε συγκεκριμένες περιοχές. Οπως επίσης υποδομές για τη διαχείριση των φυσιολογικών αποβλήτων γενικότερα των πτηνο-κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων και ιδίως της εξουδετέρωσης των κινδύνων που θα υπάρχουν σε περίπτωση εφαρμογής μαζικής θανάτωσης των προσβεβλημένων πουλερικών, χωρίς επιπτώσεις για το περιβάλλον.

Η αποστελέχωση και περιθωριοποίηση των κτηνιατρικών υπηρεσιών δεν έγινε μόνο για λόγους μείωσης των δημοσίων εξόδων, αλλά κυρίως επειδή ο ρόλος αυτών των υπηρεσιών επεκτείνεται και στα θέματα των υγειονομικών ελέγχων των προϊόντων ζωικής προέλευσης και εξ αντικειμένου η λογική των ελέγχων είναι αντίθετη με τη λογική της εξυπηρέτησης των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου, που δε θέλει εμπόδια στη διακίνηση των προϊόντων αυτών. Η ίδια λογική εκφράζεται και με την αποκαλούμενη ενιαία εσωτερική αγορά της ΕΕ όπου ο έλεγχος των διακινούμενων ζώων και ζωικών προϊόντων καταργήθηκε από τα σημεία εισόδου και επιβλήθηκε στα σημεία τελικού προορισμού τους (αποθήκες, καταστήματα κλπ.). Παίρνοντας υπόψη τη δυσανάλογη σχέση μεταξύ ενός τεράστιου αριθμού καταστημάτων, αποθηκών, βιομηχανιών κλπ. και του μεγέθους των κτηνιατρικών, αλλά και των άλλων ελεγκτικών υπηρεσιών (ΕΦΕΤ, υπηρεσίες δημόσιας υγείας κλπ.) είναι προφανές το αποτέλεσμα ουσιαστικά οι έλεγχοι να είναι το λιγότερο ανεπαρκέστατοι.

Στο θέμα της γρίπης των πτηνών ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ορισμένες ρυθμίσεις μιας νέας κοινοτικής οδηγίας της ΕΕ, που ψηφίστηκε και με τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης μόλις στις 20/12/2005. Η έκδοση αυτής της οδηγίας επισπεύσθηκε λόγω του αναμενόμενου κινδύνου εμφάνισης της γρίπης των πτηνών και στην πτηνοτροφία της ΕΕ και διαγράφηκε ορατή η απειλή προσβολής των μεγάλων επιχειρήσεων των ισχυρών πτηνοτροφικών χωρών της από την ασθένεια. Σύμφωνα με αυτές τις νέες ρυθμίσεις, η γρίπη των πτηνών κατηγοριοποιείται σε γρίπη χαμηλής και σε γρίπη υψηλής παθογονικότητας, ανάλογα με το χαρακτήρα του υπεύθυνου ιού. Να σημειωθεί εδώ ότι και οι δύο τύποι ιών μπορεί να μεταλλαχτούν ο ένας στον άλλο.

Το σημαντικό στην υπόθεση είναι ότι με τη νέα οδηγία θα επιτρέπεται η εμπορία κρέατος και προϊόντων πουλερικών ακόμα και προσβεβλημένων από γρίπη χαμηλής παθογονικότητας. Ετσι γίνεται ακόμα μια φορά φανερό ότι ακόμη και όταν υπάρξει πρόβλημα γρίπης στις μεγάλες επιχειρήσεις, αυτές θα συνεχίζουν να κερδίζουν πουλώντας πουλερικά μολυσμένα με ιό χαμηλής παθογονικότητας. Ενώ το εμπόριο αυτών των προϊόντων δε θα περιορίζεται μόνο στη χώρα που σημειώθηκε η εστία, αλλά θα μπορεί να επεκτείνεται και σε άλλες χώρες της ΕΕ. Δηλαδή η νομοθεσία της ΕΕ, μπροστά στην εξασφάλιση των κερδών των παραπάνω επιχειρήσεων, επιτρέπει την ενδεχόμενη μεταφορά, μέσω των πτηνοτροφικών προϊόντων, από μια προσβεβλημένη από γρίπη χαμηλής παθογονικότητας χώρα σε μια άλλη χώρα στην οποία δεν έχει σημειωθεί εστία και μάλιστα παρά τον υπαρκτό κίνδυνο μετάλλαξης του υπεύθυνου ιού από χαμηλής σε υψηλής παθογονικότητας.

Η διαχειριστική λογική κυριαρχεί φυσικά και στην ελληνική πραγματικότητα, που συντονίζεται και ακολουθεί όλο τον σχεδιασμό της ΕΕ και των Παγκόσμιων Οργανισμών για τη διαχείριση της κατάστασης. Η πολιτική των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ όλα αυτά τα χρόνια, δηλαδή πολιτική εξυπηρέτησης των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου, λιτότητας, μείωσης των δαπανών για τους κοινωνικούς τομείς, εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της υγείας, στο πλαίσιο των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, είναι οι αιτίες για την κατάσταση με την οποία παρακολουθούμε να αντιμετωπίζεται στη χώρα το πρόβλημα. Οι επιπτώσεις στην προστασία της υγείας του λαού είναι τεράστιες. Η πολιτική αυτή οδήγησε σε παντελή απουσία ή χρόνιες ελλείψεις - υποβάθμιση σε στοιχειώδεις υποδομές, επιστημονικό προσωπικό και σχεδιασμό σε όλους τους τομείς που εμπλέκονται με την προστασία της υγείας.

Αποτελεί κρατική ευθύνη και εργοδοτική υποχρέωση η προστασία της υγείας και η ασφάλεια των εργαζομένων. Η πλήρης απουσία κρατικών υπηρεσιών Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία (ΥΑΕ) στην πλειοψηφία των χώρων εργασίας (γιατρός Εργασίας, τεχνικός Ασφάλειας κλπ.) και η απουσία κάθε κρατικού ελέγχου των εργοδοτών είναι ο κανόνας στην Ελλάδα, με θύματα την εργατική τάξη (εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες). Ο αγροτικός τομέας (αγρότες και κτηνοτρόφοι μαζί) όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παγκοσμίως παρουσιάζει από τα μεγαλύτερα ποσοστά σε εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες των εργαζομένων σε αυτόν. Φυσικά στην Ελλάδα ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνεται για οποιαδήποτε υποτυπώδη πολιτική, σχεδιασμό, λειτουργία κρατικών υπηρεσιών και υποδομών στον τομέα της ΥΑΕ στην κτηνοτροφία και για ουσιαστικό κρατικό έλεγχο των εργοδοτών σε ό,τι αφορά τη λήψη των μέτρων.

Πρέπει να αναφερθεί ότι και για τη γρίπη των πτηνών, ως βιολογικού παράγοντα, στον οποίο εκτίθενται οι εργαζόμενοι υπάρχουν από το 1990 οδηγίες και κανόνες στην ΕΕ για το τι πρέπει να κάνει ο εργοδότης προκειμένου να προστατεύσει την υγεία των εργαζομένων (ΠΔ 186/1995). Χαρακτηριστικά αναφέρεται στην υποχρέωση για εντοπισμό και εκτίμηση του συγκεκριμένου κινδύνου, περιορισμό του κινδύνου (μέτρα υγιεινής, τεχνικά μέτρα περιορισμού της έκθεσης, μέτρα ατομικής προστασίας, μέτρα για τη διαχείριση των απορριμμάτων, σχέδιο αντιμετώπισης ατυχήματος, ασφαλή χειρισμό μεταφοράς, ενημέρωση και εκπαίδευση εργαζομένων, επαρκείς εγκαταστάσεις για υγιεινή και απολύμανση, κατάρτιση καταλόγων εκτεθειμένων εργαζομένων, επίβλεψη της υγείας, εμβολιασμός κ.ά.). Υπό αυτούς τους όρους όμως είναι φανερό ότι αυτά τα μέτρα δε λαμβάνονται και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη και μαζική εξάπλωση της ασθένειας από τα πουλερικά στους εργαζόμενους στους χώρους αυτούς.

Καμιά αναφορά, σχεδιασμός και κρατικός έλεγχος δε γίνεται για την επιβολή στους επιχειρηματίες πτηνοτρόφους της υποχρέωσης λήψης τεχνικών, οργανωτικών και ιατρικών προληπτικών μέτρων στις μονάδες τους για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν υπάρχει κρατική ενίσχυση και στήριξη της μικρομεσαίας πτηνοτροφικής παραγωγής στη λήψη τέτοιων μέτρων, που με σχεδιασμό και έγκαιρη προετοιμασία θα μπορούσε να περιορίσει την εξάπλωση της νόσου στα πτηνά (π.χ. καλύτερη στέγαση, όρους υγιεινής κλπ.), θα εξασφάλιζε την προστασία της υγείας των εργαζομένων σε αυτές και την υγιεινή και ποιοτική διατροφή γενικότερα.

Οι βασικές γνώσεις πρόληψης - αντιμετώπισης επιδημιών στον άνθρωπο και αυτής της ειδικής, που πιθανολογείται να εκδηλωθεί από τον ανασυνδυασμό του ιού της γρίπης των πτηνών, απαιτούν την άμεση λήψη ορισμένων συγκεκριμένων μέτρων. Επιδημιολογική επιτήρηση (γρήγορος και έγκαιρος εντοπισμός των πρώτων κρουσμάτων, διάγνωση και ταυτοποίηση της νόσου, απομόνωση των κρουσμάτων και εξέταση των προσώπων που έρχονται σε επαφή - κεντρική συλλογή των στοιχείων και επεξεργασία τους για επιδημιολογική μελέτη τους κ.ά.), ενίσχυση της άμυνας του πληθυσμού με εμβολιαστική κάλυψη, εκπαίδευση του πληθυσμού μέσα από προγράμματα προαγωγής της υγείας σχετικά με τους κινδύνους, εξασφάλιση ότι άλλοι παράγοντες όπως η υγιεινή, η καθαριότητα και γενικά οι συνθήκες διαβίωσης δεν επιβαρύνουν την κατάσταση. Η στοιχειώδης εφαρμογή των βασικών αυτών μέτρων είναι φανερό ότι απαιτεί ένα πλέγμα υπηρεσιών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ), που με σχεδιασμένο, συστηματικό τρόπο πρέπει να λειτουργούν πανελλαδικά. Δηλαδή Κέντρα Υγείας, με εξειδικευμένο προσωπικό (οικογενειακοί γιατροί, διάφορες ειδικότητες, νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί κλπ.) εργαστηριακή υποδομή κ.ά. Είναι φανερό βέβαια ότι στην Ελλάδα αυτός ο τομέας είναι ανύπαρκτος. Δεν υπάρχει κανένας κεντρικός σχεδιασμός σε αυτή την κατεύθυνση.

Είναι γνωστή η τεράστια έλλειψη προσωπικού που υπάρχει σήμερα, ώστε τα νοσοκομεία να λειτουργούν με προσωπικό ασφαλείας. Μία πανδημία γρίπης θα απαιτήσει αυξημένη ζήτηση για κλίνες, αύξηση του αναγκαίου προσωπικού (και λόγω απωλειών από την ίδια τη γρίπη), εξειδικευμένο εργαστηριακό εξοπλισμό για διάγνωση, επάρκεια υλικού και φαρμάκων, αυξημένα μέτρα προστασίας της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων. Σε κανέναν από αυτούς τους τομείς δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία και αυτό είναι γνωστό πανελλαδικά.

Συμπερασματικά, σε όλους τους τομείς που είναι απαραίτητοι για να εξασφαλιστεί συνεχής, συστηματική και ολοκληρωμένη παρακολούθηση και προστασία της υγείας των λαϊκών στρωμάτων, η χώρα μας βρίσκεται σε αδύναμη και υποβαθμισμένη θέση να αντεπεξέλθει σε κάτι τέτοιο.

Κατ' αυτόν τον τρόπο δεν μπορούμε σήμερα να μιλάμε για προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού, για σωστή και ουσιαστική επιδημιολογική επιτήρηση, που διατυμπανίζουν τα ΜΜΕ ότι εξασφαλίζουν τα σχέδια συνεργασίας με τις χώρες της ΕΕ.