ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 5 Νοέμβρη 2006
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ντοκουμέντο ιστορικής αξίας

Τη συμμετοχή του Μουσείου Μπενάκη στο «13ο Διεθνή Μήνα Φωτογραφίας» αποτελεί η έκθεση «Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου (1898 - 1990). Από το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη», η οποία φιλοξενείται (έως 3/12) στο νέο κτίριο του Μουσείου (Πειραιώς 138). Μέσα από 200 θέματα, επιλεγμένα με φωτογραφικά και ιστορικά κριτήρια και χωρισμένα σε ενότητες, διαγράφεται η πορεία της μεγάλης Ελληνίδας φωτογράφου από το 1935 έως το 1960. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται το σύνολο του έργου της, το οποίο προσέφερε η Β. Παπαϊωάννου το 1978 στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Η διαδρομή της στη φωτογραφία συνοψίζεται σε εκατό περίπου φωτογραφίες, χωρισμένες σε τέσσερις κύριες θεματικές ενότητες με χρονική διαδοχή: α) τα πρώτα βήματα στη φωτογραφία (1935 - 1940), β) από τη ζωή στην Αθήνα μετά την κήρυξη του πολέμου έως την απελευθέρωση (1940 - 1944), γ) η ρημαγμένη ελληνική ύπαιθρος και η προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας (1944 - 1950) και δ) συμβολή στη μεταπολεμική φωτογραφική απεικόνιση της Ελλάδας (1950 - 1965). Οι φωτογραφίες κάθε ενότητας έχουν επιλεγεί με θεματικά, αλλά και φωτογραφικά κριτήρια, ώστε πέρα από τη λειτουργία τους ως «ντοκουμέντα» να παραπέμπουν και στην προσωπική γραφή της φωτογράφου.

Η Β. Παπαϊωάννου την κρίσιμη για την Ελλάδα δεκαετία του '40, έστρεψε το φακό της προς τον απλό άνθρωπο που σιωπηρά έφερε στους ώμους του το βάρος των ιστορικών γεγονότων. Με τις συγκλονιστικές μορφές της πείνας θα φιλοτεχνήσει την περίοδο αυτή, το «Μαύρο Λεύκωμα», σε σελιδοποίηση του μεγάλου μας χαράκτη, Γιάννη Κεφαλληνού, για να το καταθέσει στην ιστορική μνήμη της χώρας μας. Η απόδοση από την ευαίσθητη ματιά της, του γενναίου αγώνα που έδωσε ο άμαχος πληθυσμός της χώρας «καταχωρίζεται», όπως αναφέρει ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Αγγελος Δεληβορριάς «στα όχι καλά μελετημένα κεφάλαια μιας υποβαθμισμένης αλλά μεγαλόπνοης ιστορίας: της περιπέτειας του Ανθρώπου που δεν παύει ποτέ να διεκδικεί τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στα δρώμενα των εκάστοτε περιστάσεων».

Σελίδες από το «Μαύρο Λεύκωμα»
Σελίδες από το «Μαύρο Λεύκωμα»
«Το σύνολο του έργου της», τονίζει η Φανή Κωνσταντίνου (μαζί με την Ολγα Χαρδαλιά επιμελήθηκαν την έκθεση), «αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο ιστορικής αξίας, μολονότι δεν απαθανατίζει σημαντικά γεγονότα, προσωπικότητες της δημόσιας ζωής ή πολεμικές συγκρούσεις. Με διακριτικότητα, σεβασμό και συγκρατημένη συναισθηματική συμμετοχή... κατορθώνει να συλλάβει βλέμματα, εκφράσεις και χειρονομίες, που υπαινίσσονται μάλλον παρά καταγράφουν, που δονούν τις αισθήσεις παρά αφηγούνται. Χάρη μάλιστα στις φωτογραφικές της αρετές, τη λιτότητα στην έκφραση και την αφαίρεση περιγραφικών λεπτομερειών, συχνά τα θέματά της αποκτούν διαχρονικότητα και αντανακλούν την πίστη στην ανθρώπινη δύναμη, αλλά και την αισιοδοξία που πηγάζει μέσα από ανατρεπτικές καταστάσεις».

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του '50, μέσα στο πνεύμα αισιοδοξίας που επικρατούσε μετά το τέλος του πολέμου, η Β. Παπαϊωάννου έδωσε την προσωπική της φωτογραφική εκδοχή για το ελληνικό τοπίο, σε σχέση με τους ανθρώπους της υπαίθρου και με τα απομεινάρια της ιστορίας του. Αποτυπώνει φωτογραφικά την ελληνική ύπαιθρο, συχνά συμμετέχοντας σε εξορμήσεις της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας, της οποίας υπήρξε σημαντικό μέλος. Η τραχιά γη, οι ηλιόλουστες παραλίες, τα κάτασπρα γεωμετρικά σπίτια, το άπλωμα των διχτυών από τους ψαράδες, γίνονται συχνά φωτογραφικά στερεότυπα που αποδίδονται με γραφικότητα.

Παράλληλα με την έκθεση, κυκλοφόρησε και ο ομότιτλος τόμος (Μουσείο Μπενάκη και εκδόσεις «Αγρα»), με εισαγωγικά κείμενα των: Φανής Κωνσταντίνου, Πλάτωνα Ριβέλλη, Γ. Βέμπερ. Το βιβλίο συμπληρώνουν απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις της ίδιας της φωτογράφου λίγο πριν το θάνατό της, εκτενές ημερολόγιο από την περιοδεία της στη Δ. Ελλάδα και την Ηπειρο το 1946, εκτενής βιβλιογραφία και φωτογραφίες, ενώ στο Επίμετρο παρουσιάζονται σε σμίκρυνση οι σελίδες του περίφημου «Μαύρου Λευκώματος» της Κατοχής. Σημειώνουμε ότι κατά τη διάρκεια της έκθεσης προβάλλεται η εκπομπή «Παρασκήνιο» (παραγωγή ΕΡΤ), με τον τίτλο «Η Ελλάδα μέσα από το φακό της Βούλας Παπαϊωάννου».


Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ


ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΡΟΔΟ
Γκέοργκ Τρακλ

Τη γνωριμία μου με τον Γκέοργκ Τρακλ την οφείλω εξ ολοκλήρου στον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη. Μέσω του ποιητή και σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλου και του ψυχιάτρου Θάνου Κωνσταντινίδη, που φρόντιζαν τον ποιητή μέχρι το τέλος του, απέκτησα το προνόμιο να τον επισκέπτομαι στο Βασιλάκειον Γηροκομείο στην Κυψέλη. Εκεί καθόμουν και τον άκουγα να μου μιλά για τους αγαπημένους του ποιητές και, ανάμεσα τους, τον Γκέοργκ Τρακλ.

Ο καταραμένος αυτός ποιητής γεννήθηκε στο Σάλτσμπουργκ το 1887 και αυτοκτόνησε το 1914. Η ποίησή του είναι κατεξοχήν οραματική και εκδηλώνεται μ' έναν σκληρό τρόπο. Ο Τρακλ εγκατέλειψε με τη θέληση του τον μάταιο τούτο κόσμο σε ηλικία 27 ετών καταφέρνοντας κάτι μοναδικό: μέσα από τη φρίκη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στον οποίο έλαβε μέρος, αποτύπωσε την τραγωδία στις αληθινές της διαστάσεις. Ετσι πρόσφερε μια πολύτιμη μαρτυρία όχι μόνο στα γερμανικά Γράμματα αλλά και στην παγκόσμια ποίηση. Στο ανθολόγιο που παραθέτουμε η μετάφραση είναι της Ολγας Βότση.

ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΝΥΧΤΑ: «Επεσε χιόνι. Μετά τα μεσάνυχτα αφήνεις μεθυσμένος από πορφυρό κρασί τον σκοτεινό κύκλο των ανθρώπων, την κόκκινη φλόγα της εστίας τους. Ω το σκοτάδι! Μαύρη παγωνιά. Η γη είναι σκληρή, ο αέρας έχει γεύση πικρή. Τ' αστέρια σου έκλεισαν σε κακά σημάδια. Με πετρωμένα βήματα περπατάς βαριά στο πρόχωμα του δρόμου, με μάτια στρογγυλά, σαν ένας στρατιώτης που κάνει έφοδο σε μαύρο χαράκωμα. Εμπρός! Πικρό χιόνι και φεγγάρι! Ενας κόκκινος λύκος που τον πνίγει ένας άγγελος. Τα μέλη σου, καθώς περπατούν, τρίζουν σα γαλάζιος πάγος κι ένα χαμόγελο γεμάτο πένθος και υπεροψία έχει πετρώσει το πρόσωπο σου, και το μέτωπο χλομιάζει από την ηδυπάθεια της παγωνιάς - ή γέρνει σιωπηλά πάνω από τον ύπνο ενός φρουρού που έπεσε στην ξύλινη καλύβα του. Παγωνιά και καπνός. Ενα λευκό αστέρινο πουκάμισο καίει τους ώμους που το φορούνε, και οι γύπες του θεού καταξεσχίζουν τη μετάλλινη καρδιά σου. Ω ο πέτρινος λόφος! Ησυχο λιώνει και ξεχασμένο το ψυχρό σώμα στο ασημένιο χιόνι. Μαύρος είναι ο ύπνος. Το αυτί ακολουθεί για ώρα τα μονοπάτια των άστρων στον πάγο. Στο ξύπνημα ήχησαν οι καμπάνες του χωριού. Από την ανατολική πύλη μπήκε ασημένια η ροδαλή μέρα».

ΓΚΡΟΝΤΕΚ (τοποθεσία όπου δόθηκε μάχη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο): «Το βράδυ ηχούν τα δάση του φθινοπώρου από όπλα θανάτου, οι χρυσές πεδιάδες κι οι γαλάζιες θάλασσες, όπου ο ήλιος κυλάει πιο σκοτεινός, η νύχτα αγκαλιάζει πολεμιστές που πεθαίνουν, τον άγριο θρήνο των συντριμμένων στομάτων τους. Ομως ήσυχα μαζεύεται στο λιβάδι ένα κόκκινο σύννεφο, όπου ένας θυμωμένος θεός κατοικεί, το χυμένο αίμα, ψύχρα φεγγαρίσια. Ολοι οι δρόμοι βγάζουν σε μαύρη αποσύνθεση. Κάτω από τα χρυσά κλαδιά της νύχτας και τα άστρα σαλεύει της αδελφής η σκιά μέσα από το σιωπηλό άλσος, για να χαιρετήσει τα πνεύματα των ηρώων, τα ματωμένα κεφάλια, και απαλά ηχούν στα καλάμια οι σκοτεινές φλογέρες του φθινοπώρου. Ω πιο περήφανη θλίψη! Χάλκινοι βωμοί, ένας κραταιός πόνος θρέφει σήμερα τη ζεστή φλόγα του πνεύματος, τους αγέννητους εγγονούς».

ΘΡΗΝΟΣ: «Υπνος και θάνατος, οι σκοτεινοί αετοί βουίζουν όλη νύχτα γύρω απ' αυτό το κεφάλι: του ανθρώπου τη χρυσήν εικόνα ας καταβρόχθιζε το παγωμένο κύμα της αιωνιότητας. Στις φρικιαστικές ξέρες συντρίβεται το πορφυρένιο κορμί. Και η σκοτεινή φωνή θρηνεί πάνω απ' τη θάλασσα. Αδελφή της σφοδρής βαρυθυμιάς, κοίταξε, μια εναγώνια βάρκα βουλιάζει κάτω απ' τα αστέρια, απ' το σιωπηλό πρόσωπο της νύχτας».


Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ



Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ