Οι θάνατοι απ' τα ναρκωτικά είναι η πιο δραματική συνέπεια της χρήσης των εξαρτησιογόνων ουσιών. Την τελευταία δεκαετία πέθαναν 990 άνθρωποι από ναρκωτικά (βλέπε και πίνακα).

Ομως αυτός ο κατάλογος του θανάτου αποκαλύπτει μια απ' τις βασικότερες κοινωνικές πλευρές του φαινομένου: Οτι η πλειοψηφία των τοξικομανών είναι άνεργοι. Οι 592 νεκροί - ή ποσοστό 60% του συνόλου της τελευταίας δεκαετίας - ήταν άνεργοι.

Εξίσου αποκαλυπτικά είναι και τα στοιχεία απ' τις θεραπευτικές κοινότητες.

• Σε ημερίδα του ΚΕΘΕΑ που έγινε στον Πειραιά (23.10.1996), αναφέρθηκε ότι 73% των νέων απ' τον Πειραιά, που απευθύνθηκαν στις κοινότητές του, ήταν άνεργοι.
• Σύμφωνα με στοιχεία της μονάδας απεξάρτησης "18 Ανω", το 90% των παιδιών που μπαίνουν στα προγράμματα είναι άνεργοι. Κάθε χρόνο μπαίνουν στο "18 Ανω" 100 άτομα και βγαίνουν άλλα τόσα. Από αυτούς που τελειώνουν τα προγράμματα υποτροπιάζει το 20%. Και απ' αυτούς τους 20 που υποτροπιάζουν, οι 18 είναι άνεργοι ή έχουν μη σταθερή επαγγελματική αποκατάσταση.

Το 60% των θεραπευομένων παιδιών στο "18 Ανω" δηλώνουν ανειδίκευτοι. Το "18 Ανω" συνεργάζεται κυρίως με ιδιωτικές σχολές που καλύπτουν ένα 20%, ενώ το υπόλοιπο 40% διεκδικεί μια θέση εργασίας ως ανειδίκευτου εργάτη. Λείπουν οι χώροι διαμονής και δε δίνεται σπουδαστικό επίδομα. Το "18 Ανω" πριν ενάμιση χρόνο απευθύνθηκε στον ΟΑΕΔ - που συμφώνησε για την αναγκαιότητα - αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει τίποτα.

Επειτα, σύμφωνα με στοιχεία του "18 Ανω", εκδηλώνεται ένα είδος κοινωνικού ρατσισμού. Μόλις το 0,04% των βιοτεχνιών απαντά σε αγγελίες για εργασία απεξαρτημένων ατόμων.

Κατά την παρουσίαση των μέτρων της κυβέρνησης (9.4.1996), ο υφυπουργός Υγείας Μ. Σκουλάκης απευθύνθηκε στην ευαισθησία των εργοδοτών για να απασχολήσουν τους απεξαρτημένους νέους - εκμεταλλευόμενοι τα προγράμματα του ΟΑΕΔ - και ανακοίνωσε ότι βρήκαν δουλιά 110 άτομα από όλους τους απεξαρτημένους νέους.

Επίσης, σύμφωνα με την Ψυχιατρική Κλινική, το αξιοσημείωτο είναι ότι δεν έχει αυξηθεί μόνο ο συνολικός αριθμός αυτών που έχουν χρησιμοποιήσει ναρκωτικά από το 1984 μέχρι το 1993 αλλά και η συχνότητα χρήσης. Πληθαίνουν δηλαδή τα άτομα που δεν περιορίζονται απλώς στη δοκιμή ναρκωτικών, αλλά τα χρησιμοποιούν περισσότερες από μία ή δύο φορές. Κατά την Ψυχιατρική Κλινική 131.000 άτομα έχουν κάνει συστηματικότερη χρήση (τρεις ή περισσότερες φορές) και 77.400 δέκα ή περισσότερες φορές στη ζωή τους. Η τάση, αναφέρει η πανεπιστημιακή κλινική, για συστηματικότερη χρήση ναρκωτικών επιβεβαιώνεται και από την αύξηση κατά την περίοδο 1984 - 1993 του ποσοστού των ατόμων που δηλώνουν ότι πήραν "ναρκωτικά" μέσα στον τελευταίο χρόνο ή τον τελευταίο μήνα. Η εκτίμηση σε αριθμούς ανέρχεται σε 57.000 και 29.300 άτομα αντίστοιχα.

Κατά καιρούς ακούγονται διάφορες απόψεις, όπως ότι οι τοξικομανείς - με την έννοια ως τρόπο ζωής - στην Ελλάδα είναι 100.000. Κατά την άποψη της Κ. Μάτσα,ο αριθμός των τοξικομανών στην Ελλάδα υπολογίζεται, κατά προσέγγιση, σε 50.000 - 70.000 και υπογραμμίζει: "Σκόπιμα κάποιοι κύκλοι, συνηγορούντων και κάποιων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, διογκώνουν τον αριθμό. Η ποσοτική διόγκωσή του συναρτάται με σκοπιμότητες, κύρια ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές, αφού αποτελεί το κύριο επιχείρημα που επικαλούνται οι υπέρμαχοι της νομιμοποίησης των ναρκωτικών.

Στην προσπάθειά τους αυτή, οι κύκλοι βρίσκουν πρόθυμο αρωγό τα μεγάλα συγκροτήματα του Τύπου και της τηλεόρασης, που, μέσα από το κλίμα της ναρκο-λαγνείας που δημιουργούν, αποβλέπουν στη χειραγώγηση της συνείδησης των πολιτών, αποσπώντας την προσοχή από άλλα φλέγοντα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, συσκοτίζοντας τον προβληματισμό για τα βαθύτερα αίτια του κοινωνικού αυτού φαινομένου, πολώνοντας τη συζήτηση ανάμεσα στη μεγαλύτερη ακόμα καταστολή και τη νομιμοποίηση και, τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, αποσπώντας τεράστια κέρδη από την αυξημένη τηλεθέαση".

Χρήση ναρκωτικών ουσιών γίνεται από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι ουσίες, όμως, αυτές, τότε, δεν είχαν το σημερινό χαρακτήρα της τοξικοεξάρτησης. Η εγκατάσταση της τοξικομανίας, ως κοινωνικού φαινομένου, είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, όπως περιέγραψε με πολύ παραστατικό τρόπο η Κ. Μάτσα,διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης "18 Ανω" στις διήμερες εκδηλώσεις (11 και 12 Απρίλη 1997) του Εθνικού Συμβουλίου Κατά των Ναρκωτικών (ΕΣΥΝ).

Η τοξικομανία είναι δημιούργημα του 19ου αιώνα και συνδέεται με τη βιομηχανική επανάσταση, τη δημιουργία του φρέσκου προλεταριάτου στους χώρους εργασίας. "Ο εργάτης χρησιμοποιούσε ουσίες, όπως το όπιο, τα σιρόπια, για να αντέξει την πολύωρη εξαντλητική δουλιά. Η εργάτρια, όταν επέστρεφε από την πολύωρη δουλιά της στο εργοστάσιο, έπρεπε να κοιμίσει πολλές ώρες το μωρό της για να προλάβει να τελειώσει τις δουλιές του σπιτιού", είπε η Κ. Μάτσα με αναφορές στο περίφημο έργο του Ενγκελς, που περιγράφει την κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία.

Το φαινόμενο επεκτάθηκε στον 20ό αιώνα και το μεγάλο κύμα της τοξικομανίας εμφανίζεται στη δεκαετία '60 - '70. "Είναι, είπε η Κ. Μάτσα, τότε η εποχή του πολέμου του Βιετνάμ και η παρακμή του βιομηχανικού κόσμου βγαίνει στην επιφάνεια - με πρώτη εμφάνιση το 1971. Η κρίση των αξιών και όλα αυτά δημιούργησαν τους όρους για την ανάπτυξη του κινήματος του Μάη του 1968, του κινήματος της αμφισβήτησης. Σ' αυτή την περίοδο άρχισε η μεγάλη διάδοση των ναρκωτικών. Αυτή η εποχή είναι πολύ σημαντική. Δημιούργησε τους όρους για πολύ σημαντικές αλλαγές και στον επιστημονικό τομέα. Είναι η εποχή που αναπτύσσεται η ψυχοφαρμακολογία, που καλλιεργεί την εντύπωση ότι μια ουσία μπορεί να σε κάνει ευτυχισμένο... Η τοξικομανία αγκαλιάζει όλα τα κοινωνικά στρώματα και στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες. Το φαινόμενο αυτό λοιπόν με τις δραματικές διαστάσεις που έχει αποτελεί συστατικό στοιχείο της παρακμής του καπιταλιστικού κόσμου. Τα ναρκωτικά έχουν γίνει πια μια τεράστια οικονομική επιχείρηση με πολύ μεγάλα οικονομικά και πολιτικά οφέλη".

Στο ερώτημα, γιατί στρέφονται οι νέοι στα ναρκωτικά, η Κ. Μάτσα απαντά: "Οι νέοι δε στρέφονται στα ναρκωτικά επειδή είναι απαγορευμένα ή είναι άβουλα όντα, αλλά επειδή έχουν πολύ σοβαρούς λόγους. Αναζητούν εκεί να λύσουν τα προβλήματα που τους βασανίζουν. Προσπαθούν να βρουν στις ουσίες δεκανίκια για να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους, να καταπραϋνουν την ένταση, το άγχος, να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά, την ανασφάλεια, το φόβο, την ενοχή, την ντροπή, να γεμίζουν το κενό τους, να πολεμήσουν την ανία, το ανικανοποίητο. Η εξάρτηση σαν τρόπος ζωής είναι το προϊόν της συνάντησης μιας ουσίας με μια προσωπικότητα συγκεκριμένη, μέσα σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Ολοι αυτοί οι παράγοντες παίζουν ρόλο στην εγκατάσταση της εξάρτησης".

Στο ίδιο ερώτημα ο Π. Κοσιώνης,που ως βουλευτής του ΚΚΕ μετείχε στη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής και τώρα είναι δημοτικός σύμβουλος Πάτρας, απαντά: "Αν δε δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα, τι φταίει, αυτό που θα λέμε στα παιδιά, στη νεολαία δε θα πιάνει. Γιατί υπάρχει αυτή η ραγδαία εξέλιξη τα τελευταία δέκα χρόνια; Υπάρχουν δύο θεωρίες. Η μία λέει ότι η γρήγορη εξάπλωση των ναρκωτικών πάει παράλληλα με τα μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αναπτύχθηκαν σ' αυτό το χρονικό διάστημα, λόγω συγκεκριμένων πολιτικών που ακολουθούνται και στη χώρα μας. Αν δε δεχτούμε αυτή τη θεωρία, πάμε στην άλλη που λέει ότι είμαστε μια κοινωνία σκάρτη και έχουμε μία νεολαία προβληματική και όχι προβληματισμένη. Η γνώμη μου είναι ότι η ανεργία, η υποαπασχόληση, η εξαθλίωση, ο ταξικός διαχωρισμός σε μεγάλα συγκροτήματα, η προβολή του τζόγου, της ιδεολογίας του κέρδους, η δήθεν κατάρρευση των ιδεολογιών και η προβολή όλων αυτών απ' τα ΜΜΕ με αυτό το βρώμικο τρόπο, είναι εκείνα που υποθάλπουν τα ναρκωτικά. Αυτός που θα ασχολείται με την πρόληψη πρέπει να πείσει το νέο να ανατρέψει αυτή την κατάσταση, να τον πείσει ότι δεν είναι αυτό το μέλλον της κοινωνίας. Στο πόρισμα της Διακομματικής Επιτροπής με πρόταση δική μου είχε μπει αυτό τοπλαίσιο, το κοινωνικό και πολιτικό, όμως, κατά πλειοψηφία κατέληξαν στο εξής: Υπαρκτά μεν τα προβλήματα, δεν αντιμετωπίζονται δε. Από εκεί και πέρα το πόρισμα, παρότι δε χρησιμοποιήθηκε, πήγαινε σε λάθος κατεύθυνση. Εχεις λοιπόν μια πολιτεία, η οποία με πολιτικές αποφάσεις δημιουργεί αυτό το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο, το οποίο δέχονται όλοι ότι είναι η κύρια αιτία που ωθεί τη νεολαία στα ναρκωτικά. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι οι χρονικές συγκυρίες είναι τέτοιες και δεν μπορεί να αλλάξει πολιτική, πρέπει τουλάχιστον σε ορισμένους τομείς η πολιτική αυτή να μην είναι τόσο ανάλγητη. Δεν μπορεί να περικόπτονται οι κοινωνικές δαπάνες, αλλά ούτε και οι επιχορηγήσεις στο ΚΕΘΕΑ και στο 18 Ανω".

Για τα υποκατάστατα ο Π. Κοσιώνης υπογραμμίζει: "Η θεωρία των υποκατάστατων είναι παμπάλαια. Εμφανίζεται κάθε 25 - 30 χρόνια. Υπάρχει όμως ευρύτερη ιδεολογία υποκατάστατων: Υποκατάσταση στα κοινωνικά οράματα, στο δικαίωμα της εργασίας, στο δικαίωμα της δημοκρατίας".

Τα κείμενα έγραψαν οι:

Γιώργος ΜΟΥΣΓΑΣ

Ελενα ΦΥΝΤΑΝΙΔΟΥ

Τοξικομανείς στο υπόγειο της Ομόνοιας

Η άλλη όψη: παιδιά που αποθεραπεύτηκαν και χαίρονται τη ζωή