Χρήση ναρκωτικών ουσιών γίνεται από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι ουσίες, όμως, αυτές, τότε, δεν είχαν το σημερινό χαρακτήρα της τοξικοεξάρτησης. Η εγκατάσταση της τοξικομανίας, ως κοινωνικού φαινομένου, είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, όπως περιέγραψε με πολύ παραστατικό τρόπο η Κ. Μάτσα,διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης "18 Ανω" στις διήμερες εκδηλώσεις (11 και 12 Απρίλη 1997) του Εθνικού Συμβουλίου Κατά των Ναρκωτικών (ΕΣΥΝ).

Η τοξικομανία είναι δημιούργημα του 19ου αιώνα και συνδέεται με τη βιομηχανική επανάσταση, τη δημιουργία του φρέσκου προλεταριάτου στους χώρους εργασίας. "Ο εργάτης χρησιμοποιούσε ουσίες, όπως το όπιο, τα σιρόπια, για να αντέξει την πολύωρη εξαντλητική δουλιά. Η εργάτρια, όταν επέστρεφε από την πολύωρη δουλιά της στο εργοστάσιο, έπρεπε να κοιμίσει πολλές ώρες το μωρό της για να προλάβει να τελειώσει τις δουλιές του σπιτιού", είπε η Κ. Μάτσα με αναφορές στο περίφημο έργο του Ενγκελς, που περιγράφει την κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία.

Το φαινόμενο επεκτάθηκε στον 20ό αιώνα και το μεγάλο κύμα της τοξικομανίας εμφανίζεται στη δεκαετία '60 - '70. "Είναι, είπε η Κ. Μάτσα, τότε η εποχή του πολέμου του Βιετνάμ και η παρακμή του βιομηχανικού κόσμου βγαίνει στην επιφάνεια - με πρώτη εμφάνιση το 1971. Η κρίση των αξιών και όλα αυτά δημιούργησαν τους όρους για την ανάπτυξη του κινήματος του Μάη του 1968, του κινήματος της αμφισβήτησης. Σ' αυτή την περίοδο άρχισε η μεγάλη διάδοση των ναρκωτικών. Αυτή η εποχή είναι πολύ σημαντική. Δημιούργησε τους όρους για πολύ σημαντικές αλλαγές και στον επιστημονικό τομέα. Είναι η εποχή που αναπτύσσεται η ψυχοφαρμακολογία, που καλλιεργεί την εντύπωση ότι μια ουσία μπορεί να σε κάνει ευτυχισμένο... Η τοξικομανία αγκαλιάζει όλα τα κοινωνικά στρώματα και στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες. Το φαινόμενο αυτό λοιπόν με τις δραματικές διαστάσεις που έχει αποτελεί συστατικό στοιχείο της παρακμής του καπιταλιστικού κόσμου. Τα ναρκωτικά έχουν γίνει πια μια τεράστια οικονομική επιχείρηση με πολύ μεγάλα οικονομικά και πολιτικά οφέλη".

Στο ερώτημα, γιατί στρέφονται οι νέοι στα ναρκωτικά, η Κ. Μάτσα απαντά: "Οι νέοι δε στρέφονται στα ναρκωτικά επειδή είναι απαγορευμένα ή είναι άβουλα όντα, αλλά επειδή έχουν πολύ σοβαρούς λόγους. Αναζητούν εκεί να λύσουν τα προβλήματα που τους βασανίζουν. Προσπαθούν να βρουν στις ουσίες δεκανίκια για να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους, να καταπραϋνουν την ένταση, το άγχος, να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά, την ανασφάλεια, το φόβο, την ενοχή, την ντροπή, να γεμίζουν το κενό τους, να πολεμήσουν την ανία, το ανικανοποίητο. Η εξάρτηση σαν τρόπος ζωής είναι το προϊόν της συνάντησης μιας ουσίας με μια προσωπικότητα συγκεκριμένη, μέσα σε ένα κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Ολοι αυτοί οι παράγοντες παίζουν ρόλο στην εγκατάσταση της εξάρτησης".

Στο ίδιο ερώτημα ο Π. Κοσιώνης,που ως βουλευτής του ΚΚΕ μετείχε στη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής και τώρα είναι δημοτικός σύμβουλος Πάτρας, απαντά: "Αν δε δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα, τι φταίει, αυτό που θα λέμε στα παιδιά, στη νεολαία δε θα πιάνει. Γιατί υπάρχει αυτή η ραγδαία εξέλιξη τα τελευταία δέκα χρόνια; Υπάρχουν δύο θεωρίες. Η μία λέει ότι η γρήγορη εξάπλωση των ναρκωτικών πάει παράλληλα με τα μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αναπτύχθηκαν σ' αυτό το χρονικό διάστημα, λόγω συγκεκριμένων πολιτικών που ακολουθούνται και στη χώρα μας. Αν δε δεχτούμε αυτή τη θεωρία, πάμε στην άλλη που λέει ότι είμαστε μια κοινωνία σκάρτη και έχουμε μία νεολαία προβληματική και όχι προβληματισμένη. Η γνώμη μου είναι ότι η ανεργία, η υποαπασχόληση, η εξαθλίωση, ο ταξικός διαχωρισμός σε μεγάλα συγκροτήματα, η προβολή του τζόγου, της ιδεολογίας του κέρδους, η δήθεν κατάρρευση των ιδεολογιών και η προβολή όλων αυτών απ' τα ΜΜΕ με αυτό το βρώμικο τρόπο, είναι εκείνα που υποθάλπουν τα ναρκωτικά. Αυτός που θα ασχολείται με την πρόληψη πρέπει να πείσει το νέο να ανατρέψει αυτή την κατάσταση, να τον πείσει ότι δεν είναι αυτό το μέλλον της κοινωνίας. Στο πόρισμα της Διακομματικής Επιτροπής με πρόταση δική μου είχε μπει αυτό τοπλαίσιο, το κοινωνικό και πολιτικό, όμως, κατά πλειοψηφία κατέληξαν στο εξής: Υπαρκτά μεν τα προβλήματα, δεν αντιμετωπίζονται δε. Από εκεί και πέρα το πόρισμα, παρότι δε χρησιμοποιήθηκε, πήγαινε σε λάθος κατεύθυνση. Εχεις λοιπόν μια πολιτεία, η οποία με πολιτικές αποφάσεις δημιουργεί αυτό το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο, το οποίο δέχονται όλοι ότι είναι η κύρια αιτία που ωθεί τη νεολαία στα ναρκωτικά. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι οι χρονικές συγκυρίες είναι τέτοιες και δεν μπορεί να αλλάξει πολιτική, πρέπει τουλάχιστον σε ορισμένους τομείς η πολιτική αυτή να μην είναι τόσο ανάλγητη. Δεν μπορεί να περικόπτονται οι κοινωνικές δαπάνες, αλλά ούτε και οι επιχορηγήσεις στο ΚΕΘΕΑ και στο 18 Ανω".

Για τα υποκατάστατα ο Π. Κοσιώνης υπογραμμίζει: "Η θεωρία των υποκατάστατων είναι παμπάλαια. Εμφανίζεται κάθε 25 - 30 χρόνια. Υπάρχει όμως ευρύτερη ιδεολογία υποκατάστατων: Υποκατάσταση στα κοινωνικά οράματα, στο δικαίωμα της εργασίας, στο δικαίωμα της δημοκρατίας".