"Δεν υπάρχουν επιθυμητοί ρυθμοί ανάπτυξης" μας είπε ο πρόεδρος της Κοινότητας Κομποτίου Αρτας, μιλώντας για το χωριό του. Η "κομψότητα" της έκφρασης δεν μπορεί όμως - και ούτε έχει την πρόθεση - να κρύψει την αλήθεια, που μόνο "κομψή" δεν είναι.

Η αιτία και σε αυτή τη γωνιά της χώρας δε θα μπορούσε να είναι άλλη από την κυβερνητική πολιτική, με τις εντολές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Γιατί, παρά το γεγονός ότι σε αρκετά καφενεία στο οδοιπορικό μας στην Ηπειρο είδαμε και από μια παρέα Αλβανών μεταναστών, κανείς δε μας είπε πως φταίνε αυτοί για τη μιζέρια και την παρακμή της ελληνικής υπαίθρου. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε να φταίνε οι μετανάστες για την έλλειψη αγροτικής υποδομής, για τα αφεντικά των εργοστασίων χυμοποίησης που "στύβουν" τους πορτοκαλοπαραγωγούς, για τη ρύπανση του Αμβρακικού, για τα χωριά που ερημώνουν;

"Καναδά" ονομάζουν την πεδιάδα τους οι αγρότες του Κομποτίου και της ευρύτερης περιοχής, θέλοντας να τονίσουν τον πλούτο της. Ωστόσο, οι "συγκρίσεις" σταματάνε εδώ. Σε δεκάρες - στην κυριολεξία - μετράνε οι πορτοκαλοπαραγωγοί το "κέρδος" των μόχθων τους. Τον πλούτο, τον μοιράζονται οι, μετρημένοι στα δάχτυλα, βιομήχανοι που βρίσκουν πρόθυμους "συνομιλητές" τις περίφημες "Ομάδες Παραγωγών", το νέο "φρούτο" της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

"Ο κάμπος της Αρτας είναι μέσα στον κόρφο του Θεού" θα μας πουν στην Ανέζα.Εκεί, που μετράνε τα σχολειά που κλείνουν και τον καιρό που έχουν να δουν γιατρό. Και στις Συκιές πουλάνε τα πορτοκάλια για να τα ξεφορτωθούν, παρά για να κερδίσουν. Ετσι κι αλλιώς, κανείς δε μιλάει για κέρδος εδώ πέρα.

Στην ίδια μοίρα με τους πορτοκαλοπαραγωγούς είναι και οι παραγωγοί της βρώσιμης ελιάς. Με χίλια ζόρια κρατάνε το συνεταιρισμό τους από τις επιθέσεις των εμπόρων και της τράπεζας. Μοναδική "διέξοδος" η Ιταλία, το διεθνές "σταυροδρόμι" της ελιάς, το παγκόσμιο "χωνευτήρι" του μόχθου χιλιάδων παραγωγών. Ενας μεταπρατικός μονόδρομος χωρίς καμία ασφάλεια ή εγγύηση για τον αγρότη, όπως θα μας πουν οι ίδιοι οι άνθρωποι του συνεταιρισμού.

Σε αυτή την εικόνα η κυβέρνηση είναι "ορατή"... διά της απουσίας της, αν και το κράτος είναι το μόνο από το οποίο οι αγρότες περιμένουν βοήθεια. Οχι λόγω κάποιας νεοελληνικής "φετιχοποίησης" του δημοσίου, αλλά γιατί γνωρίζουν πολύ καλά στο πετσί τους τι σημαίνει ιδιωτική "πρωτοβουλία" και εμπορικό "δαιμόνιο". Γι' αυτό απαιτούν κρατική παρέμβαση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων προς όφελος του παραγωγού. Γι' αυτό απαιτούν έργα υποδομής στους κάμπους τους. Για να φύγουν οι... "εκσυγχρονιστικοί ψύλλοι" από τον "κόρφο του Θεού".

Στο Κομπότι καμαρώνουν - και δικαίως - για τον Νικόλαο Σκουφά,τον έναν από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, ο οποίος γεννήθηκε εκεί και το άγαλμά του δεσπόζει στην πλατεία του χωριού. Στην ίδια πλατεία, σήμερα, ο πρόεδρος της κοινότητας απαριθμεί τα προβλήματα του τόπου του.

Με δύο ελαιοκομικούς συνεταιρισμούς και έναν πιστωτικό συνεταιρισμό για τα πορτοκάλια, οι αγρότες του Κομποτίου δεν απολαμβάνουν αυτά που δικαιούνται. Λείπουν οι αγροτικοί δρόμοι στην πεδιάδα και τα αρδευτικά έργα, με αποτέλεσμα να πλημμυρίζουν τα ποτάμια που τη διασχίζουν, με τεράστιες καταστροφές στην παραγωγή. Το αρδευτικό έργο της πεδιάδας Πέτα - Κομποτίου, πάγιο αίτημα των κατοίκων, δημοπρατείται εδώ και μια 20ετία!Ούτε το ιστορικό γεφύρι να ήταν. Το ΥΠΕΧΩΔΕ είπε κάτι για δημοπράτηση μέσα στο '98. Ο πρόεδρος εξακολουθεί να μιλάει για εμπαιγμό. Οι παραγωγοί δουλεύουν αναγκαστικά με ατομικές γεωτρήσεις.

Οι παραγωγοί έχουν να αντιμετωπίσουν, εκτός από τις χαμηλές τιμές, και τους παγετούς. Το περασμένο φθινόπωρο οι καταστροφές υπολογίζονται στο 30%. Ωστόσο, ο ΕΛΓΑ δεν αποζημίωσε τους παραγωγούς, γιατί δεν καλύπτει τέτοιες καταστροφές...

Τον παγετό τον πολεμούν με τους ανεμομείκτες. Πρόκειται για κατασκευές τοποθετημένες στους πορτοκαλεώνες, οι οποίες "ανακατεύουν" τον αέρα με μεγάλους έλικες. Προς το παρόν ανήκουν στον ΕΛΓΑ, αλλά λόγω υψηλού κόστους λειτουργίας, τους δίνει στους... "πλούσιους" συνεταιρισμούς και τις κοινότητες! Το κόστος θα το πληρώνουν οι παραγωγοί. Να σημειωθεί ότι το πετρέλαιο για τους ανεμομείκτες αγοράζεται με τις τρέχουσες τιμές. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 40 ανεμομείκτες για 1.500 στρέμματα. Αν χρειαστεί να αλλαχτούν οι μπαταρίες τους, οι παραγωγοί θα πρέπει να πληρώσουν 3 εκατομμύρια.

Ο Νίκος Γιαννούλης,πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Αρτας, μας λέει ότι "η κατάσταση που διαμορφώθηκε, ιδιαίτερα τη φετινή χρονιά, είναι η χειρότερη από όλες τις προηγούμενες και διαμορφώνεται προς το χειρότερο ακόμα. Οι παραγωγοί της περιοχής μας έχουν σοβαρότατο πρόβλημα να διατηρηθούν στο αγροτικό επάγγελμα και να συνεχίσουν να καλλιεργούν τα εσπεριδοειδή. Οι τιμές είναι εξευτελιστικές τόσο για τα εξαγώγιμα, όσο και για τα χυμοποιήσιμα. Οι τιμές για τα εξαγώγιμα πορτοκάλια "Μέρλιν" στην αρχή της εξαγωγικής περιόδου ήταν κάτω των 20 δραχμών. Αυτό σημαίνει ότι ο παραγωγός δεν παίρνει ουσιαστικά ούτε μια δεκάρα για να μπορέσει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τις καλλιεργητικές φροντίδες, αλλά και τα προβλήματα επιβίωσης. Τούτη τη στιγμή δε συζητάμε με βάση το κόστος και ένα λογικό κέρδος, αλλά για το πώς ο παραγωγός θα μπορέσει να εισπράξει αυτά που ξόδεψε για την παραγωγή του προϊόντος".

Η φετινή παραγωγή ανέρχεται σε 220 χιλιάδες τόνους. Οι μισοί είναι κοινά πορτοκάλια και οι άλλοι μισοί "Μέρλιν". Τα κοινά πηγαίνουν κατά βάση στις βιομηχανίες χυμοποίησης. Η επιδότηση των χυμοποιήσιμων πορτοκαλιών συνεχώς μειώνεται. Εχει καθοριστεί σε τρεις κατηγορίες: μονοετή σύμβαση με τα εργοστάσια 32 δραχμές, διετή στις 34 και τριετή στις 36. Αυτή όμως η επιδότηση δεν είναι σταθερή, δεδομένου ότι υπάρχει η "συνυπευθυνότητα" σε περίπτωση υπέρβασης του πλαφόν παραγωγής που ορίζει η ΕΕ για μια σειρά χώρες. Εάν κάποια από τις χώρες αυτές υπερβεί το πλαφόν, τότε η συνυπευθυνότητα βαραίνει όλες τις χώρες.

"Αν υπολογίσουμε", τονίζει ο Ν. Γιαννούλης, "ότι η παραγωγή που θα απορροφηθεί για χυμοποίηση θα ξεπεράσει τους 250 τόνους, τότε γίνεται ολοφάνερο ότι η επιδότηση από 36 δραχμές θα πέσει γύρω στις 26. Ετσι, αν πάρει ο παραγωγός αυτή την επιδότηση συν 3 δραχμές που υπέγραψαν οι ομάδες παραγωγών με τα εργοστάσια χυμοποίησης, η τιμή θα είναι 29 δραχμές. Αφαιρώντας τα έξοδα - συλλεκτικά, μεταφορικά, ΕΛΓΑ και όσα παρακρατεί η Ομάδα Παραγωγών για λειτουργικά έξοδα (περίπου 15 δρχ.) - ο παραγωγός βάζει στην τσέπη του 14 δραχμές. Με τους μετριότερους υπολογισμούς, το κόστος παραγωγής των εσπεριδοειδών ξεπερνά τις 17 δραχμές. Ετσι για κάθε κιλό πορτοκάλι μπαίνει μέσα το λιγότερο 4 δραχμές. Ο παραγωγός οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στο ξεκλήρισμα και στην εγκατάλειψη αυτής της κερδοφόρας μέχρι χτες καλλιέργειας με τις μεθοδεύσεις της ΕΕ και την αποδοχή από την ελληνική κυβέρνηση αυτών των αποφάσεων. Η μοναδική διέξοδος είναι ο ενωτικός αγώνας όχι μόνο των εσπεριδοκαλλιεργητών, αλλά και των άλλων παραγωγών".

Ο Ν. Γιαννούλης επέρριψε ευθύνες και στην Ομάδα Παραγωγών, που προχώρησε σε "επονείδιστη συμφωνία με τα εργοστάσια σε βάρος των παραγωγών" παρά τις περί του αντιθέτου δημόσιες "διαβεβαιώσεις".

Ο συνομιλητής μας προσθέτει ότι την ίδια στιγμή οι βιομήχανοι παίρνουν το προϊόν ουσιαστικά δωρεάν. Ενα κιλό συμπυκνωμένος χυμός απαιτεί περίπου 15-17 κιλά πορτοκάλια. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος για τον βιομήχανο δεν ξεπερνά τις 45 δραχμές. Αν υποθέσουμε ότι έχει άλλα τόσα λειτουργικά έξοδα, ανέρχεται στις 100 δρχ. Ο χυμός ξεπερνά τις 350 δρχ. σε χοντρική πώληση.

"Τα πορτοκάλια τα δίνουμε για να ξεγνοιάσουμε, όχι για να κερδίσουμε. Μπαίνουμε "μέσα"" ήταν τα πρώτα λόγια που ακούσαμε στο καφενείο των Συκεών.Ο Δημήτρης Σκουτέρης και ο Χρήστος Αντωνίου απαριθμούν το κόστος της παραγωγής: λίπασμα, ζιζανιοκτονία, κλαδέματα, ποτίσματα, συγκομιδή, φθορές, καύσιμα, αποστράγγιση. "Με τις φετινές τιμές είμαστε να φεύγουμε από δω" το συμπέρασμα. Οι έμποροι "πληρώνουν" με ακάλυπτες επιταγές. Το αφεντικό κάποιας εμπορικής εταιρίας με την επωνυμία "Πασχάλης", "βρίσκεται στο μέγαρό του στον Πειραιά και δε μας πλήρωσε ποτέ τη σοδειά του '96-'97 και τώρα είμαστε στα δικαστήρια".

Τα ίδια και στη Γραμμενίτσα.Ο Δημήτρης Παπασπύρου,αντιπρόεδρος της κοινότητας, θα μας πει ότι πολλές φορές οι παραγωγοί δεν πληρώνονται ούτε αυτή την εξευτελιστική τιμή των πορτοκαλιών. Τα ίδια και με την ελιά. Το Σεπτέμβρη του '97, 5.000 ελαιόδεντρα θα γίνουν στάχτη. Δεν είχε προϋπολογίσει χρήματα γι' αυτές τις ζημιές. θα πει το υπουργείο στις δεκάδες οικογένειες που επλήγησαν.

Πριν προλάβουν να συνέλθουν από την πυρκαγιά, το Νοέμβρη τους χτυπά πλημμύρα. Η κοινότητα έλαβε μόλις 300 χιλιάδες δραχμές και αυτές από τη νομαρχία, ενώ χρειάζονται τουλάχιστον 10 εκατομμύρια για την αποκατάσταση των ζημιών ειδικά στους αγροτικούς δρόμους. Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, η κοινότητα και οι κάτοικοι προσπαθούν από το 1994 να αμυνθούν απέναντι στη ΔΕΗ που θέλει να κατασκευάσει ένα νέο Κέντρο Υψηλής Τάσης μέσα στο χωριό δίπλα στο ήδη υπάρχον! Αυτό σημαίνει ότι από το χωριό θα περνάνε 400 χιλιάδες βολτ. Η κοινότητα αυτή τη στιγμή έχει προσφύγει στο ΣτΕ εναντίον της ΔΕΗ.

Η εικόνα που συναντήσαμε στο καφενείο - μπακάλικο του Μύτικα της Αρτας, με τους λιγοστούς ηλικιωμένους θαμώνες να κάθονται σε μισοφωτισμένα και άδεια τραπέζια, με φόντο ένα χωριό σχεδόν "φάντασμα", θα σοκάριζε ακόμη και υποψιασμένους περί της "εκσυγχρονιστικής ανάπτυξης". Ψαροχώρι κατά βάση, απ' τις 180 οικογένειες έμειναν 50. Κάποτε ψάρευαν 200 τόνους χέλι, τώρα μετά βίας οχτώ. Τα καβούρια αποτελούν πλέον παρελθόν για τη λιμνοθάλασσα της Λουγαρούς."Δε μας λογαριάζουν εμάς τους αγρότες"...

"Χάος. Το μέλλον αβέβαιο", θα μας πει ο Χαρίλαος Παναγιώτου,που στα 79 του χρόνια "αποζημιώνεται" για μια ζωή δουλιάς με 20 χιλιάδες σύνταξη. "Δεν μπορούμε να πάρουμε ένα πακέτο τσιγάρα, να πιούμε έναν καφέ... Τα γηρατειά είναι βαριά...".

Το αρδευτικό δίκτυο χρονολογείται από το 1952. Οι αγρότες πληρώνουν ενάμιση χιλιάρικο το στρέμμα για πότισμα "και δεν έχουμε να ποτίσουμε ούτε δυο φορές το μήνα". "Τα αυλάκια θέλουν ξήλωμα και φτιάξιμο από την αρχή" μας λέει ο Ξενοφών Παναγιώτου.Αναγκαστικά χρεώνονται για να φτιάξουν αρτεσιανά, αλλά το χαράτσι για τα "ποτιστικά" συνεχίζεται. Ακόμη κι αυτός που δεν ποτίζει πληρώνει, αλλά του κάνουν τη "χάρη" να δίνει δύο κατοστάρικα λιγότερα. Και να σκεφτεί κανείς πως κάποτε στην περιοχή γινόταν ρυζοκαλλιέργεια. Οσο για τους κτηνοτρόφους, κάνουν υπόμνημα για κτηνίατρο...

Οι νέοι ανύπαντροι. Ούτε δουλιά, ούτε σπίτι. Εκλεισαν ήδη δυο σχολειά και κινδυνεύει άλλο ένα. Μαθαίνουμε ότι ακόμη κι ο Μύτικας είχε κάποτε νηπιαγωγείο! Οσο για το Απόμερο,ο πρόεδρος της κοινότητας Φίλιππος Παππάς,που συμμετέχει στην κουβέντα, θα μας πει ότι εδώ και τρία χρόνια δεν έρχεται αγροτικός γιατρός...

Ο Ελαιοκομικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Κομποτίου "Η Πρόοδος" υπάρχει από το 1977, με σκοπό τη συγκέντρωση, την επεξεργασία και την προώθηση της ελιάς στην εγχώρια και διεθνή αγορά. Εχει 550 μέλη και έξι χιλιάδες στρέμματα. Συζητάμε με τον πρόεδρό του Λάμπρο Χαβέλα και τον προϊστάμενο του λογιστηρίου Κώστα Πολύζο.

Ο συνεταιρισμός έδινε στον παραγωγό 250 εκατομμύρια δραχμές παραπάνω απ' ό,τι έδινε το εμπόριο. "Αυτά τα χρήματα τα παίρναμε από την ΑΤΕ με επιτόκια 35%. Από τα 1,8 δισεκατομμύρια που είναι το συνολικό ποσό, μόνο τα 300 εκατομμύρια είναι πραγματικοί τόκοι. Τα υπόλοιπα αντιπροσωπεύουν τόκους υπερημερίας".

Το 1983 πήρε δάνειο 100 εκατομμύρια. "Κάναμε εξαγωγές και τους δίναμε 30 εκατομμύρια. Η Τράπεζα, από τα 30, τα 28 τα έδινε για εξόφληση τόκων και τα 2 για το κεφάλαιο, με αποτέλεσμα το κεφάλαιο να παραμένει ουσιαστικά το ίδιο".

"Ο συνεταιρισμός παρεμβαίνει με τιμές που αφήνουν κάποιο λογικό κέρδος στον παραγωγό. Αμα φύγουμε από τη μέση, θα μας αλωνίσουν οι ιδιώτες. Από το κράτος δεν υπάρχει καμία βοήθεια". Με τις "ρυθμίσεις" των χρεών, τα 900 εκατομμύρια τα πληρώνει το κράτος στην ΑΤΕ και για τα 930 θα υπάρχει ρύθμιση. "Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει, γιατί η ετήσια δόση ορίζεται 90-100 εκατομμύρια. Φέτος πήραμε 500 τόνους και όλη η αγορά των ελιών έκανε 108 εκατομμύρια. Δηλαδή και οι παραγωγοί να μας άφηναν εδώ τις ελιές και να τις πηγαίναμε στην Τράπεζα, πάλι δε θα βγαίναμε και χωρίς να δώσουμε δεκάρα στους παραγωγούς".

"Με τέτοιους όρους που βάζει η ΑΤΕ δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε. Θα κλείσουμε υποχρεωτικά και αμέσως η αγορά εδώ θα γίνει έρμαιο των εμπόρων. Οι ιδιώτες φέτος αγόρασαν μετρητοίς. Εμείς δεν έχουμε τέτοια δυνατότητα. Εχουμε σαν πάγιο αίτημα τουλάχιστον κάποιο ποσοστό, 20-30%, της συνολικής αξίας να μας το δίνει η Τράπεζα με μορφή δανείου για να μπορούμε να πληρώνουμε αμέσως τον παραγωγό, γιατί προτιμάει να πάει στον έμπορο έστω και με πιο λίγα". Οσο για τους Ιταλούς εμπόρους "και αυτοί έχουνε "φέσια"". Οι συμφωνίες "είναι καλή τη πίστει, δεν υπάρχουν ούτε εγγυήσεις, ούτε τίποτα".

Μόνο αυτό το σύνθημα έμεινε να κρέμεται στον Ελαιοκομικό Αγροτικό Συνεταιρισμό Κομποτίου "Η Πρόοδος" για να υπενθυμίζει πώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα. Τώρα οι εργαζόμενοι στο Συνεταιρισμό στηρίζονται στην "καλή θέληση" των Ιταλών εμπόρων...

Στα εργοστάσια χυμοποίησης τα πορτοκάλια ξεπλένονται όπως και η κυβερνητική προπαγάνδα περί "ανάπτυξης" και μετά στύβονται όπως και οι παραγωγοί τους που μετράνε το μόχθο τους - κυριολεκτικά - σε δεκάρες...

Ανθρωποι και βάρκες. Στο Μίτικα της Αρτας τα λιγοστά τραπέζια του καφενείου δεν έχουν παρά μόνο σταχτοδοχεία για τις τζούρες του καημού. Δεκαετίες δουλιάς κατέληξαν σε άδεια, μισοφωτισμένα τραπέζια που δε γεμίζουν ούτε με καφέ. Και οι βάρκες κάποτε αλώνιζαν τον Αμβρακικό και γέμιζαν χέλια. Τώρα, θαρρείς, έχουν την ίδια "έκφραση" με τα αφεντικά τους...

Ελάχιστα καθυστερημένα "κλικ" της φωτογραφικής μηχανής και η νύχτα είχε έρθει. Μόλις προλάβαμε να αποτυπώσουμε τον αποχαιρετισμό του ήλιου. Στο υγρό σώμα του Αμβρακικού όμως δε θα αποτυπωθεί μόνο "ο πόνος των ανθρώπων και των πραγμάτων", όπως θα έλεγε και ο ποιητής, αλλά και οι πράξεις τους. Και πάλι όχι όλων. Αλλά των λίγων. Αυτών που δεν έχουν άλλο "πόνο" από το κέρδος. Γιατί οι άλλοι, οι πολλοί, μαραζώνουν σαν τους βιότοπους αυτής της γωνιάς της Ηπείρου.