Σχηματίζονται κατά την καύση απορριμμάτων ή τοξικών αποβλήτων, αλλά και ως ανεπιθύμητα παραπροϊόντα βιομηχανικών επεξεργασιών. Επίσης, στη ρύπανση του περιβάλλοντος με διοξίνες συμβάλλουν: Η εξάτμιση συντηρητικών ξύλου, που περιέχουν τη χημική ουσία "5 - χλωροφαινόλη", οι εκπομπές της βιομηχανίας μετάλλου, η χρήση χημικών μέσων για αποψίλωση, η παρασκευή φυτοφαρμάκων (παρασιτοκτόνων), η λεύκανση με χλώριο χαρτοπολτού, ή μεταλλικών συσκευασιών τροφίμων (κονσέρβες).

Η ομάδα των διοξινών περιλαμβάνει συνολικά περίπου 210 ουσίες, από τις οποίες οι 17 είναι οι πιο τοξικές, επομένως και οι πιο επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Είναι εξαιρετικά ανθεκτικές σε χημική και βιολογική αποικοδόμηση και γι' αυτό παραμένουν αμετάβλητες στο περιβάλλον. Με δραστικότερη την TCDD, τη γνωστή ως "διοξίνη του Σεβέζο", εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό κυρίως από την τροφική αλυσίδα και δρουν όπως οι ορμόνες. Διαρρηγνύουν την κυτταρική μεμβράνη και προκαλούν αλλοιώσεις στα γονίδια.

Η διοξίνη συσσωρεύεται μέσω της τροφικής αλυσίδας στους λιπώδεις ιστούς των οργανισμών και παραμένει εκεί για πολλά χρόνια, καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός δεν έχει επαρκείς μηχανισμούς απέναντι σ' αυτές τις ενώσεις.

Στον άνθρωπο οι διοξίνες μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες, όπως χλωρακμή,καρκίνο των μαλακών ιστών,καρκίνο του πνεύμονα.Στα παραπάνω έρχονται να προστεθούν παραμορφώσεις εμβρύων,αποβολές,παθήσεις του συκωτιού,των νεφρών και διαταραχές του νευρικού συστήματος.Τέτοια αποτελέσματα παρατηρήθηκαν στους πληθυσμούς που μολύνθηκαν μετά το μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα του Σεβέζο Ιταλίας, μετά από λανθάνουσα περίοδο πέντε χρόνων, όπως επίσης και σε εργαζόμενους για πολλά συνεχή χρόνια (20 σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες που έγιναν στις ΗΠΑ) σε βιομηχανίες επιβαρυμένες με διοξίνες.

Η πιο ακριβής μέθοδος για τον εντοπισμό και τη μέτρηση των διοξινών είναι η συνδυασμένη αέριος χρωματογραφία - φασματογραφία μάζας. Ομως, επειδή οι έλεγχοι έχουν μεγάλο κόστος ...αποφεύγονται, χωρίς οι αρμόδιοι να λογαριάζουν την υγεία των καταναλωτών.

• Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιπτώσεων της TCDD ήταν η γέννηση 500.000 παιδιών με δυσμορφίες στο Βιετνάμ,στο διάστημα 1960 - '75. Ηταν το τραγικό αποτέλεσμα της "Επιχείρησης καουμπόι" και του "Orange Agent" ("Πορτοκαλί Παράγοντας"), με το οποίο ψέκαζαν επί χρόνια οι Αμερικανοί για να αποψιλώσουν τη ζούγκλα, προκειμένου να στερήσουν στον εχθρό τα φυσικά του καταφύγια.
• Το δεύτερο μεγάλο περιστατικό ήταν στο Σεβέζο το 1976, όταν η διαρροή υψηλών συγκεντρώσεων TCDD σκότωσε ζώα και προκάλεσε σοβαρές δερματοπάθειες στον τοπικό πληθυσμό. Η υπόθεση Σεβέζο έγινε αιτία να μελετήσουν και ν' ανακαλύψουν οι επιστήμονες τις επιπτώσεις της διοξίνης στα γονίδια.
• Το 1989 βρέθηκε στην Ολλανδία γάλα επιβαρυμένο με διοξίνες, εξαιτίας του παρακείμενου εργοστασίου καύσης αποβλήτων. Επί χρόνια, το ρυπασμένο γάλα καταστρεφόταν στον ίδιο αποτεφρωτήρα που προκαλούσε το πρόβλημα!
• Το 1990 βρέθηκε μολυσμένο αγελαδινό γάλα στο Τυρόλο της Αυστρίας.Πηγή διοξινών ήταν ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης χαλκού.
• Το 1993 ανιχνεύτηκαν σε γάλα και βόειο κρέας στη Βρετανία υψηλές ποσότητες διοξίνης, οι οποίες προέρχονταν από τη χημική βιομηχανία "Coalite Chemicals".
• Το 1998,στη γαλλική πόλη Λιλ,κοντά στο Βέλγιο,δόθηκε εντολή να κλείσουν τρεις αποτεφρωτήρες απορριμμάτων, όταν ανιχνεύτηκαν υψηλά επίπεδα διοξίνης σε αγελαδινό γάλα.
• Το Μάρτη του 1998,η ΕΕ απαγόρευσε την εισαγωγή πούλπας κίτρου - που προοριζόταν για ζωοτροφή - από τη Βραζιλία, γιατί είχε αναμειχθεί με απόβλητα της χημικής βιομηχανίας "Solvay", η οποία παράγει χλωριωμένα προϊόντα. Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε μετά από αναλύσεις σε γάλα και βούτυρο στη Γερμανία, οι οποίες έδειξαν υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών.

Με αφορμή το σκάνδαλο αυτό, η ΕΕ εξέδωσε στις 24/7/98 την Οδηγία 98/60, στην οποία ορίζει ως αποδεκτό όριο διοξίνης στις ζωοτροφές το όριο ανίχνευσης των διοξινών, δηλαδή το 0,5 πικογραμμάριο ανά γραμμάριο.

Το ρεπορτάζ, όμως, δε σταματούσε εκεί. Ανέφερε ότι υπεύθυνα για τη ρύπανση με διοξίνη θεωρήθηκαν τα εργοστάσια καύσης απορριμμάτων και ότι οι υγειονομικές αρχές της Γαλλίας έκλεισαν μερικά από αυτά. Αυτά γράφτηκαν προς το τέλος του Μάη '98 και σχεδόν αμέσως μετά ξεχάστηκαν.

Αναλύσεις επί αναλύσεων, συνεντεύξεις επί συνεντεύξεων από ειδικούς και "ειδικούς" προσπαθούν να διερευνήσουν και να εκλαϊκεύσουν διάφορες πλευρές του προβλήματος και δεκάδες ανταποκρίσεις από το εξωτερικό προσπαθούν να συνεισφέρουν στην υπόθεση της ενημέρωσης του αναγνωστικού και, στην προκείμενη περίπτωση, του καταναλωτικού κοινού. Ο ημερήσιος απολογισμός των "θυμάτων" θυμίζει πολεμικά ανακοινωθέντα: Τόσοι τόνοι βελγικού κρέατος δεσμεύτηκαν και καταστράφηκαν, τόσοι τόνοι άλλων συναφών παρασκευασμάτων ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο, τόσοι τόνοι άλλων προϊόντων δεσμεύτηκαν, αλλά δεν καταστράφηκαν.

Αυτό, όμως, που μέχρι τώρα κρατήθηκε στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, επειδή η αποκάλυψή του θα έθιγε μεγαλύτερα οικονομικά συμφέροντα, είναι η κύρια πηγή του κακού. Τα καμένα ελαιολιπαντικά, εάν πράγματι αυτά ευθύνονται για την παρουσία διοξινών στις συγκεκριμένες ζωοτροφές του Βελγίου, αποτελούν μια ειδική μόνο περίπτωση.

• Ποια είναι η κυριότερη πηγή παραγωγής διοξινών στο περιβάλλον; Η καύση των απορριμμάτων.
• Ποια είναι η δεύτερη πηγή; Η καύση των επικίνδυνων αποβλήτων.
• Ποια είναι η τρίτη πηγή;

Η διάθεση της ιπτάμενης τέφρας και της ιλύος που προκύπτουν από τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις.

Πού καταλήγουν οι διοξίνες αυτές;

1. Στην ατμόσφαιρα και από εκεί στο έδαφος, απευθείας μεν με την "ξηρή" καθίζηση των ρύπων, έμμεσα δε, μέσω των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων.

2. Στα υπόγεια και επιφανειακά νερά μέσω των πιο πάνω ατμοσφαιρικών φαινομένων.

3. Στα επιφανειακά νερά, μέσω των εκροών από την επεξεργασία των ρυπασμένων υγρών αποβλήτων έκλυσης των αερίων καύσης.

4. Στο έδαφος (ελεγχόμενα) αλλά σε περίπτωση αστοχίας στα υπόγεια και επιφανειακά νερά των χώρων εναπόθεσης της ιπτάμενης τέφρας, του χρησιμοποιημένου ενεργού άνθρακα (δε διατίθεται σε αποτεφρωτήρες επικίνδυνων αποβλήτων) και της λάσπης, των εγκαταστάσεων επεξεργασίας των ρυπασμένων υγρών έκλυσης.

Και ποια σχέση έχει το Βέλγιο με όλα αυτά;

Τη ΣΤΕΝΟΤΕΡΗ!

Μήπως όμως βιαζόμαστε να καταδικάσουμε τον κατηγορούμενο; Μήπως οι σύγχρονες μονάδες καύσης απορριμμάτων, με την υπερσύγχρονη τεχνολογία αντιρρύπανσης, εκπέμπουν αμελητέες ποσότητες διοξίνης, όπως τουλάχιστον ισχυρίζονται οι πολυεθνικές που τις κατασκευάζουν;

Τα στοιχεία είναι αμείλικτα:

Η υπερσύγχρονη "Γραμμή - 5" (αδειοδοτήθηκε στα τέλη του 1998) του εργοστασίου καύσης απορριμμάτων της Κοπεγχάγης με τον ανώτατο βαθμό καθαρισμού αερίων τριών βαθμίδων (ηλεκτροστατικά φίλτρα, δύο πλυντηρίδες αερίων, φίλτρο ενεργού άνθρακα με σακόφιλτρα), επιτρέπεται να εκπέμπει στην ατμόσφαιρα 340.000 pg (πικογραμμάρια) διοξίνης για κάθε τόνο καιόμενων απορριμμάτων, δηλαδή 221.000.000 pg διοξίνης τη μέρα (έχει δυνατότητα 650 τόνων/μέρα, χωρίς να συνυπολογίσουμε τις ποσότητες που αποτίθενται στα άλλα δύο μέσα, το έδαφος και το νερό).

Το πόσο καταστροφικό είναι το νούμερο αυτό θα το αντιληφθούμε αν το συγκρίνουμε με τα 0,42 pg/μέρα που προτείνει η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος της Αμερικής (ΕΡΑ) ως την ανώτατη ημερήσια ποσότητα διοξίνης που μπορεί να λάβει ένα ώριμο άτομο βάρους 70 κιλών, έναντι του κινδύνου του καρκίνου.

Και ποιος λέει όχι; Ποιος, για παράδειγμα, πιστεύει στα σοβαρά ότι τα περιστατικά στη Γαλλία του Φλεβάρη και του Μάη του '98 ήταν τα μοναδικά; Η ότι το πρόβλημα με το Βέλγιο εμφανίστηκε ξαφνικά την 1/1/99; Εκανε μήπως κανείς ολοκληρωμένη έρευνα ενός πλήρους χρόνου στη Δανία και την Ολλανδία, ώστε να πιάσει όλα τα επεισόδια μεταφοράς ρύπων στη γη και από εκεί, μέσω τις τροφικής αλυσίδας, στα αγροτικά προϊόντα και στα οικόσιτα ζώα;

Ασφαλώς όχι. Οι πολυεθνικές έχουν επενδύσει τεράστια ποσά στις τεχνολογίες καύσης αστικών και επικίνδυνων αποβλήτων και προσδοκούν, ήδη, να τα εισπράξουν στο πολλαπλάσιο. Δεν πρόκειται βέβαια με την πρώτη ή τη δεύτερη, έστω ατυχία που τους αποκαλύπτει να καταθέσουν τα όπλα. Οι πολιτικοί, άλλωστε, εκφραστές τους και οι κάθε λογής μηχανισμοί τους φροντίζουν με το παραπάνω γι' αυτό.

Ας ελπίσουμε ότι η παρατεταμένη εισβολή των διοξινών στη δημόσια ζωή μας (και όχι μόνο κάποιων τροφίμων) θα ηρεμήσει τα πνεύματα. Σε αντίθετη περίπτωση, θα χρειαστεί δουλιά πολλή, ώστε η χώρα μας και ειδικότερα η Αττική να παραμείνει μια περιοχή "ελεύθερη διοξινών", αφού βέβαια εξαλείψουμε πρώτα τις ανεξέλεγκτες χωματερές. Αυτό το χρωστάμε και στον εαυτό μας και στις γενιές που έρχονται.

Μπάμπης ΖΙΩΓΑΣ

Πολιτικός μηχανικός - υγιεινολόγος.

Μέλος του Τμήματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Περιβάλλοντος

της ΚΕ του ΚΚΕ