Μνημείο της φύσης, μνημείο της Ιστορίας, παλαιότερης και σύγχρονης. Ο Γράμμος. Ηταν πάντα το βουνό των κυνηγημένων, των κατατρεγμένων, των «κατσαούνηδων» που βρήκαν καταφύγιο στα υψώματα και στις χαράδρες του, στα οροπέδιά του. Εζησαν και ζουν από τα λιβάδια του, που έθρεψαν τα ζώα τους, από τα δάση και την υλοτόμησή τους.

Σ' αυτό το βουνό, μέσα στις οξιές, τα έλατα και τα πεύκα, δίπλα στα ποτάμια, τον Σαραντάπορο και τον Αλιάκμονα, πάνω στις γυμνές κορφές του, έστησαν το ορμητήριό τους οι επαναστάτες, οι κομμουνιστές που μετά την απελευθέρωση του τόπου από τους Γερμανούς φασίστες συνέχισαν τον αγώνα για την ανεξαρτησία της χώρας, για τη λαϊκή εξουσία, έχοντας πλέον απέναντι και τους νέους προστάτες, τους Αγγλοαμερικανούς ιμπεριαλιστές. Εδώ πολέμησαν οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας για να περάσει η εξουσία στα χέρια του λαού.

Στο Γράμμο, η Ιστορία εξακολουθεί να γράφεται με το αίμα και τον ιδρώτα του λαού μας. Που σήμερα περήφανος, ανυπότακτος, παλεύει να παραμείνει στον τόπο του και να τον κρατήσει ζωντανό, να τον υπερασπιστεί από τα διάφορα αρπακτικά που θέλουν να τον βάλουν στο χέρι για να κερδοσκοπήσουν.

Αυτό το βουνό πυρπολήθηκε από άγνωστα χέρια που κινητοποιήθηκαν από γνωστά συμφέροντα, οικονομικά. Το καταγγέλλουν οι ίδιοι οι κάτοικοι, ενώ και οι εκπρόσωποι των φορέων αφήνουν αιχμές για σχέδιο καταστροφής του Γράμμου.

Σημαντικές εκτάσεις στο Δήμο Νεστορίου (Κοτύλη, Κυψέλη, Γούλιο, Λιβάδια και Κόζιακα), στο Δήμο Αρρένων, στο Δήμο Βιτσίου, έγιναν στάχτη. Η φωτιά που έκαιγε για 20 μέρες σημάδεψε βαριά ορισμένα από τα δάση και τις βουνοκορφές της Πίνδου.

Σύμφωνα με τους πρώτους υπολογισμούς της Διεύθυνσης Δασών Καστοριάς - δεν έχει γίνει ακόμη τελική εκτίμηση - στην περιοχή του Πεύκου κάηκαν περίπου 7.000 στρέμματα Δημόσια Δάση, στην περιοχή της Κοτύλης κάηκαν περίπου 13.000 στρέμματα Δημόσια και Κοινοτικά Δάση και στην περιοχή της Κρυσταλλοπηγής (Μάλι Μάδι) κάηκαν περίπου 15.000 στρέμματα με χορτολιβαδικές εκτάσεις και αγριοδάση.

Ο Δήμος Νεστορίου εκτιμά ότι οι κατεστραμμένες (ολικά και μερικά) εκτάσεις είναι περισσότερες από 50.000 στρέμματα. Αν επιλεγεί η μέθοδος της φυσικής αναδάσωσης, πεύκα θα ξαναδούν μετά από 20 χρόνια και έλατα μετά από 40 ίσως και 50 χρόνια.

Πρόσφατα περιόδευσε στην περιοχή κλιμάκιο του ΚΚΕ και κάλεσε τους κατοίκους να πάρουν την υπόθεση της υπεράσπισης του Γράμμου στα χέρια τους. Να παλέψουν και αγωνιστικά να διεκδικήσουν άμεσα να ξεκινήσουν αντιπλημμυρικά έργα, ενίσχυση του Πυροσβεστικού Σώματος και των δασικών υπηρεσιών με επαρκή σύγχρονα μέσα και εξειδικευμένο, εκπαιδευμένο προσωπικό, τη μονιμοποίηση όλων των εποχιακά απασχολούμενων, την κατάργηση όλων των δασοκτόνων νόμων και της αντιδασικής συνταγματικής αναθεώρησης, την αναδάσωση όλων των καμένων εκτάσεων. Να μπει φραγμός στην εκμετάλλευση από το ιδιωτικό κεφάλαιο και η αξιοποίηση του ορεινού όγκου να γίνεται από αποκλειστικά δημόσιο φορέα που θα σέβεται το περιβάλλον και θα εξυπηρετεί τις λαϊκές ανάγκες.

Στην ευρύτερη περιοχή του Τσάρνου (πάνω από το χωριό Πεύκος, ανάμεσα στο Γούλιο και την κορφή Τσαγκός Καραούλι του Κόζιακα) έχει καταστραφεί ένα μεγάλο μέρος του δάσους δυτικά και νότια. Στην περιοχή της Κοτύλης, επίσης. Τα πυκνά δάση, μαύρης πεύκης, οξιάς, ελάτης, είναι νεκρά αλλά μένουν όρθια στις πλαγιές. Πανύψηλοι στύλοι κάρβουνο. Η ζημιά στο οικοσύστημα μεγάλη (χλωρίδα και πανίδα). Εξίσου μεγάλη είναι η ζημιά για τους υλοτόμους που συσπειρώνονται στους 12 συνεταιρισμούς - 25 σε όλο το νομό Καστοριάς - και δραστηριοποιούνται στα όρια του Δήμου Νεστορίου. Υπέστησαν ζημιά περίπου 200.000 ευρώ από την ήδη κομμένη ξυλεία που κάηκε, ενώ για πολλά χρόνια δε θα μπορούν να υλοτομήσουν. Καταστράφηκαν και τεράστια βοσκοτόπια όπου τρέφονταν περισσότερα από 25.000 αιγοπρόβατα. Ποιος θα αποζημιώσει υλοτόμους και κτηνοτρόφους;

Δάσος 30, 40, και 50 χρόνων έγινε στάχτη. «Από το δάσος ζούμε και το κράτος κι εμείς. Στη φωτιά, κάηκαν και τα ξύλα που είχαμε υλοτομήσει. Πάθαμε μεγάλη ζημιά. Τώρα πού θα κάνουμε μεροκάματο;», μας λέει ο Χρήστος Κωνσταντίνου, πρόεδρος του Δημοτικού Διαμερίσματος Κοτύλης όπου ζουν 19 μόνιμοι κάτοικοι, στην πλειοψηφία τους υλοτόμοι.

Παρά τον περιορισμό της δουλιάς λόγω των εισαγωγών και τις χαμηλές τιμές που δίνουν οι έμποροι, με πρόσχημα ότι τα δέντρα είναι πληγωμένα από τα πυρομαχικά του εμφυλίου, οι υλοτόμοι της περιοχής κατάφερναν να βγάζουν ένα μεροκάματο. Ισα - ίσα για να ζουν. Πουλούσαν στις επιχειρήσεις ξυλείας 60 ευρώ το κυβικό μέτρο την Οξιά και το Ελατο, 45 ευρώ το Πεύκο και 100 ευρώ το Πεύκο που χρησιμοποιεί η ΔΕΗ για κολόνες ηλεκτροδότησης. Στα καυσόξυλα οι τιμές είναι πιο χαμηλές. Μόλις 28 ευρώ το κυβικό για τη Βελανιδιά και 24 ευρώ για την Οξιά. Οι Οξιές του Γράμμου είναι από τις ομορφότερες (ευθυτενείς και πανύψηλες) της χώρας. Παράλληλα, δίνουν και μεγαλύτερα ποσοστά χρήσιμου ξύλου (ως και 45 μέτρα ευθύ χρήσιμο κορμό) στους υλοτόμους.

Η υλοτομία έδινε και δίνει τη δυνατότητα στο δάσος να αναγεννάται φυσικά με τέλεια αρμονία και ισορροπία. Οι υλοτόμοι ζουν από το δάσος και το βοηθούν να ζήσει. Μέσα από την υλοτόμηση προέκυπτε και η εναλλαγή των ειδών της χλωρίδας.

«Κόβαμε σε μια περιοχή δρυ, άνοιγε ο τόπος κι από μέσα ανέβαινε πεύκο, ή κόβαμε έλατο και στο άνοιγμα έβρισκε χώρο να ανέβει η οξιά», περιγράφουν οι υλοτόμοι.

Το μεροκάματο για φέτος χάθηκε. Στις περιοχές που κάηκαν εξαφανίζεται η υλοτομία για τουλάχιστον 15 χρόνια. «Για να ζήσουμε θα πρέπει άμεσα να ξεκινήσει και να ανατεθεί στους συνεταιρισμούς η υλοτόμηση του καμένου δάσους. Πρέπει να γίνει γρήγορα και για να προστατέψουμε το δάσος που απέμεινε από τις αρρώστιες που μπορεί να αναπτυχθούν. Επίσης, άμεσα να επανασχεδιαστεί η διαχειριστική μελέτη από τη Διεύθυνση Δασών, τη Νομαρχία και τους Δήμους για τις συστάδες που θα υλοτομηθούν από το δάσος που σώθηκε», σημειώνει ο Γιάννης Παύλου, υλοτόμος και δημοτικός σύμβουλος στο Νεστόριο.

Καθοριστική ήταν η συμβολή τους και στην κατάσβεση της φωτιάς.

Περισσότερο από τον καθένα πονούν οι υλοτόμοι. Γνωρίζουν το δάσος, το ζουν και ξέρουν πώς να το προστατέψουν. «Κάθε χρόνο έχει φωτιές. Οταν, όμως, στην Κοτύλη ήμασταν 1.000 κάτοικοι, έκαναν "ντου" 200, άνοιγαν αντιπυρικές ζώνες, ή με αντιπύρ σταματούσαν τη φωτιά, γρήγορα», θυμούνται.

Η φωτιά στην Παλιά Κοτύλη ξεκίνησε πάνω από το χωριό, δυτικά στην άκρη του Ξεκομμένου. Κατέβηκε μέσα στον πάνω μαχαλά, έκαψε τα εγκαταλειμμένα σπίτια και συνέχισε. Πέρασε μέσα από το «Χάρο», το πέρασμα ανάμεσα στις θέσεις «Σπανούρα» και «Ντίνα Κριθάρ» και κατευθύνθηκε στη ράχη προς τη Νέα Κοτύλη.

Το πέρασμα του «Χάρου» που άλλοτε οι κάτοικοι της παλιάς Κοτύλης κουβαλούσαν τα γεννήματα από τα χωράφια και τις στάνες προς το χωριό, τώρα έγινε πέρασμα της καταστροφής. Μέσα σε λιγότερο από 2 ώρες η φωτιά «διέσχισε» 8 χιλιόμετρα απόσταση. Αν δεν ήταν οι οξιές να τη σταματήσουν, θα είχε καεί το χωριό. Η ποικιλία του δάσους έπαιξε καθοριστικό ρόλο όπως αποδείχτηκε στη φωτιά του Γράμμου. Οπου η φωτιά έβρισκε οξιές και έλατα αρχικά περιοριζόταν και στη συνέχεια σταματούσε.

Ομως, αν δεν «ήταν οι συνεταιρισμοί να ανοίξουν δρόμους η φωτιά δεν έσβηνε», μας λένε οι κάτοικοι. «Οπως τον πόλεμο, αν δεν έχεις πεζοπόρα τμήματα δεν τον κερδίζεις».

Και αυτή είναι η αλήθεια. Για να παραμείνει ζωντανός ο Γράμμος, πρέπει να μπορούν να μείνουν εκεί, να δουλεύουν και να ζουν οι κάτοικοί του. Σήμερα κατά μήκος των συνόρων στα χωριά έχουν μείνει 5.000 κάτοικοι. Οι 2.500 είναι σχετικά νέοι, όμως αναζητούν να φύγουν για να βρουν μεροκάματο.

Αυτή είναι η εικόνα σήμερα. Μαύρη και γκρίζα. Οπως και στο καμένο δάσος. Εκεί που άλλοτε ξαπόσταιναν και ηρεμούσαν, μέσα στο πράσινο, ακούγοντας το θρόισμα των φύλλων, τις μελωδίες που «συνέθετε» ο αγέρας, τώρα τους πιάνουν τα κλάματα.