Στην ευρύτερη περιοχή του Τσάρνου (πάνω από το χωριό Πεύκος, ανάμεσα στο Γούλιο και την κορφή Τσαγκός Καραούλι του Κόζιακα) έχει καταστραφεί ένα μεγάλο μέρος του δάσους δυτικά και νότια. Στην περιοχή της Κοτύλης, επίσης. Τα πυκνά δάση, μαύρης πεύκης, οξιάς, ελάτης, είναι νεκρά αλλά μένουν όρθια στις πλαγιές. Πανύψηλοι στύλοι κάρβουνο. Η ζημιά στο οικοσύστημα μεγάλη (χλωρίδα και πανίδα). Εξίσου μεγάλη είναι η ζημιά για τους υλοτόμους που συσπειρώνονται στους 12 συνεταιρισμούς - 25 σε όλο το νομό Καστοριάς - και δραστηριοποιούνται στα όρια του Δήμου Νεστορίου. Υπέστησαν ζημιά περίπου 200.000 ευρώ από την ήδη κομμένη ξυλεία που κάηκε, ενώ για πολλά χρόνια δε θα μπορούν να υλοτομήσουν. Καταστράφηκαν και τεράστια βοσκοτόπια όπου τρέφονταν περισσότερα από 25.000 αιγοπρόβατα. Ποιος θα αποζημιώσει υλοτόμους και κτηνοτρόφους;

Δάσος 30, 40, και 50 χρόνων έγινε στάχτη. «Από το δάσος ζούμε και το κράτος κι εμείς. Στη φωτιά, κάηκαν και τα ξύλα που είχαμε υλοτομήσει. Πάθαμε μεγάλη ζημιά. Τώρα πού θα κάνουμε μεροκάματο;», μας λέει ο Χρήστος Κωνσταντίνου, πρόεδρος του Δημοτικού Διαμερίσματος Κοτύλης όπου ζουν 19 μόνιμοι κάτοικοι, στην πλειοψηφία τους υλοτόμοι.

Παρά τον περιορισμό της δουλιάς λόγω των εισαγωγών και τις χαμηλές τιμές που δίνουν οι έμποροι, με πρόσχημα ότι τα δέντρα είναι πληγωμένα από τα πυρομαχικά του εμφυλίου, οι υλοτόμοι της περιοχής κατάφερναν να βγάζουν ένα μεροκάματο. Ισα - ίσα για να ζουν. Πουλούσαν στις επιχειρήσεις ξυλείας 60 ευρώ το κυβικό μέτρο την Οξιά και το Ελατο, 45 ευρώ το Πεύκο και 100 ευρώ το Πεύκο που χρησιμοποιεί η ΔΕΗ για κολόνες ηλεκτροδότησης. Στα καυσόξυλα οι τιμές είναι πιο χαμηλές. Μόλις 28 ευρώ το κυβικό για τη Βελανιδιά και 24 ευρώ για την Οξιά. Οι Οξιές του Γράμμου είναι από τις ομορφότερες (ευθυτενείς και πανύψηλες) της χώρας. Παράλληλα, δίνουν και μεγαλύτερα ποσοστά χρήσιμου ξύλου (ως και 45 μέτρα ευθύ χρήσιμο κορμό) στους υλοτόμους.

Η υλοτομία έδινε και δίνει τη δυνατότητα στο δάσος να αναγεννάται φυσικά με τέλεια αρμονία και ισορροπία. Οι υλοτόμοι ζουν από το δάσος και το βοηθούν να ζήσει. Μέσα από την υλοτόμηση προέκυπτε και η εναλλαγή των ειδών της χλωρίδας.

«Κόβαμε σε μια περιοχή δρυ, άνοιγε ο τόπος κι από μέσα ανέβαινε πεύκο, ή κόβαμε έλατο και στο άνοιγμα έβρισκε χώρο να ανέβει η οξιά», περιγράφουν οι υλοτόμοι.

Το μεροκάματο για φέτος χάθηκε. Στις περιοχές που κάηκαν εξαφανίζεται η υλοτομία για τουλάχιστον 15 χρόνια. «Για να ζήσουμε θα πρέπει άμεσα να ξεκινήσει και να ανατεθεί στους συνεταιρισμούς η υλοτόμηση του καμένου δάσους. Πρέπει να γίνει γρήγορα και για να προστατέψουμε το δάσος που απέμεινε από τις αρρώστιες που μπορεί να αναπτυχθούν. Επίσης, άμεσα να επανασχεδιαστεί η διαχειριστική μελέτη από τη Διεύθυνση Δασών, τη Νομαρχία και τους Δήμους για τις συστάδες που θα υλοτομηθούν από το δάσος που σώθηκε», σημειώνει ο Γιάννης Παύλου, υλοτόμος και δημοτικός σύμβουλος στο Νεστόριο.

Καθοριστική ήταν η συμβολή τους και στην κατάσβεση της φωτιάς.

Περισσότερο από τον καθένα πονούν οι υλοτόμοι. Γνωρίζουν το δάσος, το ζουν και ξέρουν πώς να το προστατέψουν. «Κάθε χρόνο έχει φωτιές. Οταν, όμως, στην Κοτύλη ήμασταν 1.000 κάτοικοι, έκαναν "ντου" 200, άνοιγαν αντιπυρικές ζώνες, ή με αντιπύρ σταματούσαν τη φωτιά, γρήγορα», θυμούνται.

Η φωτιά στην Παλιά Κοτύλη ξεκίνησε πάνω από το χωριό, δυτικά στην άκρη του Ξεκομμένου. Κατέβηκε μέσα στον πάνω μαχαλά, έκαψε τα εγκαταλειμμένα σπίτια και συνέχισε. Πέρασε μέσα από το «Χάρο», το πέρασμα ανάμεσα στις θέσεις «Σπανούρα» και «Ντίνα Κριθάρ» και κατευθύνθηκε στη ράχη προς τη Νέα Κοτύλη.

Το πέρασμα του «Χάρου» που άλλοτε οι κάτοικοι της παλιάς Κοτύλης κουβαλούσαν τα γεννήματα από τα χωράφια και τις στάνες προς το χωριό, τώρα έγινε πέρασμα της καταστροφής. Μέσα σε λιγότερο από 2 ώρες η φωτιά «διέσχισε» 8 χιλιόμετρα απόσταση. Αν δεν ήταν οι οξιές να τη σταματήσουν, θα είχε καεί το χωριό. Η ποικιλία του δάσους έπαιξε καθοριστικό ρόλο όπως αποδείχτηκε στη φωτιά του Γράμμου. Οπου η φωτιά έβρισκε οξιές και έλατα αρχικά περιοριζόταν και στη συνέχεια σταματούσε.

Ομως, αν δεν «ήταν οι συνεταιρισμοί να ανοίξουν δρόμους η φωτιά δεν έσβηνε», μας λένε οι κάτοικοι. «Οπως τον πόλεμο, αν δεν έχεις πεζοπόρα τμήματα δεν τον κερδίζεις».

Και αυτή είναι η αλήθεια. Για να παραμείνει ζωντανός ο Γράμμος, πρέπει να μπορούν να μείνουν εκεί, να δουλεύουν και να ζουν οι κάτοικοί του. Σήμερα κατά μήκος των συνόρων στα χωριά έχουν μείνει 5.000 κάτοικοι. Οι 2.500 είναι σχετικά νέοι, όμως αναζητούν να φύγουν για να βρουν μεροκάματο.

Αυτή είναι η εικόνα σήμερα. Μαύρη και γκρίζα. Οπως και στο καμένο δάσος. Εκεί που άλλοτε ξαπόσταιναν και ηρεμούσαν, μέσα στο πράσινο, ακούγοντας το θρόισμα των φύλλων, τις μελωδίες που «συνέθετε» ο αγέρας, τώρα τους πιάνουν τα κλάματα.